Crisis in Turkije

Economische groei betekent alles voor de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan. Ze was de laatste jaren zo fenomenaal in Turkije dat Erdoğan op hoge golven van populariteit kon surfen en elke keer weer de verkiezingen won, meestal met vlag en wimpel. De jongste verkiezingen leverden hem met de gelijktijdige invoering van een sterk presidentieel systeem zelfs de alleenheerschappij op. Vele mensen stemden voor de AKP, de partij van Erdoğan, omdat het hen economisch beter ging dan ooit tevoren. Wat maakte hen dan de beknotting van de persvrijheid of zelfs de uitholling van het systeem van de scheiding der machten uit? Kritiek vanuit de oppositie of burgerrechtenbewegingen wuiven zijn aanhangers weg met het argument dat Erdoğan zoveel gedaan heeft voor het land en zijn economie.

‘Anatolische tijgers’

Die groei is gebaseerd op de privé consumptie en op de bouwsector. Erdoğan pakt wat graag uit met de grootse bouwprojecten en infrastructuurwerken die onder zijn bewind tot stand gekomen zijn. De rente staat in Turkije laag om de Turkse ondernemers en consumenten aan gunstige kredieten te helpen. De oververhitting van de economie heeft echter ook geleid tot een inflatie van 15%. De laatste dagen bevindt de Turkse lira zich in een vrije val met alle dramatische gevolgen van dien voor ondernemers en consumenten. De Turkse ondernemingen hebben voor 222 miljard euro, zijnde 26 procent van het BNP, schulden in deviezen. Ze moeten nu meer en meer Lira ophoesten voor de vereffening ervan. Dat geldt ook voor de aankoop van buitenlandse grondstoffen. Bij vele kleine en middelgrote ondernemingen kan dit tot ontslagen leiden, terwijl de werkloosheid met 11% al zo hoog is. Net op die zogenaamde Anatolische tijgers heeft de macht van Erdoğan altijd berust.

Woede

In feite zou de Centrale Bank van Turkije in de strijd tegen de inflatie de rente moeten verhogen, maar dat ziet Erdoğan niet zitten vanuit de logica die zijn macht de afgelopen jaren heeft bestendigd. De Turken, zowel de ondernemers als de gewone burgers, zouden dan omwille van duurdere leningen minder gaan investeren en consumeren. Buitenlandse investeerders trekken zich terug of zijn op zijn minst verontrust door het gebrek aan onafhankelijkheid die een Centrale Bank normaal zou moeten tentoonspreiden tegenover de regering in eigen land. Bovenop het ‘rentebeleid’ van de Turkse president komen dan nog eens geopolitieke verwikkelingen met Amerika. Uit woede over de vervolging van de Amerikaanse predikant Andrew Brunson had Washington sancties uitgevaardigd tegen Turkije. Ook de vrijdag door de Amerikaanse president Donald Trump aangekondigde verdubbeling van de importheffingen op Turks staal en aluminium duwde de Lira verder naar beneden.
Er rijzen bovendien meer en meer vragen bij de politieke situatie in Turkije. Waar de willekeur regeert en de rechtsstaat verbrokkelt, heerst geen gunstig en veilig economisch klimaat. De reactie van Erdoğan op de crisis is niet van aard om dat toenemende wantrouwen te stuiten. Beweren dat het buitenland ‘jaloers’ is op de Turkse economie en dat de Turken nog altijd ‘ons volk en Allah’ hebben – tegenover de Amerikanen met hun dollars – getuigt enerzijds van complotdenken en anderzijds van fatalisme.

Bedreiging

Erdoğan was ooit voor velen een bezielende kracht. Zoals elke machtige politicus heeft hij een en ander verwezenlijkt, maar ook fouten gemaakt. De grootste fout is misschien wel dat hij zich vastklampt aan de macht. Dat gaat ten koste van de vrijheid zonder dewelke geen gezonde economische groei mogelijk is zoals de Turks-Amerikaanse professor Daron Acemoğlu zegt. De auteur van het beroemde werk Why nations fail weet waarom. Erdoğan heeft steeds alle oppositie tegen zijn bewind kunnen onderdrukken; niemand in zijn entourage durft hem nog tegen te spreken. De grootste bedreiging zou misschien wel eens kunnen komen van degenen die hem nu nog op handen dragen. Revoltes gaan vaak uit van mensen die in hun verwachtingen worden teleurgesteld.

Dit artikel verscheen in de zaterdagkrant van De Morgen.