Daar gaat ze… en zoveel eigenzinnigheid heeft links nooit gezien*

Sahra Wagenknecht verraste politiek Berlijn afgelopen weekend en maandag met twee drastische wendingen. Eerst deelde ze mee dat ze uit het bestuur van #Aufstehen stapt, een verzamelbeweging van en voor linkse krachten die ze in september 2018 had gesticht samen met haar echtgenoot, Oskar Lafontaine. Vervolgens, nauwelijks twee dagen later, zei ze dat ze zich in de herfst niet meer herkiesbaar wil stellen als fractievoorzitter van Die Linke in de Bondsdag.

Impact

Wagenknecht is in 1969 in de DDR geboren uit de relatie van een Oost-Duitse vrouw met een Iraanse student. Ze is voor het grote publiek hét gezicht van Die Linke. Ze is een vlijmscherpe debater en herinnert in haar uiterlijke verschijning en met haar uitgesproken meningen aan Rosa Luxemburg, die grote revolutionaire uit het begin van de 20ste eeuw. Haar doen en laten heeft een immense impact op het reilen en zeilen van Die Linke, met 9 % van de kiezers de sterkste links-radicale partij van Duitsland. De toekomst van de Duitse linkerzijde ligt dus ook in haar handen. Nu ze een flinke stap terugzet, luidt de vraag welke gevolgen dit zal hebben voor Die Linke. In het najaar vinden er verkiezingen plaats in Oost-Duitse deelstaten waar de partij altijd al sterk heeft gestaan. De verkiezingsuitslagen van de met elkaar concurrerende partijen van het linkse spectrum – Die Linke, Die Grünen en de sociaaldemocratische SPD – en eventuele verschuivingen zullen ook een uitwerking hebben op de federale politiek.

Meer 

Naar eigen zeggen zijn de beslissingen van Wagenknecht ingegeven door gezondheidsredenen. Stress en vermoeidheid hebben de afgelopen maanden een zware tol van haar geëist. Het opstarten van een nieuwe beweging naar het model van ‘en marche’ van de Franse president Emmanuel Macron heeft heel wat voeten in de aarde gehad. Maar is de stress alleen veroorzaakt door organisatorische kommer en kwel? Nee, er moet meer achter zitten volgens vele analisten en commentatoren in politiek en media. Wagenknecht is eigenzinnig. Ze botst omwille van haar ideeën en projecten met andere invloedrijke persoonlijkheden binnen haar partij.

Migratievraagstuk

Met de beide covoorzitters – Bernd Riexinger en Katja Kipping – verschilt ze van mening over de richting die de partij zou moeten volgen. Haar twee opponenten willen jonge grootstedelijke linksen aanspreken, terwijl Wagenknecht mikt op de klassieke linkse kiezers uit de meer volkse lagen. Die vormden aanvankelijk en nog altijd tot op grote hoogte de achterban van Die Linke die haar wortels heeft in de communistische staatspartij van de teloorgegane DDR. De gerichtheid op een verschillend kiezerspubliek strookt met een telkens andere kijk op het migratievraagstuk. Wagenknecht meent dat de welkomcultuur van bondskanselier Angela Merkel ten nadele van de gewone Duitse man en vrouw is, bijvoorbeeld wat pensioenen, huisvesting en jobs aangaat. Volgens haar schuilt daarin de verklaring dat vele Oost-Duitsers die voorheen voor Die Linke stemden, nu overgelopen zijn naar de rechts-nationale Alternative für Deutschland (AfD). Die mensen wil Wagenknecht terugwinnen met een meer restrictief migratiebeleid. Dat valt dan weer niet in goede aarde bij heel wat linksen binnen de partij, zoals de beide voorzitters, die haar een ‘sociaal-nationale’ koers verwijten. Met andere woorden: een echte linkse zou niet voor solidariteit met de gewone Duitser mogen pleiten, maar voor een solidariteit die niet kijkt naar de etnische of culturele achtergrond van de zwakken in de maatschappij.

Hefbomen 

Regelmatig speelden de tegenstanders van Wagenknecht met de gedachte aan een opstand tegen haar als fractievoorzitter. Uiteindelijk zagen ze daarvan af omdat zij nu eenmaal het gezicht van de partij is voor het grote publiek. Met haar kwam de partij in de veelbekeken talkshows van de Bondsrepubliek. Zonder haar zou de partij aardig wat verliezen moeten incasseren bij verkiezingen. Maar de strijd bleef binnen de partij smeulen en oefende een zware druk uit op Wagenknecht.

Met het project #Aufstehen wilde ze verzamelen blazen van de linkse krachten in het land om via de buitenparlementaire weg het terrein te effenen voor een linkse Bondsregering. Tegelijk school er ook een contradictie in dat uitgerekend een fractievoorzitter die weg wilde bewandelen. Of misschien dacht ze de beweging te kunnen gebruiken om haar positie binnen de partij nog te kunnen versterken? Die vlieger gaat alvast niet op, want de beweging kwam nooit echt van de grond. Nu zegt ze dat de linkse partijen de kans niet hebben willen grijpen van zo een beweging. Maar de kritiek was dat ze te eigenzinnig – eigenlijk autoritair – de beweging leidde en er haar eigen agenda mee wilde doorzetten. Dat ze bij voorbaat de strijd om het fractievoorzitterschap opgeeft – en het zou een zware strijd geworden zijn –, is misschien wel een aanwijzing dat ze zich een eventuele nederlaag wil besparen en haar eigen weg wil gaan. Hoe is nog niet duidelijk, maar als ze de handen vrij heeft, zou ze misschien nog meer ongezouten taal kunnen spreken. Maar haar droom om iets als de gele hesjes in Duitsland te ‘importeren’ is ook niet gelukt. Dus wat wil ze doen als ze de hefbomen van de macht binnen de partij verliest? In een mail aan de partijleden schreef ze dat ze zich verder politiek wil blijven inzetten, maar de naam van de partij liet ze daarbij niet eens vallen. Dus waar stuurt deze vrouw op aan die het lot van Die Linke zo fundamenteel heeft beïnvloed? Wil de over Hegel gepromoveerde filosofe zich misschien toeleggen op politiek denken en publiceren? Volgt ze het voorbeeld van Rosa Luxemburg die precies een eeuw geleden met enkele gelijkgezinden de ‘Kommunistische Partei Deutschlands’ (KPD) stichtte?

Binnen Die Linke zijn er aardig wat kaders die opgelucht adem halen omdat er nu een einde komt aan de ‘Richtungsstreit’, het gebakkelei over de te volgen koers, en er misschien een toenadering tot de SPD volgt? Maar zonder Sahra Wagenknecht zal Die Linke toch een tandje moeten bijsteken om de gunst van het volk te behouden. Want dat was wat Wagenknecht deed: dat ze de polsslag van de ‘bezorgde’ burger voelde. Net dat leverde haar vanuit hogere kringen binnen de partij wel eens het verwijt op dat ze zich ‘chauvinistisch’ (lees: ‘nationalistisch’) uitlaat.

* Vrij naar Clouseau

Deze analyse verscheen eerder op www.knack.be