Jaak Gabriëls, de lokale Kennedy die het moderne nationalisme op de Limburgse kaart zette

‘De Kennedy van Limburg’, zo werd de gisteren overleden gewezen Volksunievoorzitter en Open Vld-minister Jaak Gabriëls (1943) in zijn beginjaren genoemd. ‘Een enorm gedreven man, een volkstribuun en keiharde werker en netwerker’, zo beschrijft voormalig Volksunie-minister en later CD&V-politicus Johan Sauwens zijn voormalige compagnon de route.

Gabriëls, licentiaat geschiedenis, en Sauwens startten beiden in de jaren zeventig in de Limburgse natuurbeweging, onder meer in het verzet tegen de noordzuid-verbinding A24, nu zowat het symbool van de Limburgse mobiliteitsknoop. Broer Jan Gabriels was een bekend ornitoloog, die de natuurvereniging de Wielewaal mee uitbouwde. ‘Vlaams-nationalisme en ecologie waren toen keerzijdes van dezelfde medaille’, herinnert Sauwens. ‘We gingen toen betogen voor natuurbehoud, vergezeld door de mannen van het Taal Aktie Komitee en de Vlaamse Militanten Orde.’

Gabriëls startte in Bree met de lijst Verjonging, terwijl Sauwens in Bilzen Vernieuwing uitbouwde. Het was een manier om de link te verdoezelen met de Volksunie, die door veel Limburgers nog werd gelinkt aan een zwart verleden. Limburg was toen nog een CVP-bastion, waar lokale mandatarissen hun machtsbasis in stand hielden via dienstbetoon. Gabriëls maakte van lokaal dienstbetoon zijn handelsmerk.

Staatshervorming

1986. Jaak Gabriëls krijgt felicitaties van zijn voorganger Vic Anciaux.

Met succes. In 1977 werd hij burgemeester in Bree en Kamerlid voor de Volksunie. Gabriëls bouwde Bree uit tot een Vlaams-nationaal bastion. Hij volgt – na een stevige verkiezingsnederlaag van de partij – in 1986 Vic Anciaux op als VU-voorzitter. De partij stapte in de Vlaamse én de federale regering en werkte mee aan een staatshervorming, waarvan de niet-uitvoering van de ‘derde fase’ als een zwaard van Damocles boven de Volksunie hing. De VU stapte uit de regering na omstreden wapenleveringen en haalde een opeenvolgende verkiezingsnederlaag.

Gabriëls probeerde de partij te herpositioneren door in 1989 de naam te veranderen in Volksunie-Vlaamse Vrije Democraten. Met Herman Lauwers, Herman Candries en Roger Blanpain trok de partij een aantal vernieuwers aan. Via de verruimingsbeweging Centrum voor Politieke Vernieuwing voerde Gabriëls gesprekken met de Vlaamse Liberalen en Democraten van Guy Verhofstadt. Uiteindelijk stapte Gabriëls in 1992 over naar de VLD.

In 1995 werd hij Vlaams parlementslid voor die partij om in 1999 minister van Landbouw te worden onder Verhofstadt I. In 2001 werd hij Vlaams minister van Economie in de regering-Dewael. 2003 is het jaar van het ‘jeunisme’ bij de liberalen. Gabriëls, Guy Vanhengel en Annemie Neyts werden als minister opgeofferd voor jongere exemplaren, zoals Bart Somers. Gabriëls blijft Vlaams parlementslid tot 2009.

Geldboete

Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2012 haalde Gabriels bijna 40 procenten van de stemmen in Bree. Nadat de CD&V een voorakkoord brak, besluit hij niet langer in de gemeenteraad te zetelen. Hij werd in 2021 veroordeeld tot een lichte geldboete wegens verdoken partijfinanciering door lokale ondernemers. Hij heeft die beslissing altijd aangevochten.

Gabriëls was ook lang Limburgambassadeur in China, toen in 2010 de Wereldexpo in Shanghai werd georganiseerd. De muziekschool van Bree kreeg nog handgemaakte violen van Shao Changchun, die onlangs werd gelinkt aan Filip Dewinter. Gabriëls had nog mandaten in onder meer de Gemeentelijke Holding, Tessenderlo Chemie en de luchthaven van Bratislava, een benoeming via een Nederlandse vastgoedondernemer.

Jaak Gabriëls overleed na een slepende ziekte. Sauwens:’Ik zal hem altijd gedenken als de man die het moderne Vlaams-nationalisme in Limburg op de kaart heeft gezet’.