Al-Shabaab: aanslag in Keniaanse hoofdstad

De feiten hieronder zijn een stand van zaken op 18 januari 2019 omstreeks 22u Belgische tijd.

Dit artikel werd geüpdatet op 16/01 om 11u Belgische tijd om het herziene aantal slachtoffers weer te geven.

14 Riverside Drive

Op 15 januari 2019 om 15.50 uur plaatselijke tijd (13.50 uur Belgische tijd) komen zes personen aan aan het Dusit D2 hotel in Nairobi, op Riverside Drive 14. Ze steken drie auto’s in brand op de parking van de I&M-bank in hetzelfde compound. Dan schieten ze op de beveiligingsagenten en gebruiken explosieven in de parking, vermoedelijk granaten. Eén van de daders blaast zichzelf vervolgens op in de foyer van het hotel. In de minuten daarna melden verschillende sociale mediagebruikers dat er schoten klinken in of rond het hotel.

De politie is snel ter plaatse en de omliggende gebouwen, waaronder de slaapzalen van de Universiteit van Nairobi, worden geëvacueerd. Ook het hotel wordt langzaam maar zeker ontruimd. De RECCE-eenheid (vergelijkbaar met de Belgische interventie-eenheden) van de Keniaanse politie, officiers van de Keniaanse luchtmacht, de antiterrorisme-brigade, ambulances en het Rode Kruis waren snel ter plaatse. Het publiek wordt op afstand gehouden terwijl de politie probeert de daders te neutraliseren.

Slachtoffers onduidelijk, opeising al-Shabaab

Riverside Drive ligt in één van de meer upmarket wijken van Nairobi, Westlands. De buurt bestaat vooral uit shoppingcentra, appartementsgebouwen voor de meer gegoede middenklasse, restaurants en diplomatieke vertegenwoordigingen (zoals de Australische ambassade). Dezelfde wijk was ook het toneel voor de laatste grote aanslag in Nairobi, op Westgate Shopping Mall (2013), ongeveer 2,5 kilometer verder.

Het aantal slachtoffers is voorlopig onduidelijk. Er wordt op sociale media melding gemaakt van een dertigtal gewonden, en er zouden zes dodelijke slachtoffers te betreuren zijn. De woordvoerder van de Somalische terreurgroep al-Shabaab eist via Al Jazeera verantwoordelijkheid op voor de aanslag. Die verantwoordelijkheid moet nog bevestigd worden door een onafhankelijk onderzoek, maar de gebruikte modus operandi  ligt in elk geval in het verlengde van eerdere al-Shabaab aanslagen.

Update 16/01/19 11.00: in een televisietoespraak heeft president Uhuru Kenyatta het over 14 dodelijke slachtoffers en vier gedode aanslagplegers.

Omstreeks 23 uur kondigt de minister van Binnenlandse Zaken, Fred Matiang’i, aan dat de politie de situatie onder controle heeft. Over het lot van de daders is op dat moment nog niets bekend, al zou er minstens één arrestatie gebeurd zijn.

Wie zijn al-Shabaab?

Al-Shabaab, Arabisch voor ‘de jeugd’, ontstaat omstreeks 2004 als de jeugdbrigade van de Islamic Courts Union. Deze sharia-gerechtshoven zijn de enige vorm van autoriteit in Somalië na de val van de Somalische regering in 1991. De gerechtshoven verenigen zich langzamerhand en vormden een de facto regering in Mogadishu.

In 2006 verliest de ICU de controle over Mogadishu en het grootste deel van haar grondgebied aan de transitie-regering (TFG), die militair gesteund werd door Ethiopië. De leiders van ICU nemen ontslag en de meeste leden duiken onder.

De al-Shabaableden, jonger en radicaler dan de meeste ICU-geestelijken, worden aanvankelijk geleid door Adan Hashi Ayro. Die trainde waarschijnlijk bij al-Qaeda in Afghanistan voor 2001. Leden van de groep worden als lijfwacht toegewezen aan buitenlandse strijders die de ICU komen ondersteunen. De groep wordt er van verdacht banden te onderhouden met al-Qaeda (in 2012 zwoer de groep trouw aan al-Qaeda in een videoboodschap), Boko Haram in Niger en Nigeria en al-Qaeda in de Islamitische Maghreb (AQIM). IS probeert in 2015 al-Shabaab te overhalen om hun loyauteit over te dragen van al-Qaeda naar het kalifaat, maar slaagt daar niet in (of maar ten dele: individuele strijders lopen wel over, maar de groep als geheel blijft trouw aan al-Qaeda).

Al-Shabaab wordt door de internationale gemeenschap beschouwd als een terroristische organisatie, en beging verschillende internationale terreurdaden, waarvan 14 Riverside Drive de meest recente is. De groep wordt sinds 2014 geleid door Ahmed Omar.

Kenia in Somalië: Linda Nchi

Na de val van de ICU neemt de transitie-regering de macht over. Helaas slaagt die er niet in een stabiele staat te vormen, onder meer door het voortdurende conflict met al-Shabaab en andere milities. Al-Shabaab slaagt er niettemin nooit in om de macht in Somalië terug over te nemen. Bovendien keren ze zich ook tegen andere milities, zoals het restant van de ICU.

