AfD: catch all-partij aan de Duitse rechterzijde

Op een congres dat anderhalve dag zal duren, wil de partij een uitgebreid programma opstellen en meteen het startschot geven voor de bondsverkiezingen in 2017.

De AfD werd in 2013 opgericht door enkele economieprofessoren en mikte met haar eurosceptische programma – tégen de euro en tégen het kunstmatig in de eurozone houden van landen als Griekenland of Portugal – op teleurgestelde kiezers van de liberale FDP en de rechtervleugel van Angela Merkels christendemocratische CDU. Diezelfde professoren hebben ondertussen – onder leiding van Bernd Lucke – de partij verlaten en richtten afgelopen zomer ALFA op.

Bij de jongste deelstaatverkiezingen in Baden-Württenberg, Sachsen-Anhalt en Nordrhein-Westfalen, haalde de partij lokale landslides. Volgens Vlaamse media verloor Angela Merkel, maar in de praktijk kwam het erop neer dat de AfD vooral nieuwe kiezers en thuisblijvers overhaalde een stem voor de partij uit te brengen. Merkel wankelde amper en zeker niet minder dan de sociaaldemocraten en Groenen die elk in een deelstaat tot de helft van hun kiezers zagen wegvloeien.

In het gelid?

Op het congres wil de AfD vooral de neuzen in dezelfde richting krijgen. Vraag is welke richting. Welke strekking krijgt straks de overhand? De rechts-nationalistische en pro-Russische strekking rond oud-leerkracht Björn Höcke, die vooral in de voormalige DDR-deelstaten aanslaat? De klassiek-liberale eurosceptische van professor Jörg Meuthen? De populisten rond vicevoorzitster hertogin Beatrix von Storch? Ook speelt de vraag wie de natuurlijke partners binnen Europese context zijn. Ideoloog Alexander Gauland wil – ondanks zijn christendemocratische achtergrond – aansluiting zoeken bij het Front National, waar velen toch liever bij de burgerlijke partijen willen blijven, aangesloten in de ECR.

Tot op vandaag lijken er immers meerdere AfD’s te zijn – of toch minstens twee. Een klassiek-liberale, met aandacht voor ethisch conservatieve waarden, die zich ‘patriottisch maar niet nationalistisch’ noemt en vooral in het zuiden van het voormalige West-Duitsland scoort. En daarnaast is er de ‘nationalistische’ strekking die sterk uitvalt naar islam en vluchtelingen, en schwärmt met Pegida. Die laatste strekking staat vooral sterk in het voormalige Oost-Duitsland. 

Stabiel rechts

Afgelopen weken werd AfD op 10 tot 14% gepolld, mochten er straks verkiezingen zijn voor de Bondsdag. Die kiezers komen uit alle hoeken, maar vooral wie voorheen niet ging stemmen, is nu bereid om zijn stem aan AfD te geven. Maar ook laagopgeleiden, werklozen en arbeiders – de onderlaag van de SPD – neigen naar AfD, wat de sociaaldemocraten – gepolld op 22%, hun laagste score ooit – gigantisch veel stemmen kan kosten. CDU en zelfs haar conservatieve Beierse zusterpartij CSU, dreigen minder te bloeden aan hun rechterzijde. Meer zelfs: bij de jongste deelstaatverkiezingen verklaarden vele AfD-kiezers dat ze liever voor een lokale CSU hadden gestemd, omdat die toch iets kritischer met vluchtelingen omgaat dan Angela ‘Wir Schaffen das’ Merkel.

Tijdens het congres ligt de uitdaging erin, om een 75 pagina’s tellend memorandum van het partijbestuur om te zetten in een duidelijk verkiezingsmanifest. Daarin zullen de pijlen vooral gericht zijn op de Grote Coalitie van CDU en SPD. Zolang Merkel haar vluchtelingenkoers niet bijstelt en zich verder verwijdert van haar conservatieve achterban, dreigt straks in Duitsland een partij zich te vestigen, waar onder de legendarische CSU-leider Franz Josef Strauss geen plaats voor was, namelijk ter rechterzijde van zijn partij.

Blijvertje

De partij lijkt alvast niet op een eendagsvlieg, zoals er rechts wel meerdere geweest zijn. Het succes van de AfD ligt uiteraard in Merkels vluchtelingenpartij. Het intellectuele euroscepticisme is vervaagd en komt op de achtergrond. De strijd tegen de islam is nu prioritair – vooral onder invloed van von Storch en Höcke. Gauland steunt ondertussen een resolutie van von Storch om de islam incompatibel te noemen met de Duitse Grondwet. En dan zijn er nog de ethisch conservatieve kiezers. Of de klassieke liberalen: die partij wil immers een flat taks van 25 % en staat kritisch tegenover Merkels voorstellen voor een minimumloon.

Zal AfD het weekend zonder kleerscheuren overleven en uitgroeien tot een brede rechtse volkspartij met vele kamers?

Feit is dat voorzitster Frauke Petry op een electorale goudmijn zit. De vraag is maar of ze die kan verzilveren bij de Bondsdagverkiezingen volgend jaar. Er zal alvast aan de communicatie geschaafd moeten worden: alle strekkingen op één lijn krijgen en dan nog uit één mond spreken. Daarvoor haalde ze Michael Klonovsky binnen, een graag polariserende redacteur van het weekblad Focus. Hoe sterk de partij ook zal scoren, een nieuwe Grote Coalitie staat nu al in de sterren geschreven. Want niemand zal de AfD in het bad willen nemen. Al is het maar omdat het in de wandelgangen zoemt van de geruchten dat de partij geïnfiltreerd zou zijn door extreemrechtse kringen. Hoe met die laatste om te gaan, komt echter niet aan bod tijdens het weekendcongres.

Foto: (c) Reporters