Brussel legt als gewest eenzijdig geluidsnormen voor vliegtuigen vast. De gewesten zijn ook bevoegd in het kader van de bescherming van het leefmilieu voor de strijd tegen geluidshinder. Deze normen lijken wel erg streng, strenger zelfs dan de Europese normen. Op de Brusselse normen staan ook administratieve sancties in de vorm van fikse boetes. Boetes die zo hoog zijn dat ze een vlucht onrendabel maken. Naar verluid kunnen zelfs de meest moderne vliegtuigen (met de beste stand van de technologie) niet altijd voldoen aan deze normen, zodat de normen praktisch onhaalbaar zouden zijn. Brussel meet de geluidsoverlast ook anders dan beschreven in een Europese richtlijn. De meetmethode aan de grond, die Brussel toepast, in de plaats van aan de bron (het vliegtuig),  maakt dat de normen ook onvoorspelbaar zijn en dat eenzelfde vliegtuig afhankelijk van de weersomstandigheden wel of niet in overtreding is. Het Europees Hof ziet daarin  niet direct een schending van het EG-recht, zolang die normen geen exploitatiebeperking inhouden. Dat lijkt nu juist wel te gebeuren. 

Verschuiving van Zaventem naar Charleroi

Ryanair heeft al aangekondigd dat het zijn vluchten op Zaventem niet zal uitbreiden en misschien zelfs zal schrappen. Het opent zijn bijkomende routes (6 voor het ogenblik) in Charleroi. De Brusselse geluidsnormen beïnvloeden de interregionale handel en het vrij verkeer van personen en goederen. De luchthaven van Zaventem ligt in Vlaanderen. Deze van Charleroi ligt in Wallonië. Brussel zelf heeft geen luchthaven. Mee in het belang van Brussel, worden beide luchthavens aangeduid met een verwijzing naar Brussel. Zo wordt Zaventem aangeduid als ‘Brussel Nationaal’ en Charleroi als ‘Brussel Zuid’. De regels die Brussel uitvaardigt inzake geluid voor vliegtuigen beïnvloeden wel de exploitatie en de ontwikkeling van de beide luchthavens en hebben duidelijk nu al voor gevolg dat er een verschuiving is van de activiteit van Zaventem naar Charleroi. 

De luchthaven van Zaventem is volgens de internationale typologie een internationale luchthaven. Precies omwille van het internationaal karakter van de luchthaven van Zaventem, is de uitrusting en het beheer ervan aan het Vlaamse Gewest onttrokken en is dat nationaal gebleven. 

Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen

In het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen wordt de internationale luchthaven van Zaventem als een poort op de wereld geselecteerd. Het is een strategische plaats binnen de economische structuur. De luchthaven is een van de structuurbepalende elementen op Vlaams niveau, omwille van de bestaande infrastructuur, de aanwezigheid van ontsluitingsvoorzieningen op internationaal en Vlaams niveau, de aanwezigheid van luchthaven- en luchtvaartgebonden voorzieningen en bedrijvigheden en een attractief vestigingsklimaat voor internationale bedrijvigheid. De luchthaven maakt ook deel uit van de economische structuur van Vlaanderen. Het is een van de belangrijkste concentratiegebieden van de economische activiteiten. De luchthaven is een bindend element voor de economische relaties. De internationale luchthaven met haar mondiale betekenis is als knooppunt zelf mede bepalend voor de ruimtelijke structuur van Noordwest-Europa. Door de uitbreiding en de uitbouw van de luchthaveninfrastructuur en door de concentratie van activiteiten wordt Zaventem een belangrijke draaischijf voor het internationaal luchtverkeer.

