Brief aan Sid Lukkassen

Beste Sid,

Dank voor Uw brief. Sta me toe om meteen naar het hart van de materie te gaan. U maakt de fout die vandaag de hoeksteen is geworden van het politieke gedrocht dat soms ‘nieuwrechts’ genoemd wordt – hoewel ik eerlijk gezegd niet kan zien wat er nieuw of rechts aan zou zijn – door de islam te zien als een soort ‘natie’ die in competitie is met de Europese naties. Uw hele brief ademt deze aanname, maar ze is contraproductief en gevaarlijk. Ze komt in essentie voort uit een verkeerd begrip van identiteit. Gezien u zelf zegt mijn gepubliceerde werk niet gelezen te hebben, wat ik je geenszins kwalijk neem, zal u me toestaan hier even mijn model toe te lichten.

Tribalisme, nationalisme en hooliganisme

In mijn idee is identiteit een uitvloeisel van onze cognitieve architectuur. Deze bestaat, zoals grote filosofen van Kant tot Bergson hebben onderkend, uit twee fundamentele bestandsdelen: aanschouwelijke ervaring en abstracte begrippen. Men bekomt de tweede uit de eerste door een proces van generalisatie, en historische biologische processen bewegen ons ertoe dit schema op mensen toe te passen, zowel anderen als onszelf. We halen een onmiskenbare dosis genot uit het bevestigen en etaleren van ons lidmaatschap in een ‘team’. Aldus wordt identiteit geboren, wat de hyperoniem is van tribalisme, nationalisme en hooliganisme.

De nood aan identiteit is in wezen basaal en dierlijk, en het zou goed zijn indien we haar konden onderdrukken. Universele liefde is ethisch superieur aan enge trouw aan één natie, geloof of stam. Een conservatief als ik erkent echter dat de menselijke natuur een sterke en blijvende kracht is, die niet zomaar weg gewenst kan worden, en daarom steun ikthe next best thing: een goed omkaderde en geleide vorm van gematigd nationalisme/identitarisme waarin basale gevoelens gesublimeerd worden tot verwezenlijkingen van menselijk vernuft en cultuur. Met identiteit is het gesteld zoals met seksuele betrekkingen bij sommige christelijke auteurs: geheelonthouding als deel van het religieuze leven is de meest wenselijke optie, maar een huwelijk met structuur is een respectabel alternatief voor de meerderheid.

We moeten echter steeds bewust zijn van de betrokken risico’s: identiteit kan snel ontaarden in extremisme, zoals honger kan ontaarden in gulzigheid of seksuele begeerte in lust. Het resultaat ervan is fascisme, in vele vormen. Hierover maak ik me vandaag ernstig zorgen, omdat de rechtse elite haar matigende en leidende taak compleet heeft verzaakt; erger, ze wakkert de meest primitieve, tribale, haatdragende impulsen van de mensen verder aan.

Zoals gezegd is identiteit gebaseerd op de cognitieve vermogens van de mens. Een identitaire categorie is cognitief gezien een begrip, en dus op een veralgemening van aanschouwelijke kenmerken. Men is Nederlander omdat men zich op een bepaalde wijze kleedt, op een bepaalde manier spreekt, een bepaalde keuken heeft, bepaalde geschiedenis uitstraalt, bepaalde nationale symbolen heeft, enz. Verschillende klassen van aanschouwelijke kenmerken vormen verschillende ‘sferen’ van identiteit: men kan perfect vrouw én Nederlands én joods zijn, om een voorbeeld te noemen.

Het is daarom ook ridicuul om een soort ‘tegenstelling’ te construeren tussen de islam en Europese vormen van nationalisme, even idioot als het christendom te willen ‘contrasteren’ met de Arabische identiteit. Zoals er (veel!) christelijke Arabieren zijn, zo zijn er ook Vlaamse, Nederlandse, Franse en Duitse moslims. Dit hoeft niet te verbazen: lang voor de komst van Marokkaanse en Turkse migranten had je reeds interne religieuze diversiteit in de Europese naties: er bestonden Nederlandse katholieken, protestanten, atheïsten en joden. Religieuze aanschouwelijke symbolen interfereren namelijk zelden met nationale, en wanneer ze dat doen kunnen ze ‘genationaliseerd’ worden. Ik ben een paar weken terug van een bezoek aan Boedapest, waar de Grote Synagoge vanbinnen veel weg heeft van een kathedraal.

