De minister en de inspecteur-generaal

Ik heb een verstandige vriendin die een blinde haat koestert tegen onze minister van Onderwijs Ben Weyts. Dat er dicht bij haar huis een grote verkiezingsaffiche hangt met de de kop van Weyts erop, vindt ze een haar persoonlijk aangedaan onrecht. Zo hebben we allemaal wel wat. Ik kan bijvoorbeeld niet goed tegen de lach van Tom van Grieken. Vroeger, toen hij minder lachte, kon ik hem beter verdragen. En dat mensen Weyts niet lusten, begrijp ik best. Als hij op televisie komt herhaalt hij voortdurend zichzelf, in dezelfde woorden. Andere politici doen dat ook, maar die gebruiken af en toe een synoniem.

Over de inhoud van wat Weyts zegt, heb ik meestal geen aanmerkingen. Dat de scholen tijdens corona niet te lang gesloten moesten blijven; dat leraren en scholen een grotere autonomie moeten krijgen; dat het onderwijs moet bouwen op een goede kennis van het Nederlands en niet op de thuistaal van de leerlingen; dat het niveau verhoogd moet worden in plaats van genivelleerd; dat leerlingen beter een herexamen krijgen dan een deliberatie voor een tekort; dat kennis centraal moet staan.

En nu is er weer iets waardoor mijn sympathie voor Weyts nog is toegenomen. Hij heeft ruzie gehad met de inspecteur-generaal van de Vlaamse onderwijsinspectie, Lieven Viaene, en die Viaene ken ik nog van een interview in De Standaard van 11 juni 2020. ‘In de lessen Nederlands’, zei hij toen ‘wordt weinig ingezet op de evaluatie van spreek- en luistervaardigheid’.

Als je het mij vraagt wordt er in de lessen Nederlands te weinig ingezet op literatuuronderwijs en schrijfvaardigheid. Hij zei ook dat er op examens vragen werden gesteld die ‘te makkelijk of te moeilijk zijn’. Ik vind dat een goed systeem. Je moet zowel de absolute basiskennis toetsen – te makkelijke vragen – als de gevorderde materie – te moeilijke vragen. Anders ga je nivelleren.

Viaene zei ook nog dat in veel scholen – twee op de drie geloof ik – ‘de examens niet de juiste inhoud toetsen’. Zo’n inspecteur die zoveel beter weet dan de leraar wat de ‘juiste inhoud’ is, daar heb ik het nooit op begrepen gehad. Ik dacht bij mijzelf: wat moet Weyts aanvangen met zo’n inspecteur-generaal? Zou die niet beter ontslag geven? Viaene, bedoel ik. En dat is nu eindelijk, 4 jaar later, gebeurd.

Autonomie

Naar aanleiding van dat ontslag kwam er in De Standaard een artikel over de hele geschiedenis, en een uitgebreid interview met Viaene. Het gaat vooral over de ‘onafhankelijkheid van de inspectie’ die volgens Viaene moet worden beschermd tegen de politieke druk van de overheid. Weyts antwoordt dat de inspectie de scholen inderdaad onafhankelijk en zonder politieke beïnvloeding, moet kunnen beoordelen, maar dat ze daarbij wel het kader van de overheid moet volgen.

Als buitenstaander kan ik niet oordelen over de concrete dossiers die Viaene aanhaalt. Hij heeft het over algemene rapporten die de inspectie had opgesteld, en waarvan Weyts de verwoording en het tijdstip van communicatie in handen wou nemen. Die rapporten zijn het laatste van mijn zorgen. En wat de principes betreft: het is altijd moeilijk om autonomie tegenover controle-van-bovenaf af te wegen. In het algemeen is ruime autonomie beter. Maar de problemen rijzen zodra er meningsverschillen zijn over de richting die men uit wil.

Lieven Viaene werd als inspecteur-generaal aangetrokken door onderwijsminister Pascal Smet, en het minste wat je kunt zeggen is dat die een andere richting uit wou dan Ben Weyts.

Oneerlijk

Die meningsverschillen worden ook duidelijk in het interview met Viaene. ‘Vandaag wordt de discussie over onderwijskwaliteit’, zegt hij, ‘veel te eng gevoerd. Dat is oneerlijk. Onderwijs gaat niet alleen over output, maar ook over ontwikkelingskansen, welzijn, ethiek, waarden, brede basiszorg… Van onze 37 kwaliteitsverwachtingen gaat er één over de leerresultaten.’ Kijk, dat lijkt mij de oude Pascal Smet-lijn.

Als Weyts de discussie wat ‘enger’ wil toespitsen over de onderwijskwaliteit, sta ik volledig aan zijn kant. En als hij aan die ene verwachting van leerresultaten ongeveer evenveel aandacht wil besteden als aan de 36 andere, sta ik alweer aan zijn kant. Er is trouwens geen enkele reden om aan te nemen dat de ontwikkelingskansen, welzijn, ethiek, waarden en basiszorg daar onder zullen lijden, noch dat ze zullen opfleuren als er veel over gezeurd, vergaderd en gerapporteerd wordt.

