De depressieve hedonist

Een studie van de Universiteit van Rotterdam van 1998 toonde aan dat in rijke landen de inwoners dan wel gelukkiger zijn dan in arme landen, maar dat boven een bepaald inkomensniveau dit verband niet meer opgaat. In rijke landen, zoals België, zijn de mensen met een hoog inkomen ook nauwelijks gelukkiger dan de lage inkomens. Welvaart maakt dus voor een deel gelukkig, maar alleen in de mate dat het nodig is om in de belangrijkste levensbehoeften te voorzien.

Welvaart en geluk

Eens aan de materiële noden voldaan is, staan immateriële concepten in voor een gelukkig leven. En juist daar loopt er vandaag vooral bij jongeren duidelijk iets mis. Volgens een studie van Sciensano uit 2023 heeft 25 procent van de jonge vrouwen tussen 18 en 29 jaar angststoornissen. Bij jonge mannen van dezelfde leeftijd ontwikkelt 21 procent een depressie. Ook het gebruik van antidepressiva verdriedubbelde tussen 1997 en 2018. In de meeste westerse landen zien we trouwens dezelfde evolutie.

De economische bloei na de Tweede Wereldoorlog overtuigde de westerse burger van een utopische visie van eindeloze groei van welvaart en geluk. Mettertijd werd het begrip materiële welvaart steeds meer een synoniem voor het immateriële geluk. De westerse mens zou gelukkig worden door zijn steeds grotere individuele vrijheid te gebruiken om zoveel mogelijk bezittingen te verzamelen, zoveel mogelijk te consumeren, zoveel mogelijk seksuele en emotionele verlangens te vervullen.

Hedonia

Zo’n 2.500 jaar geleden maakten de Griekse filosofen al het onderscheid tussen hedonia (de kunst van het genieten) en eudaimonia (de weg naar psychologisch welzijn). Mentaal welbevinden had voor hen zowel te maken met genot en gevoelens, als met kennis van, inzicht in en verbondenheid met andere mensen en de wereld rondom ons. Niet alleen plezier maken staat centraal, maar ook het bereiken van een goed leven vanuit psychologisch perspectief.

De laatste decennia stond vooral de eudaimonische traditie onder druk, omdat die de progressief-materialistische invulling van het concept individuele zelfbeschikking belemmerde. De vrijheid om ‘jezelf te zijn’ mocht geen enkele sociale, culturele en zelfs biologische belemmeringen opgelegd krijgen. Het voldoen aan de eigen individuele materiële en emotionele verlangens als synoniem voor geluk werd de kern van het bestaan van de westerse mens.

Gedesoriënteerd

De meeste westerse burgers deelden tot voor kort een gemeenschappelijk sociaal-cultureel waardenkader. Dit laatste maakte niet alleen deel uit van de eigen identiteit en die van de omgeving, maar verbond hen ook in een historisch continuüm met zowel de voorouders in het verleden als de toekomstige nakomelingen. In de hedendaagse multiculturele, hyperdiverse en hypergefragmenteerde – maar ‘vrije’ – samenleving, kiest de burger vandaag de eigen waarheden en identiteitsbeleving.

Deze progressief-materialistische visie op vrijheid en geluk is echter een vergiftigd geschenk. Zonder een gedeelde en overgeleverde waardenstructuur, is men genoodzaakt en verantwoordelijk om vanuit het niets zelf sociaal-ethisch stelsel op te bouwen. Weinigen zijn daartoe in staat, waardoor steeds meer mensen gedesoriënteerd door het leven lopen. Het maakt de burger ook grilliger en onvoorspelbaarder voor zij die samenleving besturen. Zonder sociaal-culturele ijkpunten, overheersen de gebeurtenissen steeds meer over de mens en de samenleving in plaats van omgekeerd.

Fluïde gezin

De asociaal-individualistische cultuur van oppervlakkig hedonisme en consumisme deed ons niet alleen vervreemden van onze culturele tradities – en dus van onze voorouders – maar ook van onze sociale omgeving. Het mag niet verwonderen dat in het Westen de traditionele familiestructuur, waarbij vooral het geluk en welzijn van de ander centraal staan, vandaag niet veel meer voorstelt. Het kerngezin, ooit een hoeksteen van onze samenleving, heeft de laatste decennia een diepgaande transformatie ondergaan om te passen in deze hedonistische levensvisie.

