De leugen regeert

In een omstandige brief aan Luc Rademakers en een tiental toplui binnen de VRT, maakt Panorama-redacteur Wim Van den Eynde voor het eerst de aanslepende geruchten over ernstige politieke druk in de cockpit van de VRT-hoofdredactie concreet. Daarin schetst de meermaals bekroonde onderzoeksjournalist een ontluisterend beeld over het eigengereide, remmende optreden van de VRT-hoofdredacteur.

Het relaas belandde ook bij verschillende redacties. Slechts twee kranten pikten het zuinigjes op. ‘Media zijn nu eenmaal terughoudend in hun aanvallen naar andere media’, aldus een journalist die de reactie van Van den Eynde omschrijft als ‘een bom’.

Op 26 februari kwam de bewuste brief ook ter sprake in de Commissie Media van het Vlaams Parlement, waar een wrevelige commissievoorzitter – Luc Coenen (sp.a) – Ingrid Lieten (sp.a) behoedzaam afschermde voor netelige vragen over de onthullingen in de brief.

Straffe kost

Vorig jaar in mei publiceerden de VRT-journalisten Wim Van den Eynde en Luc Pauwels De Keizer van Oostende. Een ophefmakend boek over het belangenimperium van Johan Vande Lanotte (sp.a) en zijn zakelijke banden met windenergieproducent Electrawinds. Het werd bejubeld als ‘een onmisbaar boek voor onze democratie’ (Paul Huybrechts), ‘het meest onderschatte boek van 2012’ (Joël De Ceulaer) en ‘een meticuleus gedocumenteerd boek’ (Eric Goens).

Aanvankelijk deelde Rademakers diezelfde waardering voor het gepresteerde onderzoeksjournalistieke werk. ‘Straffe kost’ en ‘Spijkers met koppen’, liet de VRT-hoofdredacteur, drie weken voor de lancering, aan Van den Eynde weten. ‘Kijk er je outbox maar eens op na van mei vorig jaar’, herinnert hij de VRT-hoofdredacteur.

Na de boekvoorstelling bleven de felicitaties van de hoofdredacteur evenwel uit. In de plaats daarvan volgden een rist verklaringen en maatregelen die haaks stonden op zijn aanvankelijke appreciatie. ‘Het standpunt van de hoofdredactie leek wel een politiek bestelde reactie’, merkte Leo Neels daarover op in Knack (24 mei 2012).

Bocht

De bocht van Rademakers kwam er meteen nádat Vande Lanotte het boek had gelezen. Rademakers plaatste beide journalisten, bij wijze van ‘beschermende maatregel’, tijdelijk in quarantaine. ‘Ik heb me zelden zo onbeschermd gevoeld als toen’, schrijft Van den Eynde aan Rademakers. ‘Het was een erg vernederende en kwetsende maatregel die mijn geloofwaardigheid beschadigde; het belangrijkste goed voor een journalist.’

Indien er in het dossier iets deontologisch scheef zat, dan was het wel dat de VRT Vande Lanotte toeliet om de onderzoeksjournalistieke vlijt van beide auteurs door het slijk te halen, nog voor het boek in de winkelrekken lag. Dit was nooit eerder vertoond. Redacties trapten blindelings in die listige val en gingen daarna meteen over tot de orde van de dag.’Door dat schuldig verzuim van de vierde macht bleef hét politiek boek van het jaar onterecht in de verdomhoek liggen’, aldus Raf Liekens in P-Magazine (12 juni 2012). Behalve dat ‘de toonzetting niet OK was’, maakte Rademakers overigens nooit helder op welke punten het boek tekort schoot.

‘Not amused’

Na de zomervakantie van 2012 startte Van den Eynde, op vraag van eindredacteur Jan Holderbeke, met de voorbereiding van een vervolgreportage op de ophefmakende Panorama-uitzending van 6 oktober 2011 over de Limburgse politiezone HAZODI. Die eerste reportage was vernietigend gebleken voor Hilde Claes (sp.a).

In de nasleep van de uitzending opende de Hasseltse burgemeester een ongeziene mediatieke hetze tegen de klokkenluiders die de affaires in de politiezone HAZODI aan het licht brachten. In Het Belang van Limburg, De Tijd en op TV-Limburg betichtte Claes hen onder meer van loondiefstal en diplomafraude. Ook de VRT ging kritiekloos mee in de lastercampagne.

Terwijl Rademakers en Lieten een lans braken voor onderzoeksjournalistiek binnen ‘het kwaliteitsvolle kader van de VRT’, kelderden ze het nieuwe Panorama-project. Wanneer Rademakers, begin september 2012, lucht krijgt van de nieuwe Panorama-uitzending, blijkt die plotseling extreem geïnteresseerd en wacht Van den Eynde een stevige uitbrander. In het bijzijn van Holderbeke en Phara de Aguire geeft Rademakers te kennen ‘not amused’ te zijn met het plan.

Holderbeke krijgt de opdracht om de hoofdredacteur nauwgezet te informeren over de vorderingen van de reportage. Nooit eerder in de acht jaar dat Van den Eynde voor Panorama werkte werd hij onder een dergelijk toezicht geplaatst.