De internationale luchthaven kenmerkt zich door de bediening met een breed gamma van internationale en intercontinentale lijnen, charters en zakenvluchten  en door de diversiteit en de hoogwaardigheid van de verbindingen waarmee een groot aantal passagiers en vrachten worden verwerkt. Het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen gaat uit van een sterke stijging van de capaciteit van de luchthaven van Zaventem en een verdere uitbouw en ontwikkeling van de infrastructuur. Het garandeert de ontwikkeling van de internationale luchthaven. In het luchthavengebied worden internationaal georiënteerde multimodale logistieke parken ontwikkeld. Het ligt dan ook nogal voor de hand dat Vlaanderen in deze verschuiving van de activiteit een aantasting ziet van zijn (economische) belangen. De Vlaamse regering heeft dan ook terecht de procedure van het belangenconflict ingeroepen. Deze procedure brengt mee dat de Federale regering zich over het dossier moet buigen. 

Federale loyauteit

De Brusselse houding mag des te meer verbazen omdat Brussel zich nooit verzet heeft tegen het Vlaamse ruimtelijk beleid inzake de internationale luchthaven. Dit gaat dan ook verder dan een louter belangenconflict. De federale loyauteit komt hier in het geding. Brussel weet heel goed dat het effect van zijn maatregelen zich gaat laten voelen in Vlaanderen. Niet in overleg treden in het kader van de openbare onderzoeken over het Vlaamse ruimtelijk beleid en eenzijdig geluidsnormen opleggen, kan moeilijk in overeenstemming geacht worden met de federale loyauteit. Het Grondwettelijk Hof heeft nochtans al geoordeeld dat de hinder die veroorzaakt wordt door vliegtuigen door Europese wetgeving wordt beheerst en dat de bevoegdheden ter zake dermate verweven zijn dat zij in onderlinge samenwerking moeten worden uitgeoefend. Ook in de bijzondere wetten op staatshervorming is voorzien dat voor het vastleggen van de minimale veiligheidseisen inzake het bouwen en onderhouden van luchthavens overleg moet worden gepleegd met de gewesten. 

Het beheer en de uitbating van de luchthaven van Zaventem (die aangekondigd wordt als ‘Brussel-Nationaal’) is een bevoegdheid van de Federale Staat. Dat beheer en die uitbating wordt rechtstreeks beïnvloed door de Brusselse geluidsnormen. Met name het internationaal karakter van de luchthaven komt daardoor in het gedrang. De gewesten hebben natuurlijk ook impliciete bevoegdheden (‘implied powers’). Dat zijn bevoegdheden die hen niet nadrukkelijk zijn toegekend, maar die ze toch nodig hebben om de hun toegekende bevoegdheden te kunnen uitoefenen. Met deze impliciete bevoegdheden kunnen de gewesten zich aldus op het terrein van de Federale Staat begeven. Een dergelijk ingrijpen in de bevoegdheid van de Federale Staat, mag niet van die aard zijn dat zij het de Federale Staat onmogelijk maken om zijn bevoegdheid uit te oefenen. Dat gebeurt nu net wel en raakt meteen ook aan de belangen van het Vlaamse Gewest. Het Brussels Gewest doet daarbij zelf geen beroep op de implied powers. Met een kwinkslag kan men dan ook stellen dat Brussel hier ‘impolite’ powers uitoefent. Het brengt meteen terug op de agenda of Brussel niet terug tot zijn juiste proporties moet worden beperkt. Als dat de wijze is waarop Brussel de gewestbevoegheden uitoefent, moet het misschien niet langer een zelfstandig gewest blijven en terug een louter hoofdstedelijk gewest zijn. 

Nu Brussel duidelijk het internationaal karakter van de luchthaven ter discussie stelt, moet men zich dan ook beraden over de uitzonderingsregeling die stelt dat de uitrusting en de uitbating van de luchthaven van Zaventem een Federale bevoegdheid is. De verschuiving van de activiteit naar Charleroi, verschuift de internationale activiteit van een Federaal uitgeruste en uitgebate luchthaven naar een luchthaven die uitgerust en uitgebaat wordt door het Waalse Gewest.

Jan Ghysels is Advocaat en grondwetspecialist verbonden aan de Universiteit Gent

Foto (c) Reporters