Afscheid van dubbele nationaliteit

Ook ik heb – net als Zuhal Demir – de dubbele nationaliteit: Turks en Belgisch. Het is alweer jaren geleden dat ik mijn Turkse paspoort nog heb gebruikt. Het ding ligt hier maar ergens in mijn appartement in een ladekast te verkommeren. Ik denk zelfs dat de bladzijden nu vergeeld en verkreukeld zijn. En hopelijk is mijn pasfoto onherkenbaar zodat ik niet meer geconfronteerd word met mijn foute mode- en haarkeuzes die ik door de jaren heen heb gemaakt.

Ik ben al sinds 2005 niet meer naar Turkije geweest. De families van mijn ouders boeien mij niet meer, de dorpen van mijn ouders heb ik meermaals bezocht en de vrouwonvriendelijke cultuur maakte mij op de duur paranoïde en bang. Maar ik ben wel nog geïnteresseerd in de Turkse taal, literatuur, muziek, keuken en cultuur. Zoals ik eerder al heb geschreven op Doorbraak heb ik geen boekje nodig om mijn Turkse identiteit te beleven. Tot een paar jaar geleden was mijn moeder voorstander van de dubbele nationaliteit, nu geeft ze toe dat het maar om een instrument gaat en niet om identiteitsbeleving. Het komt vast en zeker door haar kleinzoon die enkel Nederlands spreekt maar ‘opa’ en ‘oma’ in het Turks zegt. Ooit maakte mijn moeder zich zorgen om mijn broer die een immense desinteresse had in zijn Turkse en alevitische identiteit. Nu is ze trots op hem omdat hij zijn zoon op een subtiele wijze leert dat zijn roots ook in Turkije liggen. En ze koestert de hoop dat haar kleinzoon zich later verder gaat verdiepen in de Turkse cultuur.

Landverrader

Zuhal Demir wil af van haar Turkse nationaliteit en ik ook. Ik denk zelfs dat ze meer moed heeft dan ik vermits ik niet naar het Turkse consulaat durf om mijn Turkse paspoort in te leveren. In mijn hoofd beleef ik verschillende scenario’s met intimiderende en verontwaardigde diplomaten die mij vervelende vragen stellen over mijn keuze en de aanwezige Turkse burgers ophitsen en uiteindelijk roept iedereen dat ik een landverrader ben.

‘Nee, zo ver zal het niet komen’, zegt mijn moeder al lachend. ‘Trouwens, Zuhal Demir heeft een bevoorrechte positie, ze heeft een brief geschreven en hoeft niet naar de ambassade te gaan, dus zo moedig is ze niet.’ Maar ze erkent mijn angst. We weten niet hoe zo een procedure verloopt omdat er ook geen voorbeelden van zijn in onze omgeving. In België is Demir de eerste die er openlijk voor uitkomt dat ze wil afzien van haar dubbele nationaliteit. Vraag aan elke linkse, regeringskritische en antinationalistische Vlaamse Turk of Koerd waarom hij nog geen afstand heeft gedaan van zijn Turkse identiteit en hij zal iets mompelen over erfenis- en eigendomsrechten in Turkije. Na een paar Efes pilsjes zal hij over het fascistische Turkse leger oreren, maar hij koopt met plezier zijn legerplicht af voor een paar duizend euro. Links is even hypocriet als rechts, ze lezen gewoon andere boeken.

Ik herken mij wel in de beweegredenen van Zuhal. We zijn hier geboren en ik kan mij voorstellen dat zij ook dezelfde identiteitsvragen heeft gehad tijdens haar jeugd. We hebben gewoon geluk gehad met onze ouders. We mochten kritisch zijn, vragen stellen en ons zoveel mogelijk informeren. Mijn moeder zei ooit over een bepaald onderwerp: ‘dit is mijn mening maar, zoek het verder uit en vorm je eigen mening.’

Vrije Koerden?

Wat ik niet begrijp van Zuhal is dat ze beweert dat ze haar Koerdische identiteit niet heeft kunnen ontwikkelen omwille van Turkije. In een opiniestuk in Knack schrijft ze dat ze in Genk werd ‘belemmerd om vrij Koerdisch te zijn’.

