Catalaanse verkiezingen #4: mogelijke scenario’s

Vandaag is de dag van de waarheid in Catalonië. Opnieuw. Sinds oud-minister-president Artur Mas in 2012 de handdoek in de ring gooide, na een legislatuur van amper twee jaar, is het al de derde maal in vijf jaar tijd dat de Catalanen een nieuw parlement moeten samenstellen. De inzet van de Catalaanse verkiezingen is sindsdien nog altijd dezelfde: de territoriale kwestie. In die vijf jaar tijd is niets hetzelfde meer. Het partijlandschap is ingrijpend veranderd en alle partijen zagen zich verplicht zich te herpositioneren volgens de breuklijn over het recht op zelfbeschikking en vervolgens voor of tegen onafhankelijkheid. De Catalaanse kwestie zal morgen niet opgelost worden met deze opgelegde verkiezingen. Of wel?

Hermetische blokken

Vele peilingen, die dijkwijls een politieke agenda dienen, geven een enorm hoge opkomst aan. Tot wel 85%. Dat is weinig waarschijnlijk, maar geeft ook aan waarom die peilingen dan het voordeel geven aan de unionisten: beiden blokken zijn behoorlijk hermetisch afgesloten en het enige waar nog grote winst mee te halen is, is de opkomstgraad. Enkele stemmen kunnen ook uit het links-alternatieve Catalunya En Comú-Podem gehaald worden, dat zich niet wil uitspreken voor of tegen onafhankelijkheid, en zelf op licht verlies staat. Dat is evenwel beperkt. Voor de rest zwermen de stemmen vooral in de twee blokken zelf rond.

Scenario 1: een meerderheid van de independentisten

Dit is het meest waarschijnlijke scenario. Het pro-onafhankelijkheidskamp had tot de verplichte ontbinding van het parlement 72 van de 135 zetels. De meeste peilingen geven aan dat de independentisten op verlies afstevenen, maar opnieuw wind in de zeilen krijgen, vooral de lijst van Carles Puigdemont dan. Een licht verlies behoort tot de mogelijkheden, maar tot en met 68 zetels blijven de Catalaanse republikeinen de macht in handen houden. De grote vraag is dan ook wat er dan zal gebeuren.

De omstandigheden van deze verkiezingen zijn uitzonderlijk naar Europese standaarden. Wat er van zij, Mariano Rajoy en zijn regering legden deze verkiezingen op als deel van de ‘oplossing’ om de situatie te ‘normaliseren’. De Catalanen zullen kandidaten naar het parlement stemmen die momenteel gevangen zitten of zaten, vervolgd worden en/of in ballingschap verblijven. Zal Spanje toelaten dat deze volksvertegenwoordigers hun mandaat opnemen? De gevangenen kunnen hierom toestemming vragen, en hoewel nog geen enkele veroordeeld is, kan het gerecht weigeren dat ze de gevangenis mogen verlaten om hun ambt op te nemen.

De aanklacht van opstand, rebellie e.a. blijft immers gelden en er zou dus meer dan waarschijnlijk kans bestaan op ‘hervallen’, met name doorzetten met de onafhankelijkheidsplannen. Zij die in ballingschap verblijven in Brussel, lopen het risico opgepakt te worden vanaf ze het Spaanse grondgebied betreden. Mocht de lijst van Puigdemont winnen en een meerderheid van het parlement hem wil verkiezen als president, dan moet Puigdemont, gezocht door het Spaanse gerecht, eerst zijn parlementszetel opnemen en vervolgens ook opdagen voor de verkiezing van Catalaans minister-president. De kans zit er dus goed in dat verschillende verkozen volksvertegenwoordigers hun ambt niet zullen kunnen opnemen en dat de plenaire vergadering misschien ook niet de minister-president zal kunnen kiezen die het wil kiezen.

Wanneer de independisten opnieuw winnen, tegen de zin in van de Spaanse regering, is de vraag of de regering van Rajoy de toepassing van artikel 155 zal volhouden. Dit raakt aan de fundamenten van de democratie: zal de Spaanse regering de uitslag van de verkiezingen respecteren? Wat als Madrid opnieuw weigert te onderhandelen? Wat dan? Opnieuw naar verkiezingen of blijft Catalonië onder curatele van Madrid tot het wel ‘keurig’ stemt?

Scenario 2: blokkering

Indien het pro-onafhankelijkheidskamp onder de 68 zetels zakt, dan zitten de ‘indepes’ met een probleem. Zij zullen het grootste blok blijven vormen, maar dan zonder absolute meerderheid. De sleutel is dan in handen van de linkse coalitie van Ada Colau (Catalunya en Comú-Podem), voor deze verkiezingen geleid door Xavier Domènech. Zij vragen een met Madrid onderhandeld referendum, iets wat onmogelijk is.

CeC-Podem zou ook steun kunnen geven aan een linkse coalitie met de PSC en ERC. Alleen is het onmogelijk dat PSC en ERC zouden samenwerken gezien de onoverbrugbare kwestie van Catalaanse onafhankelijkheid. CeC-Podem zal ook geen steun geven aan een coalitie met daarin de PP, Ciudadanos of Junts per Catalunya, wat het allemaal moeilijk maakt. Het zou, samen met de PP en Ciudadanos, steun kunnen geven aan een minderheidsregering van de kleine PSC. Dat zou voor hen een hoge politieke kost met zich meebrengen.

In het geval dat CeC-Podem zich zou willen onthouden tijdens de investituur van de minister-president van de Generalitat, wint de kandidaat met de meest stemmen achter zich. En dat zou opnieuw een pro-onafhankelijkheidskandidaat zijn, die uiteraard door zou zetten met de pro-onafhankelijkheidsplannen. Een andere optie is immers ondenkbaar binnen het pro-onafhankelijkheidskamp. Terug gaan naar de vroegere uitgeklede autonomie, met kandidaten in de gevangenis en vervolgd voor ‘opstand en rebellie’, is voor hen geen optie.

Scenario 3: een meerderheid van de ‘unionisten’

Dit is het gedroomde scenario voor het Spaanse establishment: een constitutionele coalitie van de Partido Popular en PSC, geleid door Ciudadanos. Ciudadanos kan dan wel de grootste partij worden, het monarchistische blok moet aan een absolute meerderheid zien te geraken van 68 zetels waar het er nu 52 heeft. Dat is een enorme sprong die heel onwaarschijnlijk is. Wat wel mogelijk is, en wat door de Spaanse media gretig wordt gepropageerd, is dat Inés Arrimadas van Ciudadanos de grootste partij zou worden. Zo’n overwinning heeft echter weinig om het lijf als, zoals het ernaar uitziet, de gewonnen stemmen komen van de PSC, maar vooral van de PP. Zonder een meerderheid kan dit blok weinig verrichten.

Dat de Ciudadanos de grootste partij wordt in het Spaanse blok of misschien zelfs het Catalaanse parlement, heeft ook een ander gevolg: dan ziet het er best naar uit dat de Partido Popular van Spaans premier Rajoy de kleinse partij wordt in het Catalaanse halfrond. Welke legitimiteit geeft dat aan de regeringsmaatregelen die Rajoy doordrukte in Catalonië.

Het wordt een spannende nacht. Voor Catalonië, én Spanje, staat er veel op het spel.

Lees ook onze andere artikels in de handleiding voor de Catalaanse verkiezingen: De independentisten, de unionisten en ‘vrije’ verkiezingen?

Lees meer over Catalonië in ons dossier Catalonië