20 april. Historische dag: Atatürk zet met nieuwe Turkse grondwet culturele revolutie in gang

Elk jaar   In IJsland: Sumardagurinn Fyrsti (Eerste Zomerdag). De eerste donderdag na 18 april is daar sinds eeuwen eerste dag van de (oude) zomer. IJsland kende vroeger maar twee jaargetijden: zomer en winter.

Het IJslands is minder cryptisch dan men zou denken: sumar = zomer, dagur = dag en fyrsti > first = eerste.

1990   In Gdańsk (Polen) wordt Lech Wałęsa met een grote meerderheid herkozen tot voorzitter van de Poolse vakbond Solidarność (Solidariteit).

Frans Vannijvel (rechts) met Staf de Clercq

1980   Overlijden in Halle (Vlaams-Brabant) van Frans Vannijvel (86), Vlaams-nationalist, schoolhoofd, auteur. Deze onderwijzer meldt zich in 1914 als vrijwilliger aan het IJzerfront, waar hij brancardier wordt. Daar begint hij poëzie te schrijven onder de schuilnaam ‘Brankar’. Hij sloot zich aan bij de geheime Frontbeweging, maar wordt zonder enige vorm van proces naar het strafkamp ‘Péloton spécial forestier’ aan de Orne verbannen, waar hij twee jaar dwangarbeid moest uitvoeren als houthakker. Na de oorlog wordt hij lid van het Verbond der Vlaamse Oud-strijders en blijft zijn leven lang actief in het VOS. Hij is goed bevriend met zijn dorpsgenoot Staf de Clercq en wordt lid van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV). In Kester wordt hij schoolhoofd.

In 1942 helpt Vannijvel de begrafenisplechtigheid van De Clercq in Kester organiseren. Na de oorlog wordt hij wegens collaboratie tot vijftien jaar gevangenisstraf veroordeeld, waarvan hij er vijf uitzit. In de gevangenis geeft hij taallessen. Frans Vannijvel blijft gedichten schrijven, waarvan slechts een gedeelte werd gepubliceerd, onder de titel 100 Verzekens uit het Staatspensionaat.

1979   Turkije en Irak sluiten een akkoord tot wederzijdse steun bij de bestrijding van de Koerden. Dit heeft meegespeeld bij de beslissing van de PKK (Partiya Karkerên Kurdistan, Koerdische Arbeiderspartij) om niet samen te werken met Turkse linkse partijen en voorrang te geven aan de Koerdische nationale strijd.

1956   Overlijden in Sint-Martens-Latem (Oost-Vlaanderen) van Lieven Duvosel (78), Vlaams-nationaal componist en dirigent. Hij was een muzikaal wonderkind en speelt als 7-jarige al in het café chantant van zijn vader en stiefmoeder. Zie Vandaag van 14 december, zijn geboortedag.

1941   Het Vlaams Nationaal Verbond (VNV) begint met de werving van vrijwilligers voor het Oostfront en richt met de eerste kandidaten – het zijn er onmiddellijk honderden – in de zomer van 1941 het Vlaams Legioen op. De eigenlijke oorlog tussen Duitsland en Rusland begint op 22 juni 1941 met een Duitse aanval, ‘Operatie Barbarossa’.

Shirley Temple (1928-2014)

1934   De bijna zesjarige Shirley Temple (1928-2014) debuteert in de film Stand Up and Cheer. Ze wordt daarna actrice en diplomaat.

1924   Turkije krijgt onder Mustafa Kemal Atatürk een nieuwe grondwet. De politieke revolutie gaat gepaard met een diepgaande culturele revolutie zoals de moderne geschiedenis er maar weinige heeft gekend. In maart van dat jaar had hij al het kalifaat afgeschaft en in april de sharia-rechtbank opgedoekt en de polygamie verboden. Atatürk sluit ook nog de islamitische scholen. Voortaan wordt seculier en wetenschappelijk onderwijs de norm. Het Arabisch schrift wordt verboden, Turks wordt nu geschreven met het Latijnse alfabet.

