Bolsonaro: Tropische Trump? Homofoob?

De verkiezing van Jair Bolsonaro in Brazilië kwam voor velen onverwacht. Om de omwenteling van een jarenlang links bestuur door de Arbeiderspartij (PT) van o.a. Dilma Roussef en Lula da Silva te kaderen, had Doorbraak een interview met Eduardo Platon (Freddy De Kerpel was helaas niet langer beschikbaar).

Eduardo is een Braziliaans burger, maar met globale connecties. De voorbije zeventien jaar reisde, woonde en werkte hij in het buitenland. Hij heeft een masterdiploma in Business and Finance, en ééntje in politieke filosofie (beide behaald in de VS). Eduardo verdeelt zijn tijd over de private sector, overheidsagentschappen, politieke partijen en NGOs, waardoor hij een perspectief kan bieden uit verschillende invalshoeken. Eduardo beschouwt zichzelf als een culturele conservatief en een economische liberaal.

Dit is deel 2 van 3.

Tropische Trump, Braziliaanse Duterte?

Bolsonaro werd wel – met enige minachting – de ‘Tropische Trump’ genoemd. Zie je dat verband zelf ook, los van retoriek?

Nee, niet echt. Ik denk dat Bolsonaro een aantal verwezenlijkingen van Trump wel kan appreciëren. Het regeren voor het eigen volk, bijvoorbeeld. Daar zie ik wel een band. Ten tweede, het beschermen van de grenzen. Brazilië grenst aan tien landen in Zuid-Amerika. Gezien de lengte van onze grens komt er veel drugs binnen, immigreren veel mensen zonder enige verificatie. Ten derde is er een gedeeld belang in het doen toenemen van de budgetten voor defensie en nationale veiligheid — bijvoorbeeld via een bilaterale overeenkomst.

President Trump heeft een heel andere achtergrond. Eerst was hij een Democraat, dan een Republikein, dan een onafhankelijke, dan weer een Republikein. Politiek gesproken heeft hij geen lijn. Hij is een zakenman, een immobiliënmakelaar, die voor de eerste keer aan politiek doet. Dat is niet zo bij Bolsonaro, die doet al 27 jaar aan politiek. Ik denk dat daar de vergelijking wel ophoudt.

Nou, nog één ding dan toch: beide zijn niet politiek correct. Ze zeggen niets om de behagen. Ze proberen problemen aan te pakken die al lang genegeerd worden.

Zie je enige gelijkenissen met Duterte in de Filippijnen? Dat is ook een beroepspoliticus, ook een ordehandhavingskandidaat. En hij is misschien ook wel de reden dat de internationale gemeenschap bezorgd is over Brazilië. Zijn veiligheidsagenda — zo vinden velen — is uit de hand gelopen: de politie is rechter, jury en beul in bepaalde delen van het land. De bezorgdheid is dat velen gedood zullen worden —  zoals in de Filippijnen, zonder enige vorm van proces. Zie je de gelijkenissen, en deel je die bezorgdheid?

Het is gezond daarover na te denken. Maar momenteel hebben we echt ordehandhaving nodig. Niet morgen, gisteren. Weet je, ik woonde lang in de VS, ik weet hoe het voelt om in het openbaar te zijn en je veilig te voelen. Dat gevoel heb je hier niet. We hebben ordehandhaving nodig, en we moeten eerst en vooral onze politieagenten beschermen.

Ik weet niet veel over Duterte, maar het lijkt me dat hij zich opwindt over hoe criminelen zijn land probeerden om te vormen naar een drugsparadijs. Soms, om de dingen te veranderen, heb je een president nodig die een soldaat is. Daarna kan je dan een president hebben die de staatsman is, en dan iemand die wat verfijnder is en die het land naar een hoger niveau kan tillen. Maar de Filippijnen waren in zo’n slechte positie dat ze een soldaat nodig hadden. Hij moet het land opkuisen, zodat ze daarna iemand beter kunnen vinden. Zo zie ik het.

We kunnen veiligheid niet licht opvatten hier in Brazilië. Ik heb twee kinderen: ééntje is vier en woont in het buitenland bij z’n moeder, de andere is een baby en woont hier. Ik heb medelijden met hen, vooral met degene die hier woont. Zij hebben niet de vrijheid en veiligheid die ik ervaar als ik in veiliger landen rondreis. Het mechanisme van Brazilië werkt niet, en sommigen zullen een prijs moeten betalen om het te herstellen.

Misdadigers of politie beschermen?

Ik praat het doden van mensen niet goed. Ik pleit niet voor het doden van criminelen. We moeten wel een manier vinden om onze straten terug veilig te maken, om er voor te zorgen dat onze families veilig zijn. Maar als ik moet kiezen tussen het verdedigen van de georganiseerde misdaad of de levens van onze ordehandhavers, dan weet ik wel waar ik sta. Dat zijn mensen die ik ken [de ordehandhavers, nvdr], zij wonen in dezelfde buurt als ik, zij willen het land veilig houden.

