21 oktober. Net binnen: Vlaamse piraat Jan Baert doet graanprijzen zakken

Elk jaar   In het oude Rome, Spelen ter ere van Victoria, de Latijnse godin van de overwinning.

1984   Overlijden in Neuilly-sur-Seine van de Franse filmmaker en regisseur François Truffaut. Hij was eerst medewerker van de Cahiers du cinéma en maakt dan zelf films. Hij wordt bekend tijdens de opkomst van de Nouvelle Vague met films als Les mistons (1957), Les quatre cents coups (1959), Shoot the pianist (1960), Jules et Jim (1962).

1969   Overlijden in Sint-Petersburg (Florida) van de Amerikaanse schrijver Jack Kerouac, de meest originele vertegenwoordiger van de ‘beat generation’.

1944   Een contingent van het Rode Leger valt binnen in het dorpje Nemmersdorf, Oost-Pruisen (nu Majaskovkoje). Alle inwoners, waaronder 72 vrouwen en kinderen, worden afgeslacht. Verschillende boeren en vier vrouwen worden levend aan de deur van hun boerderij genageld. Vijf kinderen worden onthoofd met bijlen. Voordat ze worden vermoord, worden alle vrouwen vanaf elf jaar verkracht. De Russen vermoorden ook vijftig Franse en Belgische krijgsgevangenen. Het Duitse leger, dat 48 uur later de plaats overneemt, staat voor een echte slagerij, waarover op 5 juli 1946 een getuigenis zal worden afgelegd voor het Amerikaanse militaire tribunaal van Neu-Ulm, door generaal-majoor Erich Dethlefssen.

1943   Na succesvol lobbywerk van de Nederlandse minister van Financiën Johan van den Broek en zijn Belgische collega Camille Gutt sloten de regeringen van België, Nederland en Luxemburg in Londen een monetaire overeenkomst om het onderlinge betalingsverkeer na de oorlog te regelen en de economische betrekkingen te versterken. Dit is het begin van de Benelux. Op 5 september 1944 ondertekenden de regeringen, eveneens in Londen, de Belgisch-Nederlands-Luxemburgse douaneovereenkomst.

1929   Voor het eerst vervoerde een vliegtuig, de Dornier DO-X, meer dan honderd passagiers aan boord. De vlucht vindt plaats over het Bodenmeer.

1914   Om de Duitse troepen tegen te houden wordt een uitgestrekt gebied tussen Nieuwpoort en Diksmuide volledig overstroomd: daartoe zetten de sluiswachters Karel Cogghe en Henri Geeraert, geholpen door een compagnie geniesoldaten onder leiding van commandant Thys, de sluizen van de IJzer open.

Herman Coster (1865-1899)

1899   Overlijden tijdens de slag bij Elandslaagte (Zuid-Afrika) van Herman Coster (34), advocaat, Heel-Nederlander, actief in Vlaanderen en nog meer in Zuid-Afrika. Hij was geboren in Alkmaar (Noord-Holland) en leidde in Transvaal het ‘Hollanderkorps’, een vrijwilligerseenheid die met de Boeren tegen de Engelsen vocht. Coster sneuvelde tijdens deze veldslag waarbij nog acht vrijwilligers vielen. Hun namen stonden op een monument ter plaatse, in KwaZoeloe-Natal, dat in 2014 werd verwoest.

In 1900 werd in Leiden het Herman Costerfonds gesticht voor Afrikaanse en Nederlandse studenten. Onder andere kreeg Anna Petronella van Heerden een beurs uit dat fonds. Zij werd de eerste vrouwelijke Afrikaanssprekende arts. In Den Haag is de Hermanus Costerstraat naar hem genoemd. Deze ligt in het Transvaalkwartier, dat in 1904 werd aangelegd. Ook Wassenaar kent een Herman Costerstraat, die aansluit op de Paul Krugerstraat – vernoemd naar de president van de Zuid-Afrikaanse Republiek. In de Rotterdamse Afrikaanderwijk is de Herman Costerstraat een zijstraat van de grotere Paul Krugerstraat. Bij de ingang van het Leidse academiegebouw bevindt zich een herdenkingsplaat ter nagedachtenis aan Herman Coster.