Wie behoort tot de natie?

Dit betekent natuurlijk niet dat er binnen een natie geen conflicten kunnen bestaan die gebaseerd zijn op religie, klasse of de ruraal-urbaan-tegenstelling. Niemand twijfelt er echter aan dat de partijen in deze conflicten behoren tot de natie. Boeren en ambtenaars, protestanten en katholieken, proleten en kapitalisten: allemaal zijn ze Nederlanders. Enkel bij moslims wordt hun nationaal toebehoren in vraag gesteld.

Deze onnatuurlijke vijandigheid, die een pilaar lijkt te zijn van nieuwrechts, uit zich in een merkwaardige verdraaiing van de geschiedenis, die ook in Uw brief voorkomt. Zo lees ik dat niemand weet wie de Sabiërs zijn, omdat de islam ze ‘grondig heeft uitgewist’. Niets is minder waar. Om te beginnen wordt de term ‘Sabiër’ algemeen geïnterpreteerd als een verwijzing naar gerelateerde Perzische mystieke religies die ook het Arabische Schiereiland bereikten. Hiervan is Zoroastrianisme uiteraard het bekendste, maar er bestaan eindeloos veel, en een aantal hebben invloed gehad op vroege christelijke sekten en bewegingen in Byzantium. De vaagheid is echter historisch zeer goed gebleken, omdat het islamitische juristen toestand de meest uiteenlopende niet-abrahamitische religieuze tradities te accommoderen in het raamwerk van islamitische rijken.

Algemeen was de islamitische wereld vrij religieus tolerant, zeker naar historische maatstaven en zéker in vergelijking met Europa. Ik heb het altijd bijzonder interessant gevonden hoe de mensen die zichzelf beschouwen als de vertegenwoordigers van de Westerse beschaving die tweeduizend jaar het lef hebben om andere beschavingen de les te lezen over religieuze vrijheid. Het Europese continent is niet alleen verantwoordelijk voor de tweeduizendjarige vervolging en onderdrukking van Joden die resulteerde in de uiteindelijke uitroeiing van 6 miljoen van hen, ze is ook regelmatig het toneel geweest van de meest afgrijselijke religieuze burgeroorlogen.

Vergelijk dat met de moslimwereld, waar minderheidsreligies het veel beter deden. Zeker, ze leden onder vormen van structurele discriminatie en moesten een (niet al te hoge) speciale belasting betalen, maar dan werden ze ook met rust gelaten, afgezien van korte en beperkte periodes van vervolging. Velen van hen konden zelfs opklimmen in de bureaucratie – in het Ottomaanse Rijk waren vele hoge functionarissen en adviseurs christelijk, en joden bekleedden vaak prominente posities in Andalusië en Marokko.

Irrationele vijandigheid jegens de islam

U heeft het ook over de tegenstelling tussen de islam en het jodendom. Het is inderdaad waar dat moslims geen joden zijn en vice versa, en inderdaad stelt dat een grens aan inclusiviteit – maar dat is ook niet de bedoeling. Het is normaal voor religies om personen uit te sluiten op basis van religieuze criteria. Dit is echter onnatuurlijk en onhistorisch voor natie-staten. Deze hanteren nationale criteria, zoals men zou verwachten.

