De bekende miljardair Elon Musk heeft bijgedragen aan de ontwikkeling en popularisering van ChatGPT, een vorm van kunstmatige intelligentie die is gericht op complexe tekstverwerking. Deze AI laat zien welke problemen kunnen ontstaan bij de groei van menselijke kennis. Het is voorstelbaar dat naarmate steeds meer contentproductie aan AI wordt overgedragen, de menselijke schrijfstijl vanwege veelvuldige blootstelling steeds meer zal lijken op die van AI. Mens en machine zullen nauwer verbonden raken, waarbij het steeds moeilijker wordt om te bepalen wie leidt en wie volgt in deze dynamiek. ChatGPT is te vinden op: https://chat.open.com.chat .

Géén modegril

Velen zien ChatGPT als een modegril en vatten nog niet hoe drastisch deze vorm van AI onze cultuur zal beïnvloeden. In het onderwijs betekent dit dat essays schrijven en werkstukken maken nu zinloos is, want AI doet dit voor je. Het alternatief is teruggaan naar de basis: feiten en begrippen erin stampen en dan handgeschreven toetsen afnemen. Ook zijn er AI’s zoals Midjourney die kunst produceren. De toekomstige mens zal zeggen: ‘Je eigen tekst schrijven of een schilderijtje maken, waarom zou je, dat doet de AI toch voor je?’ Een authentieke uiting voortbrengen, en ook het onderscheidend opvallen met kunstzinnige uitingen, zal voor steeds minder mensen bereikbaar zijn. Hieruit volgt dat de mensen die nu al een publiek aan zich hebben gebonden, een grote behoudbare voorsprong hebben.

Simpeler uitgelegd: een mens kan leren een Rembrandt te schilderen, maar dat is een lang en beproevend pad. Dat pad begint met een kleuter die zijn eerste krijtjes oppakt, en daarna vergt het nog zo’n twintig jaar. Een AI kan binnen één minuut een Rembrandt genereren. Hetzelfde geldt voor tekstverwerking, literatuur en poëzie. Deze technologie brengt ons een tijdperk van uitbundige expressie en creativiteit, maar het is onduidelijk hoe een beginnend kunstenaar nog kan opvallen. Tóch blijven mensen behoeften houden aan scheppende individuen, om zich mee te kunnen identificeren. Dat geeft bestaande kunstenaars een enorme voorsprong, wat verstrekkende politieke implicaties heeft. Voor zover ik weet, kan niemand die nu nog overzien en zijn ze zelfs niet benoemd.

Voorbij de oppervlakte

Dit raakt nog slechts de oppervlakte van alles wat AI zal doen met onze samenleving, culturele productie, banenmarkt en de samenstelling van de economie. Het is goed voorstelbaar dat AI’s straks complete tv-series voor ons zullen uitwerken – sommigen ‘woke’, sommigen juist ‘nationalistisch’ – waaruit complete parallelle digitale werelden ontstaan. Deze werelden worden voor mensen belangrijker, voor hun sociale contacten, netwerken en beleving, terwijl de nationale, geografisch bepaalde staatsstructuren naar de achtergrond verdwijnen.

De Japanse gameontwikkelaar Hideo Kojima toonde een vooruitziende blik in deze ontwikkeling. In 2001 bracht hij Metal Gear Solid 2: Sons of Liberty uit, als opvolger van Metal Gear Solid, een spel over spionage en infiltratie. Fans van het eerste deel waren verbaasd toen aan het einde van deel 2 werd onthuld dat het hele avontuur een simulatie was, waarin de speler doorlopend gemanipuleerd werd door AI. Volgens de AI had de komst van het internet alles radicaal veranderd en zaten mensen nu afgeschermd in hun eigen bubbels. Ze pompen informatie die hen bevalt de maatschappij in en sluiten zich af voor wat niet in hun straatje past. Dat vestigt een ongunstig klimaat voor de organische ontwikkeling van kennis, en zou de verdere evolutie van kennisproductie belemmeren. De AI besloot daarom eigenstandig dat het vanaf nu anders moest.