Veiligheid is een groot probleem dat een impact heeft op de economie, toerisme, onderwijs, gezondheid, investeringen, enzovoort. Als je geen veilig land hebt, wil niemand je bezoeken, met je handelen of in je investeren. Dat is een groot probleem. Ik wil niet dat Bolsonaro de nieuwe Duterte wordt, maar hij zal hard moeten zijn.

Volgens jou moeten we kiezen tussen het beschermen van misdadigers of het beschermen van de politie, maar de keuze is niet altijd zo helder. Agenten zijn niet perfect, ze vergissen zich soms, of ze moeten beslissingen nemen in extreme omstandigheden. Door hun mandaat om te doden te verruimen, vergroot men het risico op ‘collateral damage’ — om een harteloze term te gebruiken. Bovendien hebben misdadigers nog steeds rechten, zolang zij geen directe bedreiging vormen.

Het aantal gewelddadige misdadigers in Brazilië, die mensen doden, is belachelijk hoog. Als je dan kijkt naar de vervolgingsgraad… het proces werkt gewoon niet. Misdadigers ontkomen gemakkelijk aan vervolging omdat justitie zo corrupt is. Meestal worden ze niet gepakt. De enige ordehandhaving is een politieagent of soldaat die zich tussen de misdaad en de burger plaatst.

We moeten hen wel beter opleiden. We moeten aan capaciteitsopbouw doen. Misschien kan daar de internationale gemeenschap een rol spelen. Laten we al het goede werk gebruiken dat gebeurd is in Israël, in Chili, in België of Duitsland, in de VS. Laten we politieagenten opleiden tot betere beslissers. Laten we hen versterken. Maar ik wil hen niet bestraffen.

In een oorlogszone is dodelijk geweld soms noodzakelijk. En de favelas in Rio of het Noordoosten zijn oorlogszones. De georganiseerde misdaad heeft krachtigere wapens dan de politie. Zij gebruiken oorlogswapens, terwijl de politie iets heel eenvoudigs heeft. We hebben training nodig, en een beter juridisch kader.

We moeten dingen veranderen. Als je naar Londen gaat, dan zie je agenten zonder wapens. Al zijn de dingen misschien veranderd door terrorisme. Maar er bestaat zo’n respect voor de politie, omdat mensen weten dat er gevolgen zijn als je een agent iets aandoet.

Die cultuur bestaat hier niet. Misdadigers respecteren de politie niet, ze schieten ze neer en doden ze. Hoe creëer je een maatschappij met orde, met respect voor de wet, als je die cultuur niet hebt? Bolsonaro probeert die cultuur te creëren, waar misdadigers bang zijn om gevat te worden. Waar mensen die de wet niet respecteren bang zijn. Die verandering moet er komen. Ik ben niet degene die bang hoort te zijn als ik over straat loop: ik ben een eerlijk burger, een familieman. De slechteriken moeten bang zijn wanneer ze over straat lopen, omdat ze iets misdaan hebben. Dat is in dit land niet het geval.

Beschuldigingen van homofobie

Laten we het toch even hebben over de beschuldiging van homofobie. Bolsonaro heeft gezegd dat hij liever zou hebben dat zijn zoon stierf in een auto-ongeval dan dat hij homo zou zijn. Hij heeft gezegd dat zijn kinderen nooit homoseksueel zouden zijn, want ze zijn goed opgevoed. Brazilië is historisch gezien eerder liberaal met betrekking tot de LGBTQ-gemeenschap: publieke gezondheidszorg voor transgenders, legalisering van het homohuwelijk. Geeft hij een stem aan iets dat misschien meer leefde in de Braziliaanse samenleving dan we dachten?

Dat is een goede vraag. Ik vraag me af of hij wel zo’n sterke mening heeft over dit soort dingen. Het enige waar hij echt een sterke mening over heeft is over het niet blootstellen van kinderen aan dit soort dingen op jonge leeftijd, omdat dat ongepast zou zijn.

Ongepast volgens wie?

Volgens de ouders. De maatschappij. De leerkrachten. Pedagogen en psychologen. Mensen vinden niet dat hun kinderen op jonge leeftijd aan dat soort dingen moeten blootgesteld worden. Als ouder kan je zelf aan je kind zeggen wat je wilt, maar als de meerderheid dat ongepast vindt in school, dan moet je dat daar niet doen.

Ik ben zelf een ouder, en ik vind dat het aan de ouders is om over zo’n dingen te beslissen. Uiteindelijk gaan kinderen naar school om wiskunde te leren, fysica en biologie, Portugees, Engels, Nederlands, Frans, wat dan ook.