Toen Zuhal pas opkwam als nieuwe politica bij de N-VA was ik enthousiast omdat ze een alevitische Turks-Koerdische was. De alevitische gemeenschap in Limburg is vrij klein en ik vroeg aan mijn vader of hij de familie Demir in Genk kende. Niemand uit onze gemeenschap had ooit van hen gehoord. Onze alevitische vereniging is gemengd: wij hebben Turken en Koerden en er zijn vaak debatten over de Koerdische taal en identiteit. Het zijn vaak de leeftijdsgenoten van mijn ouders die pleiten voor de vrijheid van hun Koerdische taal en toch hun kinderen in het Turks opvoeden. Het zijn vaak die mensen die het luidst roepen om hun rechten en stilvallen als ik ze één simpele vraag stel. Wat wil je doen of heb je al gedaan om vrij te kunnen zijn?

Alevieten

Ga tussen Turks-nationalisten in Genk wonen en je gaat vanzelf assimileren, Zuhal. Mijn ouders gingen als pasgetrouwd koppel in Neerpelt wonen. Er woonden daar nog maar een paar Turkse families die uiteindelijk zijn uitgeweken naar dichtbevolkte Turkse buurten in Limburg. Eind jaren 70 gingen mijn ouders een ijsje eten in het enige ijssalon in Neerpelt. Het was zomer en ze gingen buiten op het terras zitten. Er liep een conservatieve Turk voorbij die hun afkeurend aankeek. Het nieuws dat het pasgetrouwde koppel een ijsje in het openbaar at, deed snel de ronde en die kleine Turkse gemeenschap in Neerpelt van slechts een vijftal families vond het een schande dat man en vrouw zo maar in publiek tijd met elkaar doorbrachten. Mijn ouders hebben die Turken altijd gemeden en zich gefocust op hun eigen huishouden en kinderen. Je kan vrij zijn als je maar genoeg lef hebt. Lef om zulke individuen duidelijk te maken dat ze zich niet mogen bemoeien met jouw levens- en opvoedingsstijl.

Ik ben getuige geweest van de ultieme strijd voor vrijheid van mijn ouders nadat mijn broer en ik bij de islam-leerkracht werden ontboden om te vragen waarom wij zedenleer volgden en geen islamlessen. Het was ergens in de jaren 80 toen islamlessen pas werden geïntroduceerd in het gemeenschapsonderwijs. Het was ook pas na die evolutie dat Turkse kinderen zich bewust werden van het verschil in godsdienst, voorheen speelden wij altijd samen. Mijn moeder was door het dolle heen en razend, mijn vader kon haar niet kalmeren. Het enige wat hij moest doen was rijden naar onze school. Mijn broer en ik zaten achterin de auto en werden opgedragen om te blijven zitten en gewoon te kijken naar wat er ging gebeuren. De islamlerares stond te wachten op haar bus. Wij konden niet horen wat onze ouders zeiden maar we konden aan de mimiek van de lerares zien dat het geen aangenaam gesprek was. Ze trok bleek weg, het gezicht van mijn moeder werd roder en mijn vader staarde met zijn meest intimiderende blik naar de lerares en rookte kalm zijn St-Michel-sigaret op. Vastberaden stapte mijn moeder terug in de auto, ze was uitgeraasd. Ik was nog maar acht en al onder de indruk van haar strijd. ‘In het vervolg, als iemand er naar vraagt, zeggen jullie maar dat jullie alevieten zijn’, zei mijn moeder. En zo begon mijn alevitische ontwikkeling en het werk van mijn vader en zijn vrienden om een alevitische vereniging in Limburg op te richten

Dat is misschien het verschil tussen Zuhal en ik. Mijn ouders hebben gestreden voor hun leven en vrijheid in Limburg. De strijd duurt nog voort want sommige patronen zitten diepgeworteld en gaan van generatie op generatie. Maar ze zijn te doorbreken …

Dubbele nationaliteit: een echtscheiding?

Of ik nu mijn Turkse paspoort inlever of niet, Turkije zal altijd een land blijven dat mij nooit zal loslaten. Turkije is mijn geschiedenis. Maar het is een feit dat een Turkspaspoort geen cadeau is geweest voor mijn generatie. Wij waren kinderen in een echtscheiding die moesten kiezen voor de moeder of de vader. Ik krijg nog altijd de vraag of ik mij nu een Turk of een Belg voel. Het is een vraag waar ik tot op heden nog altijd niet op kan antwoorden. Ik wil ook niet kiezen. Ik wil de beide identiteiten beleven. Als ik ooit mijn Turkse paspoort inlever (en ik vermoed dat dat binnenkort zal gebeuren) en afstand neem van mijn dubbele nationaliteit, dan geef ik een klein feestje ter ere van Turkije, met veel raki, Turkse liedjes en Nazim Hikmet …