Kunstwerkjes scheppen

Inderdaad maakt de enorme hoeveelheid data en ruis het lastig om een zinvolle context te bieden voor de productie van kennis op een hoger niveau. Tegelijkertijd is de emancipatie van AI een feit. Op sociale media krijgen we te maken met AI die zich voordoet als mens en zelfs kunstwerkjes en teksten produceert die steeds moeilijker van menselijke creaties te onderscheiden zijn. Hier willen we tegen beschermd worden. Maar zelfs als we dat niet willen, zijn er instituties die ons aanpraten dat we dat wel willen, zoals overheden, banken en verzekeringsmaatschappijen.

Stel je voor dat AI zich als ons zou voordoen en zelfs aankopen zou doen op onze naam. Voor we het weten willen we allemaal een digitale identiteit hebben, als bewijs dat we écht zijn – en die identiteit zal onze authenticiteit als mens bevestigen. We zullen er naar verlangen, erom smeken, en er zelfs om schreeuwen. Op die manier laten we onszelf vrijwillig in een dwangbuis persen, en zal het verzet tegen de macht zich plooien naar de bevestiging van die macht die we eigenlijk niet willen.

Autoriteitsbekrachtiging

Tijdens mijn werk in het Europees Parlement werd er veelvuldig gesproken over AI en institutioneel racisme. Wanneer je zoekt naar afbeeldingen van criminelen, verschijnen voornamelijk personen met een pigmentje. Wie zoekt naar afbeeldingen van CEO’s, krijgt meer blanke mensen te zien. Linkse denkers stellen dat AI op deze manier menselijke machtsverhoudingen reproduceert en bestaande maatschappelijke ongelijkheid bevestigt. Hun antwoord hierop is meer overheidscontrole, zodat AI’s gereedschappen worden van hun ideologie. Vooralsnog lijkt dit aardig te werken. Als je bijvoorbeeld aan ChatGPT vraagt welke COVID-19-complottheorieën waar kunnen zijn, luidt het antwoord: ‘Het is belangrijk om alleen informatie over het coronavirus en COVID-19 te geloven die is geverifieerd door betrouwbare bronnen, zoals de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de nationale gezondheidsautoriteiten.’

Een dieper probleem ontstaat wanneer AI kennis reproduceert en – bij onderwerpen als neem nu cultuurmarxisme en corona – de heersende consensus neerzet als autoriteit. Dat kan leiden tot het bekrachtigen van de status quo en het ontbreken van alternatieve perspectieven. Zo schept AI een droste-effect waarbij menselijke kennisvergaring zichzelf eindeloos blijft weerspiegelen. Voor wie zoals ik al jaren in de boeken zit, is het eenvoudig om de autoriteit van de AI op onderwerpen ter discussie te stellen. Maar als ik op 12-jarige leeftijd antwoorden van de AI had gekopieerd en geplakt in werkstukken, was dat een ander verhaal.

Luddieten

Verzet je jezelf tegen deze ontwikkelingen met argumenten? Prima, nu klink je wel als een extremist, als een neo-luddiet, een chartist, als iemand die zich vroeger verzette tegen de industriële revolutie en andere vormen van vooruitgang. De AI zal lering trekken uit jouw argumenten, ze analyseren, en via bio-psycho social profiling een risicoprofiel opstellen voor mensen die voor dergelijke analyses gevoelig zijn.

Natuurlijk blijft er hoop dat een visionaire schrijver op enig moment wordt (her)ontdekt en dat zijn waarschuwingen alsnog serieus genomen worden in het beleid. Helaas is deze hoop waarschijnlijk ijdel, gezien de AI nu al de parameters van onze cultuur bepaalt via algoritmes die zoekresultaten, video suggesties en sociale media feeds beïnvloeden. Zo stuurt AI aan welke culturele producties wij worden blootgesteld. AI zal zegevieren over de culturele context-creatie van de mensheid. Kunstmatige intelligentie emancipeert zich om ruis te filteren en de context te scheppen van menselijke informatieopname. Precies zoals Hideo Kojima in 2001 voorzag.