De ene dag belooft men eeuwige trouw in goede en kwade dagen, de andere dag is men smoorverliefd op een ander. De ene maand heeft men twee kinderen, de andere maand nog drie pluskinderen erbij. Het ene jaar is men vader in het gezin, het jaar daarop de moeder. Het ene moment is een kind in de baarmoeder het waardevolste geschenk voor beide ouders, de andere dag is het een abortus waard. Niet alleen de samenleving is fluïde geworden, ook het gezin, met gedesoriënteerde en geïsoleerde kinderen als resultaat.

Narcisme

De Amerikaanse socioloog Christopher Lasch (1932-1994) beschreef deze maatschappelijke evolutie al in 1979 in zijn boek ‘The Culture of Narcissism’. Hij toonde daarin aan dat naarmate gezinnen onstabieler en meer gefragmenteerd werden, ook de leden er vaker meer alleen voorstonden. De schijnbare vrijheid van familiebanden bevrijdde het individu niet van de drang naar sociale erkenning door zijn omgeving. Integendeel, bij gebrek aan familiale betrokkenheid moet het de eigen onzekerheid overwinnen door de aandacht te trekken van anderen.

Op sociale media worden jongeren overspoeld met hedonistische en consumistische prikkels. Ze worden er ook gestimuleerd om zich te identificeren met de influencers van Instagram, TikTok en YouTube. Velen geloven dat hen dezelfde roem en glorie is weggelegd door het eigen gedrag en identiteit te spiegelen aan deze beroemdheden. Centraal in deze narcistische cultuur is volgens Lasch de voortdurende zoektocht naar aandacht en erkenning van de eigen individualiteit.

Jongeren vormen vandaag veel meer dan vroeger de eigen identiteit online en veel minder in het gezin of de eigen direct omgeving. Zeker gedesoriënteerde – en zonder een stabiel gezin tevens geïsoleerde – jongeren zijn gemakkelijke slachtoffers van de hedendaagse rattenvangers van Hamelen die elke dag een andere melodietje op hun fluit spelen om aan de eigen narcistische nood aan aandacht te voldoen. Daartegen kan en moet het gezin, de school, de religieuze en de culturele omgeving een duidelijk antwoord formuleren.

Fluïde wereld

Om de onverzadigbare narcistische honger naar erkenning te stillen, verleggen vandaag steeds meer mensen de eigen grenzen, tot zelfverminking toe. Ze worden daar ook elke dag in de media en op sociale media toe aangemoedigd. Zo werd het beheersen van de eigen emoties in de publieke sfeer synoniem voor emotionele onderdrukking, terwijl het zo luid mogelijk uitschreeuwen ervan de persoonlijke groei versterkt. Het verlaten van de seksuele comfortzone van het gezin werd ingeruild voor een haast obsessieve aandacht voor alles wat promiscu is.

Bij jongeren ziet men onder invloed van de populaire genderideologie op sociale media en in progressieve kringen de laatste jaren een sterke stijging van genderdysforie. Dat de meesten onder hen ook kampen met psychiatrische problemen, houdt de westerse klinieken niet tegen om in naam van de diversiteit en vrije genderexpressie deze tieners fysiek te mutileren. Terwijl men vandaag niet meer gelooft dat Christus tweeduizend jaar geleden water op miraculeuze wijze in wijn veranderde, beweren diezelfde ongelovigen wel dat een man zichzelf wel in een vrouw kan transformeren.

De fluïde wereld zonder sociaal-culturele en biologische belemmeringen is voor de narcistisch-hedonistische mens het perfecte antwoord om aan de eigen behoeftes van genot en aandacht te voldoen. Terwijl dit asociaal-individualistisch gedrag door progressieven onder de noemer van vrijheid en diversiteit – en soms zelfs onder de noemer mensenrecht – verkocht wordt als vooruitgang, produceert het echter een samenleving waarin steeds minder ‘samen geleefd’ wordt met steeds meer mensen met psychologische problemen. Veel gelukkiger werd de wereld niet door deze ‘vooruitgang’.