Catalonië onafhankelijk? Wat na zondag?

‘Waarom doet de internationale gemeenschap dubbelzinnig over onafhankelijkheid?’, stelde professor Dirk Rochtus in het panelgesprek van afgelopen donderdag over het Catalaans onafhankelijkheidsreferendum tussen Amadeu Altafaj (vertegenwoordiger van de Catalaanse regering in Brussel, bij de EU), Pere Jordi Junqué e Fortuny (woordvoerder van Assemblea National in Brussel) en Hilde Roosens (Vlaamse Volksbeweging en gewezen inwoner van Catalonië). Rochtus gaf gelijk ook het antwoord: ‘Separatisme is een scheldwoord geworden omdat referenda de neiging hebben om de bestaande orde in de gevestigde staat om te woelen. Het verlangen naar zelfbeschikking botst op de ene en ondeelbare gevestigde staat.’

Burgerinitiatieven

Altafaj – diplomaat doch duidelijk – legde de transformatie van het politieke landschap uit. ‘Sinds  de Grondwet van 1978 tot 2005 geloofden Catalaanse politici dat een modernisering van Spanje mogelijk was. Catalonië investeerde veel in inspanningen. 2010 was de crisis van het geloof van Catalonië in de Spaanse staat. Veel burgerinitiatieven en massademonstraties volgden en politici holden die achterna. ‘Burgerlijke organisaties hebben politici onder druk gezet en deze stelden vast dat de Spaanse staat de belangen van de Catalaanse burgers niet kan verdedigen. Vandaar de nu zeer brede coalitie met één fundamenteel doel: de stem van de Catalaanse burger moet de kans hebben om over de toekomst van ons land te beslissen.’

Volgens Altafaj zullen nog meer mensen opschuiven naar onafhankelijkheid: ‘Wat Spanje nu doet is schandalig, is tegen de democratie. Veel Catalanen willen niet onder een autoritair regime blijven. Nochtans zijn de meeste Catalanen kritisch en klaar om te onderhandelen. Door jaren van misbruik zijn mensen zónder sympathie voor onafhankelijkheid op straat gekomen vóór onafhankelijkheid.’ Dit is ongelooflijk breed uitgedragen in de maatschappij door zowel links, rechts, ondernemers, werklozen … Altafaj vatte het samen: ‘Mensen zijn niet bang. Repressie werkt alleen als mensen bang zijn. Als je met 1000 mensen bang bent in het donker dan zal het donker bang zijn.’

Franco

Waarom heeft de Spaanse Premier, Mariano Rajoy, nooit willen onderhandelen met Catalonië? Dit heeft volgens Pere drie oorzaken: Spaans staatsnationalisme, centralisme en Rajoy die niet wil onderhandelen in tegenstelling tot zijn voorganger Aznar. De eerste twee oorzaken hangen nauw samen. Centralisme betekent alles concentreren in één plaats. Na de dood van Franco was er een politieke en democratische overgang waarbij de Franquisten niet de kracht hadden om de dictatuur verder te zetten en de tegenhangers niet de kracht hadden om deze omver te werpen. ‘We kregen dus een democratie van een lage intensiteit.’ Alle ministerposten onder Franco bleven in dezelfde families en alle 17 autonome gebieden kregen autonomie, ook aan wie er niet om vroeg … “noyer le poisson” zoals ze zeggen.’

Autonomie moest telkens worden onderhandeld. Catalanen willen nu zekerheid hebben en willen niet telkens moeten gaan onderhandelen. Volgens Pere ‘moet elke politicus kunnen onderhandelen, tenzij je een extreem staatsnationalist bent.’ Altafaj vindt het gênant om over wij-zij te spreken. ‘Het Spanje van 2017 is niet meer dat van 1978. Spanje en Catalonië zijn sociologisch andere entiteiten geworden. Iedereen heeft overal wel familie.’ Altafaj pleit ervoor om geen simplistische taal te gebruiken. ‘De steunbetogingen die je nu ziet in andere Spaanse steden zijn niet massaal maar zijn wel symbolisch: ze zijn vóór zelfbeschikking van de Catalanen zónder brutale macht.’

