31 oktober: met of zonder deal!*

Er wordt op een statige deur geklopt. ‘Je merkt dat je op het Tory-congres zit’, grapt professor Anand Menon tijdens een van fringe events  in de rand van de conferentie in Manchester. ‘Ik zat vorige week bij Labour en daar klopt niemand zacht op de deur.’ Maar met de komst van Boris Johnson als partijleider lijkt de ‘mood’ in de partij helemaal veranderd. Het Verenigd Koninkrijk verlaat op 31 oktober de Europese Unie. ‘No ifs and buts!’ Maar hoe dit zal gebeuren, dat is lang niet duidelijk.

‘Let’s get Brexit done!’

De wet, de zogenoemde ‘Benn Bill’ (naar de naam van de indiener, het Lagerhuislid Hillary Benn), verplicht de regering om een nieuw uitstel te vragen op de Europese top die halfweg oktober plaatsvindt. Tenzij de Britse regering een akkoord kan voorleggen.

In de pers circuleren allerlei scenario’s die de Britten aan de EU willen presenteren. Maar de EU is, samen met de Ierse regering, niet onder de indruk van de Britse plannen. Die houden onder meer het voorstel in om goederencontroles aan beide zijden van de Noord-Ierse grens uit te voeren gecombineerd met een volgsysteem op vrachtwagens.

Uitkijken naar het plan

Boris Johnson doet de voorstellen uitgesmeerd in de media echter af als onzin. ‘Dit zijn niet onze plannen. Dit zijn enkele oude dingen. Het VK zal de EU een heel sterk bod doen.’ Wat dat bod inhoudt, weigert de premier bekend te maken.

Volgens de ITV-journalist Robert Peston zal Johnson zijn ‘big plan’ onthullen tijdens zijn slottoespraak op de partijconferentie nu woensdag. In tegenstelling tot ‘Brussels’ lijken de Tory-politici volop te geloven dat er een akkoord op til is. De tijd om dat te verwezenlijken is evenwel bijna om. Hij moet immers niet alleen de EU zien te overtuigen van zijn nog te onthullen ‘big offer’. Ook de partner van de regering, de Noord-Ierse DUP, moet overtuigd zijn én voldoende leden van de oppositie in het Lagerhuis om de ‘deal’ erdoor te krijgen. En gezien de bitse sfeer in het Lagerhuis wordt dat een enorm moeilijk te nemen horde.

Met of zonder akkoord?

De partijachterban van de Conservatives is er niet helemaal van overtuigd dat een akkoord nodig is. Dat blijkt op een bijeenkomst in de rand van het congres. Anand Menon, professor Europese politiek aan King’s College in Londen en tevens het hoofd van de partijloze denktank ‘UK in a changing Europe’, gaat er in gesprek met voormalig minister Stephen Crabb. Crabb maakte deel uit van het campagneteam van ‘Remain’ in het brexitreferendum van 2016. Hij stond dicht bij de toenmalige premier David Cameron. Bij de start van het ontbijtgesprek peilt men in de zaal naar hoeveel mensen pro een akkoord zijn. Slechts enkelen steken de hand in de lucht. De rest drinkt wat uitdagend van een kopje ochtendthee of bijt van een sandwich met bacon.

Doorbraak

Links: Anand Menon en rechts: Stephen Crabb

Het humeur van het volk

Crabb vindt het wel een noodzaak dat er een akkoord wordt bereikt tussen de EU en het VK. Maar hij voelt dat de stemming in het land veranderd is. ‘Ik was vorige week nog in mijn kiesdistrict in West-Wales waar ik van deur-tot-deur ging. Het viel me op hoeveel keren ik hoorde zeggen dat het tijd wordt dat die brexit van de baan is. En dit kwam niet alleen van onze aanhangers, maar ook van zij die stemmen voor Labour of Plaid Cymru (de Welshe nationalisten).’ Het debat gaat volgens hem nu vooral over het respecteren van de democratie. ‘Het politieke argument overstijgt de economische argumenten. Ik voelde dat tijdens de brexitcampagne verkeerd aan. We voerden vanuit ons kamp het debat volledig naast de kwestie. En ik stel vast dat de tegenstanders van de brexit dat nog altijd niet doorhebben. Boris daarentegen voelt heel goed de mood  aan.’

