Conservatief en tegendraads

Aan het stereotiepe beeld van de vanuit een ivoren toren toeterende academicus beantwoordde de historicus Norman Stone (1941-2019) zeker niet. Hij was een man van de wereld die zijn meningen liever uitdroeg in de media dan in de academische journals. Hij had ook voeling met het concrete beleid, bijvoorbeeld als adviseur van de conservatieve premier Margaret Thatcher inzake buitenlandse politiek en als haar speechschrijver.

Churchill

Norman Stone studeerde met een beurs voor kinderen van gesneuvelde militairen geschiedenis aan de Glasgow Academy, de universiteit van Cambridge en in Wenen en Boedapest. Na de verdediging van zijn doctoraal proefschrift onderwees hij vanaf 1967 Russische en Duitse geschiedenis in Cambridge.

Zijn buitenlandse ervaringen en zijn kennis van wel zeven talen maakten hem ook zo al tot een buitenbeentje onder de collega’s. Een Brit die zelfs voor de Frankfurter Allgemeine Zeitung schreef, was geen alledaagse verschijning.

Stone was een expert voor de geschiedenis van de twee wereldoorlogen. Daarover nam hij ook wel eens controversiële standpunten in. Hij had niet veel op met de ‘smug veneration’ (‘zelfvoldane verering’) van Churchill: ‘The myth of Winston Churchill is dangerous. Was it a sensible strategy in 1944 and 1945 to bomb Germany to bits? It was very bad realpolitik, whatever its moral purpose’ (‘De mythe van Winston Churchill is gevaarlijk. Was het een verstandige strategie in 1944 en 1945 om Duitsland plat te bombarderen? Het was een erg slechte realpolitik, ongeacht de morele doelstelling ervan’).

Brexit

Stone haalde ook andere van die vereerde wereldleiders zoals de Duitse bondskanselier Angela Merkel over de hekel. Zijn kritiek op haar beslissing in september 2015 om meer dan een miljoen vluchtelingen welkom te heten luidde zo: ‘Everyone knew it would be a disaster, and the measures were in place to stop it. But no one wanted to take responsibility for the consequences in the world’s media (…)’ (‘Iedereen wist dat het op een ramp zou uitdraaien, en de maatregelen waren voorhanden om het te stoppen. Maar niemand wilde de verantwoordelijkheid op zich nemen voor de gevolgen die dat zou hebben in de internationale media’). En hij voegde er nog aan toe dat Merkel hem ertoe bracht voor de Brexit te stemmen: ‘So Europe was landed with a huge headache (and I was given a clincher argument for voting Brexit).’

Turkije

Vanaf 1984 doceerde Stone Modern History in Oxford. Het ‘provincialistische’ sfeertje daar beviel hem niet zo, en evenmin het feit dat zijn collega’s er een ‘marxistisch-deterministische kijk’ op de geschiedenis op nahielden. In 1997 hield hij het er dan ook voor bekeken en verhuisde hij naar Ankara (Turkije). Stone ging er als professor in het Departement voor Internationale Betrekkingen van de befaamde Bilkent Universiteit aan de slag.

Al gauw ontpopte hij er zich tot een turkofiel die de toetreding van Turkije tot de Europese Unie (EU) verdedigde omdat het land dankzij Atatürk een enorme vooruitgang op maatschappelijk gebied had geboekt. Van sympathie voor het streven van minderheden in dat land naar culturele autonomie gaf Stone niet veel blijk: ‘Ik ben een Schot en vind dat kinderen moeten verlost worden van minderheidstalen’. Hij maakte graag de vergelijking met Schotland dat zich in 1707 verenigd heeft met Engeland. Mochten de Engelsen toen ook minderhedenrechten bepleit hebben, zoals de EU dat nu doet via de Criteria van Kopenhagen, dan zou hij – Norman Stone – naar eigen zeggen een in het Gaelic schrijvend dichter zijn die op een publiek van tien man en een paardenkop kon rekenen. In zijn liefde voor zijn nieuwe vaderland Turkije ging Stone zelfs zover om de Armeense genocide van 1915 te ontkennen.

Islam

De opkomst van Recep Tayyip Erdoğan baarde hem zorgen. Na de mislukte putsch die Turkse officieren op 15 juli 2016 tegen de regering-Erdoğan pleegden, kon Stone het land nog net verlaten vooraleer het uitreisverbod ook academici trof. In een interview met Die Welt  liet hij zich kritisch uit over de toekomst van Turkije onder Erdoğan: ‘In Militär, Verwaltung und in der Bildung werden nun Loyalisten und der Geist der islamischen Milli-Görüs-Bewegung, aus der Erdoğan stammt, inkremental übernehmen. Es ist eine Art Islam, dessen Hauptmerkmal Dummheit ist. Das Bildungssystem wird leiden, die Effizienz des Staates auch und das Militär ebenfalls.’ (‘In het leger, het bestuur en het onderwijs zullen nu loyalisten en de geest van de islamistische Milli-Görüs-beweging, waaruit Erdoğan stamt, in toenemende mate de zaken overnemen. Het is een soort Islam, waarvan het belangrijkste kenmerk domheid is. Het onderwijssysteem, de efficiëntie van de staat en ook het leger zullen eronder lijden.’).

Conservatief

Norman Stone was tegendraads. Zijn standpunten werden niet altijd in dank afgenomen, de ene keer niet door links, de andere keer niet door rechts. Als conservatief hoefde hij zich niet voor de kar van sectair denkenden te laten spannen.