De framing van migratie en vreemdelingen

Framing is niet fout. We doen het als vanzelf en kunnen er dus nauwelijks aan ontkomen. We zouden het cogito ergo sum van Descartes kunnen vertalen naar 21ste eeuwse termen: ‘Ik frame, dus ik ben.’ Het is weliswaar nodig dat we inzien welke frames we gebruiken. Dat is de boodschap van Baldwin Van Gorp in zijn boek ‘Verdraaid! Het nieuws anders bekeken’.

Het kader van de boodschap

Framing wordt door Van Gorp gedefinieerd als het kader dat de vorm van een fiets of een huis bepaalt (Tertio, 10 april 2019). In communicatie is het frame de essentie van de boodschap die meegegeven wordt. Het gevaar van framen, volgens Van Gorp, is dat een onderwerp simplistisch wordt voorgesteld. Laat dat nu net zijn hoe de pre-electorale molen vaak maalt. ‘Het sluiten van kerncentrales zal het klimaatprobleem oplossen!’, betoogt de een. ‘Het sluiten van de grenzen zal het migratieprobleem oplossen!’, verkondigt de ander.

Ik besef dat de aangereikte oplossingen van de politieke partijen genuanceerder zijn, maar ik wil een punt maken. Vaak kan, in de communicatie over bijvoorbeeld klimaat of migratie, een weerkerende dragende structuur herkend worden. Inzake klimaat en migratie wordt een cultuur van angst gecreëerd. Angst voor klimaatverandering. Angst voor vluchtelingen.

Daarna wordt een simpele oplossing aangereikt. Een oplossing waar de gewone burger liefst zo weinig mogelijk hinder van heeft. Klimaatverandering moet aangepakt worden, maar dat mag geen invloed hebben op ons dagelijks leven. Ik denk aan de discussie rond de salariswagens. We willen dat de migratieproblemen opgelost worden, maar zo ver mogelijk buiten onze grenzen. Zet maar hekken in Oost-Europa (en tegelijkertijd zeggen we dat hekken en muren onmenselijk zijn).

Feiten en frames

We moeten begrijpen dat er een verschil is tussen feiten en frames. Het is niet zo moeilijk om te staven dat er duizenden vluchtelingen in België aangekomen zijn. De voorbije jaren hebben geleerd dat er tussen de vluchtelingen criminelen en IS-strijders zaten.

De kostprijs voor leeflonen is in de voorbije 6 jaar verviervoudigd en er is een hoge werkloosheidsgraad bij vluchtelingen, maar er zijn er ook die hier willen werken en een stabiel leven willen uitbouwen. Er is een onderzoek uit 2016 dat stelt dat migratie geen negatief economisch effect heeft op de maatschappij. De inburgering loopt bij sommigen van een leien dakje, maar bij anderen niet. Ik ken vluchtelingen die zich op een jaar tijd goed verstaanbaar kunnen maken in het Nederlands en anderen die niet verder komen dan ‘goeiendag’. Dit is het niveau van de feiten.

Betekenis geven

Het frame, het dragend kader, is een manier om een issue te bekijken en zodoende betekenis te geven aan feiten. Zo kan een frame over migratie als volgt luiden: ‘Elke vluchteling is een mogelijke bedreiging voor ons land.’ Het hoeft dan niet te verbazen dat er op sociale media door sommigen gezegd wordt dat België overspoeld wordt door vluchtelingen. Of dat er harde tweets passeren waarin zogenaamde gelukzoekers (de term zelf is al een frame op zich) terug de zee in gedreven moeten worden.

Elders wordt onomwonden gezegd dat er door de instroom van asielzoekers niet genoeg middelen en sociale woningen zijn voor de eigen mensen. Zelfs de brand in de Notre Dame wordt hier en daar zonder verpinken aan IS gelinkt.

Bovenstaande voorbeelden vallen, wat mij betreft, onder een kwalijke vorm van framing. Het is alsof je tijdens een theatervoorstelling de spot richt op één acteur in plaats van op de hele scène en elke fout die hij of zij maakt benoemt. Het gevolg is een simplistisch en volstrekt ontoereikend beeld van de werkelijkheid.

Het frame voor vreemdelingen

Je kan ook een ander frame gebruiken. We (ikzelf incluis) vinden dat mensen die naar hier komen zich moeten integreren, maar je zal maar terechtkomen in een maatschappij die zo complex is als de onze. Ik zie met eigen ogen hoe moeilijk het integratieproces is. Bedenk maar eens hoe moeizaam het gaat. Als je de taal nog niet spreekt en geen kennissen in de buurt hebt en je moet je weg vinden. De een is er al beter in dan de ander.

Er zijn tal van instanties waar ze naartoe moeten en procedures waar ze doorheen moeten. Eenmaal ze hun papieren hebt, krijgen ze twee (soms vier) maanden om een woning te vinden. Op de private huurmarkt worden ze scheef bekeken, omdat er een reeks vooroordelen bestaat: ‘vluchtelingen onderhouden een woning niet en betalen hun huur niet’. Mijn ervaring (o.a. vanuit Living Vlaanderen vzw) is net dat de meesten van hen wel bekommerd zijn om een proper huis en om betaalde rekeningen. Augustinus schreef in De civitate Dei (19.12, 19.13) dat elk mens ten diepste vrede wil. De vluchtelingen waarmee ik in contact kom, vallen daar zeker onder. Het zijn niet zomaar ‘gelukzoekers’. Het zijn mensen die ontheemd zijn en soms verschrikkelijke dingen meegemaakt hebben. Zij verlangen echt niet naar nog meer miserie.

Gevolgen van framing verstaan

Er zijn verschillende frames om naar migratie te kijken. Ik heb hierboven twee frames neergezet. Eentje dat ik getypeerd heb als een kwalijke vorm van framing, omdat in dat frame enkel het negatieve van migratie benadrukt en een cultuur van angst gecreëerd wordt. En een frame waarin ik een vluchteling neerzet als een mens op de vlucht en op zoek naar een vredevol bestaan. Ik besef natuurlijk dat niet iedereen zo is en sommigen zullen vinden dat ik ook maar één acteur op de scène belicht, maar met zo’n frame creëer ik openheid voor de medemens die ontheemd is.

Mijn punt is vooral: begrijpen we wat de gevolgen zijn van een kwalijk frame voor de kansen van de vele duizenden vluchtelingen om zich te integreren? Ik kan ze niet ten volle inschatten, maar dat het averechts en polariserend werkt, is helder. Het ontmoedigt mensen in het integratieproces. Vluchtelingen die naar hier komen en zich integreren, kunnen een meerwaarde betekenen voor de maatschappij. We moeten hen aanmoedigen in hun proces. Ik roep in deze periode politici dan ook op om genuanceerder te zijn. Aan framing ontkom je niet, maar meer bewustwording van de eigen frames en het inschatten van de gevolgen van je frame voor de maatschappij zijn broodnodig. Problemen moeten benoemd worden, maar met een eenzijdig negatief verhaal dat als doel heeft om electoraal te scoren, bouw je geen samenleving.