De harde strijd om de terminologie

We herinneren ons allemaal hoe De Morgen en ook het Gentse stadsbestuur op een dag besloten het woord ‘allochtoon’ uit hun teksten te bannen. Ze vervingen die term door een omschrijving, ongeveer zoals woordenboeken die geven. Maar ook met woordenboeken is het uitkijken, want voor ‘allochtoon’ geeft bijvoorbeeld de Dikke van Dale: ‘niet-oorspronkelijke bewoner (m.n. gebruikt als aanduiding voor personen met een niet-blanke huidskleur, die zelf – of van wie de ouders – in het buitenland geboren zijn.’
We zien hier de Dikke direct zelf zwaar zondigen met dat woord ‘niet-blanke’ in plaats van het correcte ‘niet-witte’. Misschien dat de lexicografische redactie daarop aanvoelde dat ze over de schreef was gegaan, want ze gaf als voorbeeld voor ‘allochtonen’: ‘bijvoorbeeld “buitenlandse werknemers”‘, een verrassend voorbeeld want meestal spreekt men over een Poolse loodgieter, een Franse  monteur enzovoort. Dat zijn blijkbaar nooit allochtonen.

Ander punt is dat omschrijvingen per definitie lang uitvallen, wat de leesbaarheid van een tekst niet ten goede komt. Helaas zijn er geen simpele oplossingen want een enkelvoudige term vervangen door een ander enkelvoudig woord helpt maar kort aangezien dat woord al snel dezelfde lading zal meekrijgen. Nu was die goedbedoelde Kommunikationsmaßnahme van De Morgen en het Gentse stadsbestuur natuurlijk lachwekkend — ik vraag me trouwens af of ze het moeilijke pad der deugd intussen niet verlaten hebben, en weer gewoon over allochtonen babbelen.

In Duitsland mocht het iets kosten

Nee, dan pakken ze het in Duitsland wel grondiger aan! Bij de staatszender ARD hebben ze er veel geld voor overgehad om hun vocabularium op orde te krijgen. Ze bestelden daar bij de hier eerder al ter sprake gekomen Elisabeth Wehling een wetenschappelijk onderbouwd Kromtaalhandboek. Zelf bedacht de blonde Elisabeth er een andere naam voor: Framing Manual, waarmee ze dus een soort zelfreferentiële aanzet gaf.
Ik vertaal een stukje uit Welt waar ik leerde hoe je zulke zaken communicatiewetenschappelijk aanpakt, en hoe de Duitsers de harde strijd om de woordenschat voeren, daarbij proberend om niet in hun eigen staart te bijten:

‘Haar opdracht zou zijn geweest, verklaarde ze, de communicatie van de openbare omroep ARD als instituut te analyseren, en op basis van wetenschappelijke ervaring aan te wijzen welke connotaties bepaalde alternatieven voor bepaalde woorden zouden meedragen.
Ook zouden er workshops zijn gehouden, waarbij zij aanwezig zou zijn geweest. Het Framing Manual zou als “intern werk- en discussiedocument” zijn opgevat, “om daarmee een brede basis van keuzemogelijkheden te hebben, en te bekijken wat men daaruit bij een eventueel af te leiden communicatiemaatregel zou dienen te benutten, en wat stellig niet”.’

o-o-o-o-o

Ihr Auftrag sei gewesen, die Kommunikation der öffentlich-rechtlichen ARD als Institution zu analysieren und auf Basis der wissenschaftlichen Erfahrung aufzuzeigen, welche Alternativen zu welchen Worten mit welchen Bedeutungsinhalten besetzt seien, erklärte sie.
Dazu habe es entsprechende Workshops gegeben, bei denen sie anwesend gewesen sei. Das „Framing Manual“ sei als „interne Arbeits- und Diskussionsunterlage“ verfasst worden, „um damit eine breite Grundlage an Optionen zu haben, was davon für eine etwaig daraus abzuleitende Kommunikationsmaßnahme genutzt werden soll und was jedenfalls nicht“.