De irrationale vijandigheid van nieuwrechts staat in de weg van het vinden van een goede modus vivendi voor onze verdeelde maatschappij. Wat ik bedoel met inclusief nationalisme, zijn twee zaken. Om te beginnen betekent het dat nationalisten geen obstakels opwerpen voor nationaal lidmaatschap die onnodig zijn. De hoofddoek is inderdaad niet Vlaams, evenmin als piercings of zomerjurken. Ze horen niet expliciet bij de kenmerken die ‘Vlaamsheid’ aangeven. Maar ze zijn ook niet expliciet ‘on-Vlaams’, het zijn geen symbolen van een andere nationale identiteit. De inclusieve nationalist maakt er dus geen obstakel van. Zoveel mogelijk mensen verwelkomen in de schoot van de natie, zonder haar eigenheid te verloochenen: dat is inclusief nationalisme. Binnen die context hangt wat mij betreft helemaal geen stigma aan de woorden ‘integratie’ en ‘assimilatie’.

Ten tweede moet dit proces gebeuren met respect voor de liberale staat, die nooit ter discussie gesteld mag worden. Het globale principe van de wet hoort het schadebeginsel te zijn: de staat mag niets verbieden wat anderen niet schaadt. Dit vormt de basis van onze (terechte) kritiek op repressieve landen als Iran en China, die met dwang bepaalde preferenties opleggen aan de bevolking. Zo lang je niemand schaadt, moet je legaal kunnen dragen wat je wil, of het nu een minirok is of een boerka, in Iran, maar evenzeer in Nederland. Integratie mag nooit met staatsgeweld afgedwongen worden. Ik ben er persoonlijk niet voor dat mannen djellaba’s dragen, maar ik ben er nog meer tegen dat ze verboden zouden worden. De nationalistische en conservatieve bewegingen moeten de nationale cultuur promoten met propagandistische en mediatieke werktuigen.

Het spreekt voor zich dat deze vrijheid ook beschikbaar moet zijn in publieke functies en op scholen. Uw tegenwerping dat dit ‘postmodern’ is, raakt kant noch wal: persoonlijke vrijheid binnen de perken van het schadebeginsel is een liberaal beginsel. Dit houdt geen rekening met ‘collectieve waarden’, omdat deze er niet horen te zijn in een vrije samenleving, althans in juridische zin. Individuen zijn vrij in hun waarden, de staat is neutraal. Of vindt U dat Iraanse vrouwen zich bezondigen aan postmodernisme wanneer ze ingaan tegen de collectieve waarde van zedigheid in Iran?

Geen van beide voorwaarden wordt vervuld door uw politieke ideologie, en dat vind ik zeer gevaarlijk. U lijkt een irrationale overdreven angst te hebben voor de ‘politieke islam’, wat volgens mij gebaseerd is op een apocalyptisch Spengleriaans wereldbeeld van een globaal conflict tussen ‘het Westen’ en de volkeren van Afrika en Azië, waarvan een groot aandeel islamitisch zijn. Dit doet me sterk denken aan fascisme: een extreme maar zéér nauwe conceptie van de natie, een escatologisch perspectief en reductieve haat voor ‘de Ander’.

Seculiere repressie

Ik kan u garanderen dat de meeste moslims, inclusief de elitelaag, helemaal geen interesse hebben in het instellen van een islamitische regering in Westerse landen, het ligt niet eens op onze radar. De scheiding van Kerk en Staat en de vrijheid van meningsuiting kunnen de meeste moslims (en de meeste mensen) helemaal niets schelen. De meerderheid van de bevolking is vrij apolitiek en ideologisch neutraal. Ik heb het daarom altijd ook zo vreemd gevonden dat nieuwrechts nationale identiteit wil definiëren op basis van bepaalde instituties, principes en vrijheden waar de meeste mensen zelfs nooit actief over nadenken. Het is oprecht lachwekkend.

De situatie in moslimlanden is absoluut niet vergelijkbaar. Seculiere regimes waren vaak uitermate repressief en terroriseerden de bevolking. Bovendien werden ze (meestal terecht) geassocieerd met Westers kolonialisme en imperialisme, waartegen men in verzet wilde komen. Het liquideren van deze regimes kan vergeleken worden met een soort islamitische volkse verzetsbeweging, niet heel verschillende van de liberale nationalistische revoluties van 1848 die zich tegen de multinationale imperia verzetten. Het moet dus allemaal in de complexe lokale politieke context gezien worden, niet in ahistorische, verheven theoretische termen.

