In de krant lees je soms iets over racisme. Het is dan niet altijd helemaal duidelijk wat daarmee bedoeld wordt. Het woord is nogal ruim, zoals ook andere woorden dat zijn, zoals ‘milieu’, ‘zorg’, ‘samenhang’, ‘preventie’ en ‘levenskwaliteit’. In de taalkunde noemt men dat verschijnsel ‘polysemie’.
Ik heb daar geen moeite mee. Iedereen mag van mij het woord gebruiken in de betekenis die hij verkiest.* Ik heb nooit gehoord dat er op het woord een patent bestond, en mocht dat toch zo zijn, dan is het ondertussen allang verstreken.
Walter Zinzen
Je moet evenwel niet overdrijven. Walter Zinzen gebruikte het woord laatst in de betekenis van ‘discriminatie’. Dan wordt het verwarrend. Dan heb je racisme tegen vrouwen, racisme tegen mindervaliden, racisme tegen bejaarden, racisme tegen homoseksuelen en racisme tegen transgenders. Zinzen gaf als voorbeeld van religieus racisme het gedrag van IS tegenover de Jezidi’s, evenals onze godsdienstoorlogen en de Spaanse inquisitie. Een vergelijkbare ruime invulling van het begrip vind je bij diegenen die twee soorten racisten onderscheiden: de biologische racisten en de culturele racisten of cultuurracisten.* De eersten zouden geloven in de superioriteit van een bepaald ras, de anderen zouden geloven in de superioriteit van een bepaalde cultuur.
Meetkundig inzicht
Die superioriteit van een bepaald ras vind ik onzin. Het is natuurlijk best mogelijk dat Oost-Aziaten gemiddeld wat beter kunnen hoofdrekenen dan blanken, en dat zwarten gemiddeld wat beter kunnen voetballen, maar wat heb ik daarmee te maken? Ik ben er zeker van dat als ik lang zoek wel een Aziaat vind die nog slechter hoofdrekenen kan dan ik, en als ik heel erg lang zoek vind ik misschien ook wel een zwarte die slechter voetbalt. Mocht iemand bewijzen dat blanke Europeanen gemiddeld de beste aanleg hebben voor ruimtemeetkunde, dan verandert dat niets aan mijn bedroevende aanleg voor die discipline. Ik heb er niets aan dat de buren in mijn straatje daar wel goed in zijn. Het enige wat ik kan doen om mijn ruimtemeetkundig inzicht te verbeteren, is veel oefeningen maken.
Moeilijk te bewijzen
De superioriteit van een bepaalde cultuur daarentegen vind ik geen onzin, als is het ook weer geen evidentie. Misschien wás de Griekse cultuur wel superieur aan de Perzische of aan de Romeinse. Zelfs Cato studeerde in zijn oude dag nog Griekse letterkunde. Maar het is zoals met boeken, schilderijen, muziekstukken, godsdienstige dogma’s en filosofische stelsels. Wellicht is het ene superieur aan het andere, maar bewijs het maar eens. Je kunt geloof ik niet eens bewijzen dat de muziek van Bach superieur is aan die van Bobbejaan Schoepen. En zelfs als een culturele gemeenschap een of andere waarde in het uitstalraam heeft waarvan wij hier onder elkaar overeenkomen dat ze superieur is, dan zijn we er nog niet. We weten dan nog niet of álle leden van de gemeenschap die waarde belijden. Niet of de beleden waarde ook metterdaad beoefend wordt. Niet of ze misschien overschaduwd wordt door even grote of nog grotere gebreken. Niet of ze in andere culturele gemeenschappen wellicht met nog meer vuur wordt aangehangen.
Maar een culturele gemeenschap kán dus, in principe, een aantal waarden ontwikkeld hebben die door veel van haar leden gedeeld worden. En die waarden kúnnen dus, in principe, superieur zijn. Als je zo’n waarde aantreft, dan moet je ze koesteren, ze beschermen, ze verdedigen en er de nadelen van verdragen. Je moet beseffen dat ze geen verworven recht is, noch een kwestie van aanleg en genen. Ze is mensenwerk, en kan door mensen weer worden vernietigd.
Lijst
Neem de zogenaamde westerse waarden. Misschien heeft Europa daar een lijst van, of hebben Theo Francken en Etienne Vermeersch daar een brochure over geschreven. Ik weet het niet. Toen Karel van het Reve ze moest samenvatten noemde hij vrijheid, democratie en rechtsstaat. Steven Pinker noemt rede, wetenschap en humanisme. Ik stel voor dat we de waarden van Reve en van Pinker bij elkaar optellen, een bewerking waar de auteurs niet veel bezwaar tegen zullen hebben – vooral Reve niet, want die is dood. Dan hebben we al zes van die waarden. Is het nu cultuurracisme om die waarden superieur te noemen aan hun tegendeel: dictatuur, theocratie, godsdienstige rechtsspraak, dogmatisme en onderschikking van redelijke argumentatie aan de openbaring van één boek? Of is het alleen racisme als erop gewezen wordt dat dat tegendeel vandaag vooral leeft binnen de culturen die zich tot de islam bekennen?
* Bijvoorbeeld om volgende activiteiten te benoemen: aansporen tot genocide, uitvoeren van genocide, roepen van ‘kutmarokkaan’ en ‘bleekscheet’ in een burenruzie, oerwoudkreten slaken in een voetbalstadion, denigrerende grapjes maken, je verzetten tegen een gemengd huwelijk van zoon of dochter, het woord ‘blanke’ en ‘neger’ gebruiken, je ongemakkelijk voelen onder mensen die er anders uitzien, veronderstellen dat zwarten beter kunnen dansen en minder goed kunnen fietsen, het begrip politieke vluchteling strikt definiëren, weigeren om je te excuseren voor de trans-Atlantische slavenhandel …
** Aanhangers van het cultuurracismebegrip zijn onder andere: Bleri Lleshi, Walter Zinzen, Martijn de Koning en Anya Topolski. Voor de De Koning moet ik de lezer waarschuwen: dat is volgens de inleiding op het stuk niet alleen een antropoloog maar ook een autoriteit. Je merkt het aan zijn proza. Maarten Boudry en Thomas Rotthier willen van de term niet weten en formuleren hun bezwaren helder en naar mijn smaak overtuigend.