Bolsonaro heeft zich sterk uitgesproken tegen genderideologie in de school, al sinds het werd ingevoerd door Dilma [Roussef, voormalig president van de Arbeiderspartij en opvolger van Lula, nvdr]. Dat is één van de dingen die moeten veranderen in Brazilië: een nationaal plan voor dit, een nationaal plan voor dat, … We lijken wel een gecentraliseerde economie, alsof we terug in Sovjettijden leven. We hebben 27 staten n Brazilië, niet elke staat hoeft gelijk te zijn. We hebben misschien een specifiek onderwijsplan voor São Paolo, een ander in Rio, nog een ander in Bahía. We verzetten ons tegen die centralistische manier van denken, waar alles gepland moet worden. Daar houdt deze generatie Brazilianen niet van.

Ik zeg niet dat Bolsonaro beleefd is, of een verfijnd spreker. Hij is niet gepolijst, ging niet naar Oxford of Cambridge, weet niet wat le mot juste is op het goeie moment. Dat is niet wie hij is. Hij is een rots. En ik ben blij dat hij een rots is en geen zwakke, gepolijste politicus. Dan zou hij pas afzien.

Als je een gepolijste, sterke politicus kan hebben, dat is het ideaal. Maar Bolsonaro is geen Justin Trudeau. Die tijd komt nog wel, en we hebben goede mensen die wachten in de coulissen. Onthoud deze namen: Luiz Philippe de Orleans e Bragança, Janaína Paschoal, Marcel van Hattem, Romeu Zema, Carlos Bolsonaro, en anderen.

Melting pot Brazilië

Moet de LGBTQ-gemeenschap zich zorgen maken?

Nee. Brazilianen zijn van nature heel tolerant in vergelijking met anderen. We zijn een land dat gevormd werd door verschillende nationaliteiten, een beetje zoals de VS. Er wonen zo veel mensen hier van alle delen van de wereld, met allerlei achtergronden, kleuren en vormen. Mensen komen elke dag naar hier. Misschien kom jij hier ooit wel wonen!

Er zijn hier zo veel zwarten, zo veel Japanners ook. Wist je dat we de grootste Japanse gemeenschap hebben buiten Japan [er zijn ongeveer 1.6 miljoen Brazilianen van Japanse oorsprong, nvdr]? Wij oordelen niet over mensen hun seksualiteit of gender. Zo denken de Brazilianen niet. Je moet de seksuele oriëntatie van mensen respecteren. Je moet onderwijs voorzien voor iedereen. Daar moeten we onze tijd, energie en ons geld in steken: het voorzien van goede dingen voor iedereen. Niet aan het voorzien van eindeloos veel tijd voor dit soort dingen [gender en seksualiteit, nvdr] zoals sommige linkse mensen doen. Sommigen praten over niets anders, het veroorzaakt zoveel tweedracht. Ze houden het einddoel niet in gedachten.

Dat einddoel is om burgers toegang te geven tot publieke diensten, om burgers te respecteren ongeacht hun overtuiging. Gewone burgers, zoals jij en ik.

Ik begrijp je punt, maar vele progressieven — waaronder mezelf — zouden zeggen dat we zo veel met en over deze groepen spreken — en dat doen we inderdaad — omdat doorheen de geschiedenis er niet over hen werd gesproken, dat ze onderdrukt werden, aangevallen en vervolgd.

Ik denk dat je daar een goed punt hebt. Ik wil zeggen dat ik hou van mijn LGBTQ-vrienden, ik hou van mijn vrienden, ongeacht waar ze in geloven. En ik denk niet dat de regering van Bolsonaro zal proberen hen onveilig te doen voelen. Integendeel.

Als we een beter veiligheidsbeleid hebben, waarbij mensen buiten kunnen om 11 uur ’s avonds… mensen zien je seksualiteit niet als je over straat loopt, ze zien gewoon een mens. En dan gebeurt er een misdaad.

Natuurlijk zijn er uitzonderingen. Iemand zal misschien iemand doden als haatmisdrijf. Maar ik denk dat Bolsonaro hen net zal helpen, zij die een doelwit zijn. De wet beschermt iedereen, ook de LGBTQ-gemeenschap. Zo zie ik het, dat hoop ik. Als ik iets anders zie gebeuren, zal ik de eerste zijn om mijn stem te verheffen. Ik geloof namelijk niet dat mensen beoordeeld mogen worden omwille van hun seksuele voorkeur, hun huidskleur, wat dan ook.

Dat zeg ik vanuit de kern van mijn wezen. Ik denk ook niet dat zijn kiezers daar erg blij mee zouden zijn, de christelijke kern.

Morgen het laatste deel in dit drieluik, over conservatisme, klimaatverandering en multilateralisme.