De Eerste Kamer: hoelang nog?

De grootste partij, de rechts-liberale VVD, haalde slechts 15,8% en de grote winnaar, het christendemocratische CDA, 14,6%. Niet ver daar achter volgden de links-liberale D66 met 12,3%, PVV (11,7),  de uiterst linkse SP (11,6) en de sociaaldemocratische PvdA (10,0%). De Nederlandse politiek is versplinterd. Natuurlijk is de echte uitslag pas bekend na de onderhandelingen in de provincies over de vraag wie de bestuurders, de gedeputeerden, mag leveren en dat kan nog wel een paar weken duren. VVD, D66 en CDA zullen wel de meeste gedeputeerden gaan leveren en de kans dat de PVV ergens een gedeputeerde mag leveren is nagenoeg nul. De partij heeft zichzelf buiten spel gezet. Maar je weet het nooit.

Nu hebben we slechts de cijfers, de rechte tellingen, hoeveel mensen hebben er op welke partij gestemd. Veel belangstelling om te stemmen was er niet. Slechts 47,5% van de mensen kwam opdagen en in de grote steden bleef zelfs twee van de drie stemgerechtigden thuis.

Uit het voorlopig onderzoek weten we dat een rijke gemeente een VVD-gemeente is en dat de SP in arme gemeenten zijn grootste aanhang heeft. D66, dat eind februari volgens de opiniepeilingen nog met de VVD in de race was om de grootste partij te worden, heeft zijn aanhang vooral in de grote steden en het CDA op het platteland. Eigenlijk was dit laatste al bekend. Het was ook al het geval bij de gemeenteraadsverkiezingen van vorig jaar en begin maart liet het onderzoeksbureau AgriDirect weten dat meer dan de helft van de boerenstemmen naar het CDA zou gaan. Dat de PvdA zijn traditionele aanhang kwijt is, bleek ook al uit de gemeenteraadsverkiezingen van vorig jaar. De grote steden waren verloren en Nederlanders van Turkse, Marokkaanse of Surinaams afkomst, die traditioneel PvdA stemden, kwamen nauwelijks nog naar het stembureau.

Rode pen

Op 26 mei stemmen de leden van de Provinciale Staten voor de samenstelling van de Eerste Kamer. In alle commentaren is de uitslag dan ook vertaald naar zetels in de Eerste Kamer. Deze zetelverdeling is van cruciaal belang voor het kabinet Rutte-II. In de Tweede Kamer is zijn meerderheid, door afsplitsingen bij PvdA en VVD, geslonken tot 76 zetels van de 150. In de huidige Eerste Kamer heeft de regering nu al de steun nodig van D66, en de kleine christelijke partijen CU en SGP. Het ziet er naar uit dat in de nieuwe Eerste Kamer deze vijf partijen samen over 36 van de 75 zetels zullen beschikken. Helemaal zeker is dit niet omdat er tussen de partijen enthousiast gelobbyd gaat worden om zoveel mogelijk restzetels binnen te halen. Er mag van uitgegaan worden dat de leden van de Provinciale Staten op hun eigen partijgenoten zullen stemmen, maar zelfs dan kan er nog wel eens iets misgaan. Zo verloor D66 in 2011 een zetel in de Eerste Kamer omdat een Statenlid met een blauwe pen in plaats van met een wettelijk voorgeschreven rode pen had gestemd. Zijn stem werd ongeldig verklaard en de restzetel ging naar de SP in plaats van naar zijn eigen D66.

‘Het roer moet om’

Opvallend is het verschil tussen de polls van eind februari en de uiteindelijke uitslag. Vertaald naar Eerste Kamerzetels zou de VVD net als D66 en de PVV er 12 krijgen, het CDA en de SP er 10 en de PvdA 7 zetels. Het worden er waarschijnlijk 13 voor de VVD, 10 voor D66, 9 voor de PVV, 12 voor het CDA, 9 voor de SP en 8 voor de PvdA.
In het najaar, na Prinsjesdag, zal de nieuwe Eerste Kamer de Rijksbegroting 2016 moeten goedkeuren. Het kabinet zal dan ook veel lobbywerk moeten verrichten. Of dit tot onoverkomelijke problemen zal leiden valt nog maar te bezien. Per slot van rekening stemde D66 in de Tweede Kamer bij wetsvoorstellen waarbij de VVD en de PvdA samen voor stemden, in 93% van de gevallen met hen mee, het CDA in 91%, GroenLinks in 79% en de SP in 69%.
‘Het roer moet om’, riep Buma, de CDA-leider, tijdens de afgelopen verkiezingscampagne. Je vraagt je af waar naar toe.

Schuld van het Zuiden

De Nederlandse Eerste Kamer is in 1815 opgericht op verzoek van de Zuidelijke Nederlanden die hun adel een plaats in het parlementaire stelsel van de Verenigd Koninkrijk der Nederlanden wilden geven. De koning benoemde de leden. Sinds 1848 kiezen de Provinciale Staten de leden van de Eerste Kamer. Een wettelijke taakomschrijving heeft de Eerste Kamer echter niet. Ze controleert de wetsvoorstellen die door de Raad van State al zijn bestudeerd en van een advies voorzien, en die door de Tweede Kamer al zijn aangenomen nogmaals op deugdelijkheid en samenhang met andere wetten.

Het voortbestaan van de Eerste Kamer staat al langer ter discussie. Thorbecke, de man onder wiens leiding de grondwet van 1848 werd opgesteld, vond de Eerste Kamer een Kamer ‘zonder grond en doel’ en hij pleitte voor afschaffing.
Op verzoek van de fractievoorzitter van de VVD in de Eerste Kamer zegde premier Rutte afgelopen oktober toe een staatscommissie in te stellen die gaat adviseren over de vraag of er twee Kamers moeten blijven in de volksvertegenwoordiging. En, zo ja, hoe die Kamers zich tot elkaar moeten verhouden. Ook D66 de SP en Groen Links hebben zich in het verleden al eens uitgesproken tegen het bestaan van een Eerste Kamer.
De uitslag van deze verkiezingen zullen de discussies over het voortbestaan van de huidige Eerste Kamer niet doen verstommen.
Een probleem is dat de Eerste Kamer slechts kan worden opgeheven na een grondwetswijziging en over wetten heeft de Eerste Kamer het laatste woord. Ze beslist dus uiteindelijk over haar eigen voortbestaan.

Foto: PvdA-leider Diederik Samsom, grootste verliezer van de verkiezingen. (c) Reporters