Roosens vond de dood van Franco in 1975 een kantelmoment, namelijk onderwijs in het Catalaans! ‘Spanje is altijd een natie van naties geweest. De Catalaanse maatschappij is in twee schoolgeneraties “vercatalaniseerd” en ook de administratie is omgeschakeld,’ zo zei ze. ‘Bovendien is Catalonië de economische motor van Spanje maar een return vanuit Madrid is er nooit geweest. De crisis van de jaren 90 heeft geleid tot een grote ontevredenheid.’

De Spaanse Grondwet is op slot

‘De grondwet is in België een vodje papier, zo sprak een oud-premier’, maar dat lijkt in Spanje niet het geval, haalde moderator Karl Drabbe (Doorbraak) aan. Altafaj: ‘De Grondwet is op slot. Na Franco was de Grondwet een compromis onder de schaduw van militairen. De Grondwet is bevroren gebleven om alles onder controle te houden. Deze Grondwet werkt tegen de belangen van de burgers van Catalonië.’ Hij stelde dat onder deze Grondwet een nieuw statuut voor Catalonië wel kan worden afgedwongen maar dat de Spaanse regering elke politieke dialoog weigert.

‘Het uitstappen uit de Grondwet wekt natuurlijk geen sympathie van de EU op,’ zo ging Drabbe snedig verder. Volgens Altafaj hebben de criticasters van de EU enkel juridische argumenten maar hebben geen politieke antwoorden op de uitdagingen. Hij vindt dat er een balans moet gevonden worden tussen enerzijds de Grondwet (legaliteit) en anderzijds een goedgekeurd statuut in 2006 – nadien verworpen door het Grondwettelijk Hof – en het aantal mensen dat hiervoor opkomt (legitimiteit).

Zal het referendum een verdeelde natie achterlaten? Altafaj: ‘De Catalaanse maatschappij is een inclusieve maatschappij. Méér dan 90 % spreekt op automatische piloot Spaans en Catalaans. Niemand moet de Spaanse nationaliteit afgeven. We hebben er alles aan gedaan om geen scheiding te geven door een democratische keuze aan te bieden. Maar de EU bevindt zich in een oncomfortabele situatie. De Europese Commissie kan geen harde taal spreken tegen Polen of Hongarije en niet níets zeggen tegen Spanje over Catalonië.’ Altafaj zette ook de puntjes op de i: ‘Velen in de EU zijn bang dat de fundamentele rechten van de Catalaanse burgers niet zullen gerespecteerd worden. Hoe kan dat dan géén zaak zijn van de EU?!’

De oplossing

Volgens Altafaj moet de oplossing eerst politiek zijn en nadien juridisch, want ‘zo was het altijd al’. Zijn voorbeelden zoals Tsjechië en Slovakije, de drie Baltische republieken en de Balkan geven aan ‘dat er geen jurist is tussengekomen die zegt “dit mag niet en si en la”’. Al voegde hij er sec aan toe: ‘De Balkan, dat was iets minder ja.’ Wat Catalonië/Spanje betreft sprak hij vol vertrouwen: ‘De capaciteit is gegroeid om dat op politiek op te lossen. Nadien hebben we juristen nodig om een kader te bouwen voor de politieke oplossing.’ Hij had echter één caveat: zijn verbazing over hoe irrationeel en autoritair de positie van de Spaanse staat is de laatste jaren …

De hypotheses en de glazen bol

Volgens Roosens zal alles in de plooi vallen als de onafhankelijkheid wordt uitgeroepen. Zij verwacht geen fysieke repressie ‘omdat alles tot nu toe vreedzaam is verlopen. Als de Partido Popular geweld zou laten gebeuren dan kan ze op basis van artikel 155 van de Grondwet de staat van beleg uitroepen. Zou ze dat laten gebeuren?’ Pere vreest ‘dat Rajoy een groter probleem heeft als er wél een referendum plaatsvindt, want hij heeft al twee keer gezegd dat er geen komt. Rajoy zal politiek dood zijn als er een referendum plaatsvindt.‘

Volgens Altafaj wisten veel Spanjaarden niet wat er aan de hand was: ‘Pas nu staat het op de voorpagina van Madrileense editorialen en verwonderen Spanjaarden zich: “Hoezo gaat Catalonië nu een referendum organiseren?!” Maar dat zegt Catalonië al jaren!’

‘Met Spanje als het kan, zonder Spanje als het moet, zal hij vast bedoelen’, rondde Drabbe het panelgesprek af.