No-deal wordt te simplistisch voorgesteld

Een bedrijfsleider in de ruimte vraagt het woord en bevestigt wat de Tory-politicus zegt. ‘Ik heb een logistiek bedrijf en ik heb verschillende klanten op het vasteland. Hoewel ik weet dat een brexit me geld zal kosten, heb ik destijds voor Leave gestemd. En ik blijf er ook bij. Daar nu op terugkomen, lijkt me een bijzonder slecht idee.’ Anand Menon vult hem aan en zegt: ‘De Leave-campagne heeft nu eigenlijk een beter argument om voor een brexit te zijn dan in 2016. Het heeft het democratische mandaat van de kiezer. Wat je daar ook van denkt.’

Stephen Crabb stoort zich aan het gemak waarmee een mogelijke no-deal aan de bevolking wordt voorgesteld. ‘Ik ondersteun de idee dat je die optie op tafel laat liggen om de druk in onderhandelingen op te voeren. Maar de voorstanders ervan doen alsof het gaat over het kopen van een huis. In tegenstelling tot het kopen van een huis verandert je situatie wel ingrijpend als je niet luistert naar het aanbod dat de tegenpartij je biedt.’ De 46-jarige oud-minister ziet de brexit als een historische herschikking van de relaties tussen het VK en zijn naaste buren. En daarom vindt hij het doodjammer dat hij noch van zijn eigen partij noch van de oppositie een langetermijnvisie heeft mogen horen.

Het wordt een vuile boel

Anand Menon kan zich vinden in de analyse van Stephen Crabb. De professor ergert zich mateloos aan het ontbreken van feiten in het heersende debat. ‘Geloof me vrij, er is geen gemakkelijke oplossing voor deze kwestie. De twee uitersten, de no-dealers en de Remainers, doen alsof hun aanbod zaligmakend is, maar beide scenario’s hebben heel ingrijpende gevolgen. Gewoon bij de EU blijven en doen alsof er niets gebeurde zal de politiek van ons land voorgoed vergiftigen met een diep wantrouwen. En no-deal brengt verstrekkende negatieve gevolgen voor ons land.

En ik heb het niet alleen over onze economie. Op het moment dat het VK uit de EU stapt zonder akkoord, dan verliest het bijvoorbeeld elke toegang tot de gedeelde criminaliteitsdatabase van de EU. Meer nog, de wet schrijft voor dat de Britse regering verplicht is om alle gegevens die het bezit van die database dient te wissen. Dit is geen angst aanjagen, dit zijn gewoon feiten. Geloof me vrij, een no-deal zal niet clean  verlopen. It’s going to be a very messy business.’

De EU heeft ook geen visie

‘Maar we zijn beter voorbereid op een no-deal dan pakweg zes maanden terug’, riposteert Stephen Crabb. ‘Dat betekent wel niet dat het ons niks zal kosten. Heel zeker niet’, nuanceert hij meteen. ‘Ja, ik geloof dat de regering inderdaad beter voorbereid is dan een tijdje terug’, antwoordt Menon. ‘Ook de bedrijfswereld is zich grondig aan het voorbereiden. Ik vrees echter voor de derde poot in het verhaal, de kleine bedrijven. Volgens mij zijn de kleine bedrijven helemaal nog niet klaar voor wat hen te wachten staat bij een no-deal scenario.’

De hoogleraar gelooft ook niet dat de EU een langetermijnvisie heeft. ‘De EU bestuurt met reglementen, maar zonder veel visie. Maar je moet er niet op rekenen dat ze ons een bijzonder aanbod zullen doen. Het VK is niet zoals Canada of Noorwegen. Wij vormen een directe economische concurrent voor landen als Italië en Frankrijk. Kijk naar een land als Zwitserland. Dat moet de eigen regels voortdurend aanpassen om te kunnen blijven handelen met de EU.’

Op het einde van de sessie vraagt men opnieuw aan de aanwezigen om hun hand op te steken. Het resultaat blijft hetzelfde. Een blonde dame tikt me op de schouder. ‘I am very sorry but could you pass me another sandwich, please?’

Wat zijn ze hier toch beleefd.

Harry De Paepe rapporteert de komende dagen over de Britse politiek vanuit Manchester.