De erfenis van Obama heet Sanders en Trump

Wat is er toch aan de hand in de Verenigde Staten? Heel wat Europeanen kijken onbegrijpend naar het schouwspel in de aanloop naar de voorverkiezing binnen de Democratische en Republikeinse partij. Hoe kan een clowneske figuur als Donald Trump zo lang furore maken, in zoveel peilingen zo overtuigend op kop liggen? Of, bij de Democraten: hoe kon Bernie Sanders uitgroeien tot een valabele concurrent voor de Clinton-machine? 

Trump en Sanders hebben eigenlijk veel gemeen. Allebei zijn het anti-establishmentfiguren zonder verleden in de partij die hen nu zou moeten nomineren. Allebei hanteren ze een discours dat de bakens voor hen partij behoorlijk opschuift, weg van het politieke centrum. Allebei zijn het volksmenners die hun populistische pijlen doelgericht, en met enig succes, richten op een kiespubliek dat nog amper bereikt of bediend wordt door andere politici. 

Fenomenen zoals Trump of Sanders komen niet uit de lucht vallen. De uitdagers van het systeem zijn in bijna alle gevallen producten van het systeem. Dat is zo in Europa (van Syriza, over Front National, naar UKIP en in eigen land ook Vlaams Belang, en bij uitbreiding de hele Vlaamse Beweging), en in de Verenigde Staten is het niet anders. Populisten kunnen enkel zaaien én oogsten als een falend bewind voor de voedingsbodem heeft gezorgd. 

De opkomst van figuren zoals Trump en Sanders moet ook Barack Obama aangerekend worden. Na acht jaar presidentschap moet Obama vaststellen dat er in zijn land diepe ontevredenheid bestaat. Ondanks het hoerasfeertje dat, zeker in Europa, nog steeds wat rond Obama hangt, blijkt de stemming in Amerika heel wat minder vrolijk. De tirades van Trump vinden een verrassend groot publiek. En Hillary Clinton, die als gewezen minister van Buitenlandse Zaken lange tijd een gezicht van de Obama-administratie was, heeft aan haar palmares en link met Obama blijkbaar niet genoeg om snel te nominatie veilig te stellen. 

Je kan stellen dat Obama persoonlijk de weg heeft vrijgemaakt voor de dubieuze figuren die nu naar zijn plekje dingen. De zittende president kwam in 2008 aan de macht met twee grote beloftes: een einde aan de partisane verdeeldheid en hervormingen. Acht jaar later ogen de Verenigde Staten verdeelder dan ooit, en kan een Sanders scoren met de belofte van linkse hervormingen die veel verder gaan dan wat Obama ooit heeft gewild. Acht jaar na de ‘Hope’ en ‘Change’ stellen heel wat Amerikanen hun hoop op een heel nieuwe ‘Change’. 

De teleurstelling in Obama is ook het rechtstreekse gevolg van de messiaanse campagnes die hem aan de macht brachten. Met zijn hoogdravende retoriek heeft Obama de lat zelf onmenselijk hoog gelegd. Zeker in het ingewikkelde Amerikaanse systeem kon hij nooit alle beloftes inlossen (wat Obama ook moet hebben geweten toen hij zichzelf presenteerde als de halfgoddelijke kracht van verandering). Tegelijkertijd waren de Grote Woorden van Obama meestal ook vrij vaag. Wie in 2008 koos voor een hervormer, moet zich bedrogen gevoeld hebben met een – al bij al – vrij gematigde centrumpresident. 

De kans is nog altijd klein dat een Trump of een Sanders het tot in de Witte Huis schopt. Toch is de opkomst van de populistische uitdagers een grote smet op het blazoen van de uittredende president. Niemand had verwacht dat Trump het zo lang zou uitzingen. Niemand had Sanders zelfs maar zien aankomen. Het vertrouwen tussen heel wat Amerikanen en de twee grote machtspartijen is duidelijk zoek. Obama zal ook deze erfenis moeten aanvaarden.