Wat uit het interview met Viaene niet duidelijk naar voren komt, is hoe enorm de macht is van de onderwijsinspectie. Vroeger had je een inspecteur die om de twee jaar eens een lesuur bijwoonde in je klas. Had die een slecht karakter, dan schold hij je de huid vol en ging op het bureau van de directeur kwaad van je spreken. En daarmee was het drama afgelopen. Het was een mauvais quart d’heure à passer.

Dik rapport

Vandaag strijkt er een team op de school neer, dat alle verslagen napluist, met iedereen vergadert, de klassen binnen- en buitenwaait, en daarna een dik rapport opstelt waar de directie mee aan de slag moet. Die directie moet er dan voor zorgen – door overreding, manipulatie, intimidatie en intriges – dat de adviezen van de inspecteurs worden gevolgd. Er volgen richtlijnen, personeelsvergaderingen, vakgroepvergaderingen en verschuivingen in lesopdracht.

Over die ‘adviezen’ van de inspectie, kun je anders wél iets leren uit het interview. ‘Het onderwijs, ook wijzelf, is lang in theorieën meegegaan die vandaag ontkracht zijn. Het veld heeft bijvoorbeeld de moderne wiskunde of het zelfontdekkend leren geïntroduceerd, in een poging om het onderwijs te verbeteren en aan te passen aan nieuwe noden van de maatschappij. Achteraf bleef die aanpak niet goed te werken en zelfs nadelig te zijn voor veel leerlingen.’

Mijn volgende zin eindigt met drie uitroeptekens: En dat zegt hij nu!!! Nadat de doorlichtingsteams al die jaren scholen geterroriseerd hebben met hun ‘zelfontdekkend leren’. En wat is dat voor onzin dat die theorieën vandaag ontkracht zijn? Een leraar die de theorie enkele keren in de praktijk heeft uitgeprobeerd, wist gisteren en eergisteren al dat die theorieën niets waard waren. Trouwens, in 1968, toen Viaene en ik nog in korte broek rondliepen, had David P. Ausubel in zijn standaardwerk Educational Psychology al een heel hoofdstuk gewijd aan de grondige weerlegging van ‘Learning by discovery’.

Ik vind het allemaal goed en wel dat Viaene nu opkomt voor de autonomie en de onafhankelijkheid van de inspectie, maar hoe moet het eigenlijk met de autonomie en onafhankelijkheid van de leraar? ‘Toen ik startte als leraar wiskunde’, zegt Viaene, ‘vond ik de vrijheid die ik kreeg gigantisch. Ik bepaalde in mijn eentje wat er in het examen stond. Ik voerde punten in en besliste zelf of leerlingen gebuisd waren… Dat is vandaag nog altijd zo in veel scholen.’

Tirade

De journalist van De Standaard heeft de strekking van de tirade goed begrepen. ‘U pleit voor minder vrijheid?’ Daarop antwoordt Viaene met een cliché over vrijheid als zuurstof, om dan over te gaan tot de orde van de dag: ‘Vrijheid moet samengaan met verantwoordelijkheid. En die moet zichtbaar worden in verantwoording. Die ontbreekt. Trouwens, de vrijheid die de leraar geniet, is vandaag soms een vergiftigd geschenk. Ze zijn in een wirwar van wisselende voorschriften terechtgekomen.’

De verantwoording die vandaag ‘ontbreekt’…  Pleit de brave man nu voor nog méér controle? En wat hebben die ‘wisselende voorschriften’ te maken met de ‘vrijheid als vergiftigd geschenk’. Die ‘wisselende voorschriften’ zijn een aanval op de vrijheid van de leraar. En ze zijn het werk van mensen als Viaene. De inspectieteams en de koepels zitten er vol van.

Schaf die wisselende voorschriften af, maak leerplannen van één of twee A4’tjes, met een lijst van te verwerven kennis, en laat de honderd bladzijden ‘pedagogische wenken’ achterwege. De inspecteurs moeten geen onderwijsbeleid uitwerken. Ze moeten in de klassen komen inspecteren of alles een beetje goed verloopt, of de leraar een beetje zijn best doet, of zijn leerlingen een Frans werkwoord kunnen vervoegen, een Engelse zin zonder fouten kunnen schrijven, ooit gehoord hebben van Guido Gezelle, een wiskundig vraagstuk kunnen oplossen, en weten wie Napoleon I en Napoleon III is.

Wat ze niet moeten controleren, is of de leraar mee is met de nieuwste pedagogische mode. Want ik maak mij geen illusies. Na dat zelfontdekkend leren en die moderne wiskunde, vinden lui als Viaene wel iets anders.