Alfred Nobel (1833-1896)

1833   Geboorte in Stockholm van de Zweedse industrieel Alfred Nobel, uitvinder van dynamiet en oprichter van de prijs die zijn naam draagt. De springstof die hij uitvindt wordt van groot belang voor onder meer de mijnbouw, wegenaanleg en tunnelbouw. De Nobelprijs heeft een akelige voorgeschiedenis. Een dag na de dood van zijn oudste broer Ludvig krijgt Alfred Nobel een enorme schok bij het openslaan van zijn krant. Een Frans ochtendblad heeft de dood van zijn broer verward met zijn eigen overlijden. In de necrologie wordt Nobel afgeschilderd als ‘handelaar in de dood’, rijk geworden aan oorlogsleed en uitvinder van explosieven waarmee hele legers elkaar kunnen opblazen.

Nobel wordt er zo depressief van dat hij iets wil doen dat zijn naam tot in eeuwigheid zal zuiveren. In zijn testament legt Nobel vast dat een deel van zijn nalatenschap ten goede zal komen aan personen die ‘de grootste verdienste voor de mensheid’ hebben geleverd op het gebied van natuurkunde, scheikunde, geneeskunde, literatuur en vrede. Sinds 1901 wordt de Nobelprijs uitgereikt op 10 december, de dag waarop Alfred Nobel in 1896 overleed.

1805   De Franse vloot, onder bevel van admiraal Villeneuve, wordt vernietigd door de Britse marine bij Trafalgar. Admiraal Nelson wordt gedood in de strijd. De verpletterende nederlaag van Frankrijk en zijn Spaanse bondgenoot dwingt Napoleon zijn plan om in Engeland te landen op te geven. De Britten verwerven voor meer dan een eeuw de suprematie over de zeeën.

Christiaan Huygens (1629-1695)

1659   Christiaan Huygens (1629-1695), de grootste wetenschapper van de Nederlanden, formuleert als eerste de wetten van de centrifugale of middelpuntvliedende kracht. Hij was wis-, natuur- en sterrenkundige, tevens muziektheoreticus, uitvinder en schrijver van vroege sciencefiction, de Cosmotheoros (1698).

Hij was een pionier van de waarschijnlijkheidstheorie en de differentiaal- en integraalrekening. In de natuurkunde stelde hij als eerste de wetten voor de elastische botsing en voor de middelpuntvliedende kracht op. Geluidsverschijnselen verklaarde Huygens als eerste correct met interferentie. Aan hem danken we ook het begrip van licht als een golfverschijnsel.

In de sterrenkunde ontdekte Huygens met zijn geperfectioneerde telescoop de maan Titan van de planeet Saturnus en de eerste ring om die planeet. Als uitvinder maakte de geniale Huygens naam met onder meer een buskruitmotor, het principe van de stoommachine en het slingeruurwerk, een belangrijke verbetering in de tijdmeting. Hij is nooit getrouwd. Een ontdekking minder.

1650   Geboorte in Duinkerke (Frans-Vlaanderen) van de beroemde kaper Jan Bart, eigenlijk Jan Baert. In 1694 komt Jan Baert als overwinnaar uit de slag bij Texel. Onder luid gejuich van een enorme menigte vaart hij zijn thuishaven Duinkerke binnen met 30 met graan volgeladen schepen. De Franse koning kocht graan in Oekraïne (toen deel van het Russische Rijk) en Polen, maar de transporten van dit graan werden

Maarten Harpertszoon Tromp (1597-1653)

vaak aangevallen door vijandige schepen, in dit geval Hollandse. Jan Baert slaagt erin de Hollanders het graan dat ze hebben buitgemaakt, weer afhandig te maken. Daarvoor nam hij het met zes kleine fregatten op tegen zes grotere van Holland. Als gevolg hiervan daalt de graanprijs in Frankrijk met 90%. Na de slag wordt de naam ‘Jean Bart’ in heel Frankrijk bekend. Lodewijk XIV slaat Baert tot ridder en benoemt de zeerover tot commandant van de zeemacht van Duinkerke.

1639   Admiraal Maarten Tromp overvalt op de rede van Duins de machtige Spaanse vloot die verse troepen naar Vlaanderen voerde. Dit betekent de ondergang van de Spaanse zeemacht, die zich nooit meer zal vertonen in de Noordzee.