De ‘Iron Lady’ van de DDR

Vol vuur verdedigde Margot Honecker (1927-2016) tot aan haar overlijden op 6 mei in haar ‘ballingsoord’ Santiago de Chile het socialisme van Sovjetmakelij en de Deutsche Demokratische Republik, de DDR, de staat van de Oost-Duitse marxisten-leninisten, die iets meer dan een kwarteeuw geleden aan zijn eigen inefficiëntie ten onder is gegaan.

Margot die met haar meisjesnaam Feist heette, was gehuwd met Erich Honecker (1912-1992), die als secretaris-generaal van de Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED) de touwtjes in de DDR in handen hield. In de schaduw van haar echtgenoot stond ze niet; het gerucht deed de ronde dat ze Erich als een marionet behandelde. Wat er ook van zij, Margot Honecker was de machtigste vrouw van de DDR. Die macht gebruikte ze om als Volksbildungsministerin (minister van onderwijs) van 1963 tot 1989 de opgroeiende jeugd van de DDR aan een staalhard communistisch juk te onderwerpen.

Madame de Pompadour

Margot Feist stamde uit een communistisch nest. Het ouderlijke huis in Halle an der Saale fungeerde tijdens het Derde Rijk als een samenzweringsadres voor het communistische verzet. Zelf was ze als jong meisje lid van de Bund Deutscher Mädel, de vrouwelijke tak van de Hitlerjugend, maar zo gauw er een eind kwam aan de nationaalsocialistische dictatuur, trad ze toe tot de heropgerichte Kommunistische Partei Deutschlands (KPD) die een jaar later met de sociaaldemocratische partij (SPD) zou versmelten tot de SED. Margot Feist begon aan een steile politieke carrière binnen de SED en de Freie Deutsche Jugend (FDJ), de marxistisch-leninistische jeugdorganisatie. Hier leerde ze Erich Honecker, stichter en voorzitter van de FDJ, kennen, van wie ze in 1952 zwanger werd. Walter Ulbricht, de toenmalige ‘baas’ van de DDR, drong erop aan dat Honecker zich van zijn tweede vrouw zou laten scheiden om met Margot Feist te kunnen trouwen. Vanaf dan zou Margot Honecker als een ware Madame de Pompadour mee de politieke koers van de DDR helpen bepalen.

‘Revolutionair ongeduld’

Met haar naam zijn enkele beleidsbeslissingen verbonden die getuigen van een doctrinair wereldbeeld. Ze was als minister van onderwijs de stuwende kracht achter de wet of het ‘Gesetz über das einheitliche sozialistische Bildungssystem’ van 25. Februar 1965 waarmee de basis werd gelegd voor de Polytechnische Oberschule. Tien jaar lang genoten de scholieren hetzelfde algemene onderwijs dat vanaf de zevende klas de verbinding van theorie en praktijk door kennismaking met de arbeidswereld, de ‘Sozialistische Produktion’, nastreefde. De school moest de jongeren voorbereiden op de ‘communistische toekomst’, of zoals Margot Honecker het zelf uitdrukte: ‘Wir müssen die Jugend zu einer revolutionären Ungeduld gegenüber allem erziehen, was nicht in unsere Zeit passt.’ (We moeten de jeugd opvoeden tot een revolutionair ongeduld tegenover alles wat niet in onze tijd past). De invoering van het vak ‘Wehrkunde’ in de 9de en 10de klas schraagde die doelstelling: de jonge lui moesten leren omgaan met wapens om ‘de verworvenheden van het socialisme’ te verdedigen tegen de ‘kapitalistische vijand’ in het Westen. Uit protest tegen het nieuwe vak luidden de kerkklokken in de DDR op 1 september 1978 – de ‘dag van de wereldvrede’ – een heel uur lang. Het protest mocht niet baten, erger nog, scholieren die erover wilden discuteren, werden zonder pardon van school gestuurd. Margot Honecker duldde geen interne kritiek en was al helemaal niet opgezet met de nieuwe wind die van buitenaf, vanuit de Sovjet-Unie onder Michail Gorbatsjov, kwam aanwaaien. Het Sovjet-Russische blad Sputnik dat de politiek van perestrojka en glasnost uitdroeg, noemde ze een ‘rotblad’. Het hoefde niet te verwonderen dat de Duitstalige uitgave in december 1988 niet meer verkrijgbaar was in de krantenkiosken van de DDR.

Hoon voor de ‘Mauertote’

De ‘Wende’ in de DDR in de herfst van 1989 maakte een einde aan de heerschappij van Erich en Margot Honecker, maar niet aan hun eigen geloof in het socialisme van marxistisch-leninistische signatuur. Het echtpaar zocht na de Duitse eenmaking zijn heil in Chili bij hun dochter Sonja en haar Chileense man Leo Yáñez Betancourt. Erich Honecker overleed er op 29 mei 1994 aan kanker. Margot Honecker leefde teruggetrokken in de Chileense hoofdstad, maar haalde af en toe toch het nieuws in Duitsland door hardleerse ideologische uitspraken over de DDR. Zo noemde ze het een ‘Dummheit’ dat mensen op gevaar van eigen leven de DDR hadden proberen te ontvluchten. Over de ‘Mauertote’, de doden die aan de Muur vielen, hoonde ze: ‘Der brauchte ja nicht über die Mauer zu klettern.’ (Die hoefde toch niet over de muur te klimmen).

Margot Honecker verdedigde onwrikbaar de DDR vanuit haar geloof in de noodzaak de ‘historischen Erfahrungen des Sozialismus zu bewahren für ein besseres Morgen’. Van een visie op een ‘beter morgen’ kon bij haar geen sprake zijn. Eerder valt op haar het etiket te kleven dat normaal wordt gereserveerd voor extreemrechts, het etiket van ‘Ewiggestrige’, een keikop die eeuwig in ‘gisteren’ is blijven geloven.

Foto © picture alliance / Jerzy Dabrows