De associatie van nieuwrechts nationalisme met de zogenaamde ‘vrijheid’ is uitermate fascinerend, en legt het succes bloot van de cultuurmarxistische revolutie in 1968. De ideologie die in naam van vrijheid het gezin, de kerk, de gemeenschap en de natie ontwrichtte, wordt nu uitgedragen als de essentie van de identiteit van de Europese naties, een ware schande. Cultuurmarxisme is de ideologie van de zonde, de losbandigheid, de ontwrichting. Het haat orde, structuur en boven alles onschuld.

Het epitoom van cultuurmarxisme zijn de extreemlinkse activisten die uit alle macht fouten zoeken bij hechte gelovige  traditionele gezinnen. Achter elke vorm van onschuldige traditie of normativiteit trachten ze hypocrisie of corruptie te ontwaren. Het is een ziekelijke mentaliteit – ik kan niet begrijpen waarom een rechtgeaarde conservatief dit zou willen zien als de essentie van de Europese beschaving.

Schizofrenie van rechts

Hoe kan een conservatief kijken naar een gemeenschap waarin hechte gezinnen, traditionele autoriteit, religiositeit en familiewaarden zegevieren, en ze niet zien als potentiële bondgenoten? Welke artificiële vorm van haat moet er interveniëren om dit te voorkomen? Het antwoord is natuurlijk dat de fascistische apocalyptische visie van nieuwrechts moslims ziet als een onderdeel van ‘de Ander’, de afro-aziatische ‘invasie’ die het blanke ras wil vervangen. Op dit punt is er een merkwaardige dualiteit aanwezig in nieuwrechtse bewegingen zoals het Forum voor Democratie: langs de ene kant moeten ze zich opstellen als de verdedigers van cultuurmarxistisch libertinisme om te kunnen fulmineren tegen moslims, maar langs de andere kant worden ze steeds meer verwant aan conservatieve christelijke strekkingen in de mate waarin ze zich authentiek herbronnen.

Laat me afsluiten door een laatste deel van mijn politieke geloofsbrieven uit de doeken te doen. Ik ben rechts-conservatief, omdat ik religieus ben. Cultuurmarxistisch links respecteert die overtuiging slechts oppervlakkig. Ze verwelkomen me, zolang ik mijn bovennatuurlijk geloof niet al te openlijk rondbazuin. Ze zijn bereid het te tolereren als een soort ‘culturele curiositeit’, als deel van mijn exotische ‘Marokkaansheid’. Zodra ik echter begin over God, zonde en het leven na de dood, is het feestje gedaan. Mijn oprechte religieuze overtuigingen worden in hetzelfde licht beschouwd als vreemde hoorns of lange oren van een beest in de dierentuin.

Ik ben echter geen Marokkaan, maar een trotse Vlaming – daarnaast ben ik een theologisch bewuste religieuze moslim. Ik wil geen klein deeltje uitmaken van de ‘coalitie van de diversiteit’ die de Westerse culturen wil vervangen door een betekenisloos amalgaam van egalitaristische, eeuwig transgressieve, homogene linkse soep. Ik wil niet toetreden tot een politieke strekking die een elite aan het hoofd van de moslimgemeenschap wil plaatsen die niet gelovig of praktiserend is, maar bestaat uit linkse culturo’s die de islam vanbinnen willen uithollen.

Wat ik echter nog meer vrees zijn fascisten die me mijn religieuze vrijheid willen afnemen en me willen deporteren. De conservatieve en nationalistische bewegingen verspillen met hun nieuwrechtse attitude een grote kans om samen te werken met de moslimgemeenschap tegen het linkse monster dat elke glimp van zin en schoonheid wil vernietigen. Er zijn genoeg moslims die dit zien. Ik wacht vol ongeduld op een dag waarop zo’n grote conservatieve alliantie mogelijk zal zijn.

Deze briefwisseling is deel van een crowdfunding. Het project loopt bijna af en uw steun is van groot belang.