‘Du jamais vu’

Op 21 september 2012 belegt Rademakers een vergadering. Holderbeke, Phara de Aguirre en Van den Eynde voelen dat ze beet hebben en willen doorgaan met de vervolgreportage. ‘Het feit dat Hilde Claes tijdens De zevende dag mocht komen liegen zonder dat dit werd tegengesproken, was een extra argument om de reportage te maken’, verduidelijkt Van den Eynde in zijn brief aan de hoofdredacteur.

Desondanks wordt de uitzending van 27 september geschrapt, tegen de wil van de eindredacteur, twee journalisten en de vertegenwoordiger van de deontologische raad. Rademakers beweerde immers dat klokkenluidster Vera Vrancken ‘compleet gestoord’ is en ‘boter op haar hoofd’ heeft.

Diezelfde avond komt de klokkenluidster op VIER in De Kruitfabriek getuigen. Volgens Van den Eynde nam Lieten vooraf contact met Wouter Vandenhaute om Vrancken uit de talkshow te weren. ‘We weten dus dat Lieten actief aan het lobbyen was om dit verhaal uit de pers te houden’, benadrukt Van den Eynde. Zowel Rademakers als Lieten blijven elke inmenging ontkennen.

Daags nadien tonen de klokkenluiders op een persconferentie de bewijsstukken die ook de grondstof moesten leveren voor de afgevoerde reportage. Op 21 december 2012 zou blijken dat de Panorama-ploeg wel degelijk op het juiste spoor zat: het door Claes bestelde ‘onafhankelijke onderzoek’ bleek waardeloos en het Hasseltse parket en de arbeidsauditeur pleitten de klokkenluiders vrij van de strafrechterlijke inbreuken en frauduleus opzet, waarvan Claes hen al die tijd betichtte.

De persconferentie wordt door alle kranten opgepikt, maar geen enkel VRT-medium (zelfs niet online) rept erover. ‘Du jamais vu’, oordeelt Van den Eynde. ‘Ik merkte opnieuw dat je loog in je persmededelingen: je beweerde dat de programmamakers op geen enkel manier onder druk zijn geplaatst. Dat is manifest onwaar.’

Fortisaffaire

Recent deed Van den Eynde een nieuw voorstel voor een Panorama-reportage over de Fortis-zaak. Rademakers veegde ook dat voorstel meteen van tafel wegens ‘onvoldoende actueel’. Op datzelfde moment kreeg hij ook lucht van Van den Eyndes vage plan om een boek over Fortis te schrijven. Rademakers eiste daarop prompt een schriftelijke verklaring dat Van den Eynde zou afzien van elke publicatie en stuurde die interne nota meteen ook naar Karen Braeckmans, hoofd van de VRT-personeelsdienst.

‘Misschien wil je suggereren dat mijn ontslag al in de lucht hangt als ik niet buig voor je ultimatum’, reageert Van den Eynde. ‘Als Van den Eynde zijn voornemen verder zet, dreigt ontslag’, schreef De Morgen op 8 februari. Ook bronnen binnen de nieuwsdienst bevestigden dat dreigement.

Staatsgreep

Het optreden van Rademakers vertoont opvallende gelijkenissen met de aanloop tot het ontslag van wijlen Roger Van Houtte bij Gazet van Antwerpen. Ondanks de onweerlegbare bewijsstukken die kwamen bovendrijven over zijn onverkwikkelijke rol bij de politieke liquidatie van de voormalige journalist, verkeert Rademakers in permanente staat van ontkenning. In De Standaard sprak Rademakers zelfs ijskoud tegen dat hij Van Houtte ooit ontsloeg. ‘Ik heb hem niet opzijgezet’ (26 mei 2012).

Het uitspitten van dossiers onder toezicht van de VRT-hoofdredactie is niet meteen problematisch. Anders wordt het in de wetenschap dat Rademakers eerder bij Concentra carrière maakte dankzij de lobby van Robert ‘Steve’ Stevaert (sp.a) en Patrick Janssens (sp.a) en vervolgens door Lieten werd overgeheveld naar de openbare omroep omwille van ‘zijn trouw aan partijpolitieke bevelen. (…) Met minister Lieten van de sp.a (…) en drie op de vier hoofdredacteuren die eveneens tot het socialistische kamp mogen worden gerekend, komt dit neer op een staatsgreep van een partij op de openbare omroep’, aldus Mark Grammens in zijn Journaal (21 mei 2012).

Van den Eynde: ‘Jij hebt jouw taak als hoofdredacteur, maar dat wil niet zeggen (…) dat je zomaar overal kan ingrijpen, dicteren en jouw wetten stellen’. ‘We hebben een protocol, procedures en regels, maar de hoofdredacteur gaat daar nogal anders mee om’, klinkt het voorzichtig binnen de VRT.

In november 2012 werd Wim Van den Eynde bekroond met De Loep 2012 voor zijn eerste Panorama-reportage over de politiezone HAZODI. Zijn nieuwe onthullingen bevatten voldoende explosief materiaal voor een onderzoeksreportage. De vraag blijft alleen wie die klok zal luiden?