In 2011 worden twee Spaanse hulpverleensters ontvoerd uit het vluchtelingenkamp Dadaab, waar voornamelijk vluchtelingen uit Somalië wonen. De Keniaanse regering grijpt dit voorval aan om troepen naar Somalië te sturen (al werd de operatie lang op voorhand reeds gepland). Deze militaire operatie, genaamd Linda Nchi  (‘Bescherm de natie’), liep van oktober 2011 tot maart 2012. Vanaf dan plaatsen de Keniaanse troepen zich onder het bevel van de Afrikaanse Unie-vredesmissie AMISOM.

Wraak op Kenia, Oeganda

Al-Shabaab, naar eigen zeggen in reactie op de aanwezigheid van Keniaanse troepen in Somalië, richt zich op wraak tegen Kenia. Op 21 september 2013 vallen vier schutters Westgate Shopping Mall binnen, waar ze een slachting aanrichten onder de aanwezigen. Er vallen 67 doden (plus de vier aanvallers) en ongeveer 200 gewonden.

Dit is niet de eerste keer dat al-Shabaab een terroristische aanslag pleegde in het buitenland. In juli 2010, tijdens de finale van het wereldkampioenschap voetbal, vallen zelfmoordterroristen een restaurant en een rugbyclub aan in Kampala, Oeganda. Tol: 74 doden en 71 gewonden. In september 2014 verijdelen de Oegandese veiligheidsdiensten een tweede aanval, dit keer als wraak voor de dood van al-Shabaab’s leider ‘Godane’ in een drone-aanval door de VS.

In de volgende jaren lijkt al-Shabaab steeds minder in de mogelijkheid om grote aanslagen te organiseren. Ze verliezen middelen en aantrekkingskracht nu de Somalische regering steeds meer grip krijgt op het land, met de hulp van AMISOM. Niettemin blijven de aanvallen — weliswaar kleiner — zich opvolgen. Een aanslag op een bus in Kenia in november 2014: alle niet-moslims aan boord worden vermoord. Een aanslag in december 2014, ook in Kenia: 36 christelijke steengroevewerkers worden gedood.

Op 2 april 2015 pleegt al-Shabaab de meest dodelijke buitenlandse aanslag tot nu toe. Bij een aanval op de Universiteit van Garissa vallen 148 doden. Na 15 uur slaagt het Keniaanse leger er eindelijk in de aanval te beëindigen en worden vier al-Shabaabschutters gedood. Daarna wordt het relatief stil rond de groep, toch wat betreft activiteiten in het buitenland. Het lijkt er meer en meer op dat het actieterrein van de groep zich beperkt tot Somalië en het grensgebied met Kenia: de laatste aanslag buiten die regio was de Westgate-aanslag. Tot gisteren dus.

Keniaanse reactie

Na de aanslag op Westgate in 2013 en explosies in Eastleigh, de Somalische buurt in Nairobi, begon de Keniaanse overheid een harde campagne genaamd Usalama Watch  tegen de Somalische gemeenschap in Kenia. Duizenden Somalis werden afgevoerd uit Nairobi en ondergebracht in de vluchtelingenkampen. Anderen worden teruggestuurd naar Somalië. Honderden worden onwettig aangehouden, en naar schatting vijfhonderd Somali worden zonder enige vorm van proces geëxecuteerd.

In plaats van al-Shabaab te verzwakken, versterkte Operatie Usalama Watch juist haar aantrek onder jonge Somali en Keniaanse Somali (etnische Somali met de Keniaanse nationaliteit). Na de aanslagen van einde 2014 en de aanslag in Garissa verandert de Keniaanse overheid van tactiek en begint ze juist samen te werken met de Somalische gemeenschap.

In haar retoriek blijft de overheid hard – de dreiging om het Dadaab-vluchtelingenkamp te sluiten kan hier niet los van gezien worden – maar on the ground verandert haar aanpak sterk. Volgens International Crisis Group verplaatst al-Shabaab zich hierop naar Tanzania. In Oeganda krijgt de groep moeilijk voet aan de grond, aangezien de moslimgemeenschap – die trouwens minder verbonden is met Somalië – minder grieven heeft dan in Kenia, waar de (Somali) moslims al decennia gediscrimineerd worden (volgens de Keniaanse Waarheidscommissie).

Tot dusver leek de aanpak van de Keniaanse overheid te werken, gezien de afname van aanslagen op haar grondgebied.

Waarom nu?

Waarom al-Shabaab net vandaag beslist een grote aanslag te plegen in Nairobi? Het blijft speculatie, maar er zijn twee mogelijkheden. Vandaag drie jaar geleden viel al-Shabaab een AMISOM legerbasis aan in El Adde, Somalië, waarbij waarschijnlijk meer dan honderd Keniaanse soldaten gedood werden (het juiste aantal is onbekend: de Keniaanse overheid weigert cijfers vrij te geven).

Een tweede reden: gisteren begon het proces tegen de vermoedelijke planners van de Westgate-aanval (zij pleiten onschuldig).

Eén ding is duidelijk: wie dacht dat al-Shabaab uitgeteld was, had het bij het verkeerde eind.