Een opmerkelijke maatregel (25 november 1925) is van symbolische aard en misschien juist daarom voor vele Turken erg schokkend: fez en tulband worden uitgebannen en vervangen door de hoed voor burgers en de kepie voor militairen. Vrouwen in openbare dienst of politieke functies mogen geen hoofddoek meer dragen. Ook was het voortaan alle vrouwen verboden een hoofddoek te dragen in openbare gebouwen. Op het dragen van de verboden ‘oosterse’ hoofdbedekkingen staat voortaan een straf van 2 tot 6 maanden gevangenis.

Op 26 december 1925 beslist Kemal dat Turkije vijf dagen later de westelijke (gregoriaanse) kalender invoert. De islamitische tijdrekening wordt verboden. Tegelijk schakelt Turkije over naar het decimale metrische stelsel.

Op 30 november 1925 laat Atatürk alle islamitische soefikloosters sluiten. Ten slotte liet Atatürk op 10 april 1928 het artikel in de grondwet officieel verwijderen dat stelt dat de islam in Turkije de staatsgodsdienst is. In plaats daarvan werd in de grondwet opgenomen dat Turkije een seculiere republiek is. Vrijdag wordt vervangen door zondag als wekelijkse vrije dag.

Vanaf 1926 wordt het volledige juridische systeem van Turkije in snel tempo hervormd naar Europees model: de nieuwe strafwet is gebaseerd op het Franse en Italiaanse strafwetboek, het burgerlijk recht wordt een kopie van de Zwitserse codex en het handelsrecht een doorslag van het Duitse Handelsgesetzbuch (HGB).

En nog een fait divers: in 1929 vinden in Turkije de eerste missverkiezingen plaats. De negentienjarige Feriha Tevfik (1910-1991) wordt de eerste Miss Turkije, tot afgrijzen van de islamitische clerus.

Dat alles mag misschien verleiden tot enige sympathie voor Atatürk. Vergeten we echter niet hoe hij systematisch de Koerden gewelddadig heeft onderdrukt. Het Turkse nationalisme van Kemal is een jakobijns staatsnationalisme. De grondregel is: de staat maakt het volk. Dwang is ingebakken in dit concept. De Turkse natievorming verloopt dus van boven naar beneden.

Het Koerdische nationalisme echter is een volksnationalisme: het volk wil zijn eigen staat. De natievorming verloopt democratisch, van beneden naar boven. Aan de Koerden wordt niet gevraagd zich te onderwerpen, maar gewoon om niet te bestaan. Hun taal en cultuur, en zelfs hun naam hebben geen bestaansrecht.

1921   Op 20 april 1921 verleende de Kamer amnestie aan oud-strijders die voor zuiver militaire misdrijven tot 20 jaar gevangenisstraf hadden gekregen. Het was een aanduiding voor de onmiskenbare sfeerverandering aangaande de bestraffing omwille van oorlogsfeiten. Die mildering kwam ook tot uiting in de vele voortijdige vrijlatingen.

Adolfine Kok (1879-1928)

1903   De Rotterdamse rechtbank beëdigt Adolfine Kok als eerste vrouwelijke advocaat in Nederland. In België is het wachten tot 1922 vooraleer vrouwen toegelaten worden tot de balie.

1862   Uitvinding van het pasteuriseren door Louis Pasteur en Claude Bernard.

1818   Geboorte in Springe (Nedersaksen) van Heinrich Göbel, Duits uitvinder van de gloeilamp, 25 jaar voor Thomas Edison. Toen hij in 1893 de zaak aanhangig maakte bij de rechtbank van New York en Edisons patent betwistte, overleed hij op 75-jarige leeftijd, nog voor het tot een uitspraak kwam.

1801   Geboorte in Brugge van Paul Devaux. Zijn vader, de Brugse advocaat Jacques Devaux (1764-1807), collaboreerde tijdens de Franse bezetting en werd gouverneur van Oost-Vlaanderen, in het revolutionaire jargon ‘commissaire de la République’ van het Leiedepartement. Zoon Paul, eveneens advocaat, denkt in dezelfde stijl, wijkt uit naar Luik en geeft daar het belgicistische blad Le Politique uit. Hij helpt Leopold I in het zadel. Devaux’ droom was die van een progressistische Belgische staat, bovendien eentalig Frans. Hij overlijdt in 1880 op de leeftijd van 78. In Brugge is een straat naar hem genoemd.