André Malraux in 1956: ‘Note sur l’Islam’

In 1956 gaf André Malraux zijn mening te kennen over de islam, en hij leek toen de huidige problemen te voorzien die wij aan het islamisme te danken hebben.

De aard van een beschaving, is het resultaat van zaken die rond een religie zijn aangeslibd. Onze beschaving is niet meer in staat om een tempel of een grafmonument op te richten. Ze zal zich genoodzaakt zien een fundamentele waarde te vinden, en anders zal ze uiteenvallen.

Bij uitstek het fenomeen van onze tijd is de brutale opmars van de islam. Deze opkomst wordt door de meesten van onze tijdgenoten onderschat, maar zij is naar analogie vergelijkbaar met de aanvangsjaren van het communisme ten tijde van Lenin. De gevolgen van dit fenomeen zijn nog onvoorspelbaar. In de aanvangstijd van de marxistische revolutie dacht men deze stroming met halve oplossingen te kunnen indijken. Noch het christendom, noch de patroons- of arbeidersorganisaties hebben het antwoord gevonden. Zo is het ook vandaag: de westerse wereld lijkt nauwelijks klaar te zijn om het islamprobleem aan te pakken. In theorie lijkt de oplossing trouwens bijzonder moeilijk te zijn. Misschien dat een praktische oplossing wel mogelijk zou zijn als ze, om ons nu te beperken tot de Franse kant van de zaak, door een echte staatsman werd uitgedacht en aangepakt. Zoals het probleem er nu voorstaat is men geneigd te geloven dat er zich achtereenvolgens in heel de Arabische wereld mohammedaanse dictaturen van verschillende aard zullen vormen. Als ik zeg “mohammedaanse” dan denk ik minder aan religieuze structuren dan aan de wereldse structuren die uit de doctrine van Mohammed voortvloeien. Van nu af aan is de sultan van Marokko helemaal van de kaart, en Bourguiba zal de macht maar weten te behouden door een soort dictator te worden. Misschien hadden deeloplossingen volstaan om de vaart van de islam in te dijken, als ze bijtijds waren toegepast. Vandaag is het te laat daarvoor! De armoedzaaiers hebben ook weinig te verliezen.*

Zij zullen er de voorkeur aan geven in hun miserie te blijven zitten, binnen een mohammedaanse gemeenschap. Hun lot zal allicht onveranderd blijven. Wij hebben een te westerse kijk op hen. Boven de weldaden die wij hen menen te kunnen brengen, zullen zij de toekomst van hun ras verkiezen. Zwart Afrika zal niet lang ongevoelig blijven voor deze ontwikkeling. Al wat wij kunnen doen, is ons bewust worden van de ernst van het probleem, en de voortgang ervan proberen te vertragen.

André Malraux, le 3 juin 1956.

_______

* Malraux schrijft «misérables» met aanhalingstekens, vanzelfsprekend een verwijzing naar Victor Hugo.

vertaling Marc Vanfraechem