De gedroomde opvolger van Willy Brandt

Zijn wieg stond in het huis van gegoede burgers. Niets liet vermoeden dat Horst Ehmke, die op 4 februari 1927 in Danzig (thans Gdansk in Polen) als zoon van een arts geboren werd, ooit een van de meest flamboyante figuren van de Duitse sociaaldemocratie (SPD) zou worden. Het waren zijn ervaringen als piepjonge soldaat van de Wehrmacht en het verlies van de heimat die hem in de armen van de SPD dreven, de partij die in zijn ogen voor het betere Duitsland stond. Zijn studies rechten in Göttingen en geschiedenis en politieke wetenschappen in het Amerikaanse Princeton zouden hem later van pas komen als professor, minister, parlementslid en thrillerauteur.

Stormram

Ehmke doctoreerde in 1952 bij Rudolf Smend, de beroemde professor staatsrecht en kerkelijk recht in Göttingen. Na een korte periode als assistent van een sociaaldemocratisch lid van de Bondsdag en als medewerker bij een wetenschappelijke stichting werd hij in 1961 professor staatsrecht aan de universiteit van Freiburg. De politiek wist hem weer te bekoren en in 1966 begon hij zijn politieke carrière als staatssecretaris justitie. Van 26 maart tot 22 oktober 1969 was hij federaal minister van justitie in opvolging van Gustav Heinemann die tot bondspresident was gekozen. Kort na mei 68 leek de tijd gekomen voor een hele reeks hervormingen die van Duitsland een meer modern land moesten maken. De nieuwe justitieminister schakelde bijvoorbeeld het statuut van buitenhuwelijkse kinderen gelijk met dat van wettige kinderen en schrapte de vervolging van homoseksuelen uit het strafwetboek. Ehmke groeide al snel uit tot de lieveling van de media omdat hij vakcompetentie wist te combineren met liberaliteit en een vrijmoedige, om niet te zeggen vranke manier van spreken. Met Willy Brandt leerde de Bondsrepubliek Duitsland in oktober 1969 haar eerste sociaaldemocratische bondskanselier kennen. Ehmke werd aangesteld tot ‘Chef des Kanzleramtes’, de overheidsdienst die de bondskanselier ondersteunt. Zo iemand moet discreet en bescheiden zijn en ervoor zorgen dat de kanselier schittert. Maar Ehmke was te flamboyant om niet zelf graag in het voetlicht te staan, ook al was hij steeds loyaal tegenover de kanselier. Beide vormden in de politieke arena een goed duo: Brandt was de piekeraar, Ehmke de stormram, en zo vulden ze elkaar goed aan.

Thrillers

Vele mensen zagen in Ehmke de gedroomde opvolger van Brandt omwille van zijn intelligentie, welbespraaktheid en werkkracht. Binnen de partij groeide echter de weerstand tegen de onstuimige Ehmke die niet eens een stamboeksocialist was. Na de Bondsdagverkiezingen van 1972 en de vorming van de regering Brandt II moest Ehmke door partij-interne intriges de functie van chef van het Kanzleramt opgeven. Hij werd minister van Onderzoek en Technologie, maar nam ontslag toen Brandt in 1974 opstapte omwille van de Guillaume-Affäre (zo genoemd naar de secretaris van de kanselier die een spion van de DDR bleek te zijn). De publieke opinie was verrast dat Ehmke zijn ministeriële ambities liet varen. Dat had te maken met zijn hechte band met Brandt, maar ook met de vijandschap waarmee Helmut Schmidt, de nieuwe SPD-kanselier, hem bejegende. Ehmke zou nog tot 1994 in de Bondsdag blijven zetelen als de expert van de SPD voor veiligheids- en buitenlandse politiek. Daarna was het welletjes voor hem en begon hij zich toe te leggen op het schrijven van politieke thrillers over atoomsmokkel, vrouwenhandel, terrorisme en de vluchtelingenproblematiek van Afrika. Ja, zegt Ehmke, dat zijn mijn thema’s, ‘Wie bestimmte Arten von Kriminalität Sonden sind über den Zustand der Gesellschaft.‘ (Hoe bepaalde soorten van criminaliteit sondes zijn over de toestand van de maatschappij).

Traditie

‘Vorwärts’, het partijblad van de SPD, karakteriseerde Ehmke naar aanleiding van zijn 90e verjaardag als iemand die ‘Mal Haudegen, mal Gelehrter’ was, vechtjas en geleerde. Dat was Ehmke inderdaad, een professor die genoot van de mogelijkheden die de politieke macht bood, maar wiens vurige temperament vele partijgenoten tegen hem in het harnas joeg. Hij belichaamde in de Bondsrepubliek als een van de weinigen nog de traditie van ‘politischer Professor’ zoals die in de 19de eeuw, in het Duitse keizerrijk, had gebloeid.

Portret van Ehmke in 1973 © Bundesarchiv, B 145 Bild-F041575-0018 / Reineke, Engelbert / CC-BY-SA 3.0

(Dirk Rochtus publiceerde in oktober 2016 het boek ‘Van Reich tot Republik. Nadenken over Duitsland vroeger en nu, www.doorbraakboeken.be)