De status quo is onhoudbaar

De moord op de zwart-Amerikaanse George Floyd door een politieagent in Minneapolis heeft de hele wereld in vuur en vlam gezet. In Amerika zijn er massaprotesten en rellen uitgebroken. Van Parijs over Amsterdam tot Berlijn komen tienduizenden op straat om hun steun te betuigen. Ook in Brussel en Antwerpen werden de coronamaatregelen tijdelijk terzijde geschoven. Een immense menigte kwam op tegen haat en discriminatie. Hoe kunnen we deze reusachtige spontane uitstorting van solidariteit en antiracisme verklaren? Het is nauwelijks te geloven dat dit wereldwijde gebeuren ontstoken werd door de dood van één zwarte man. Maar hij was slechts de lont. Het buskruit stapelt zich al jaren op.

Groeiende polarisatie

De protesten die we vandaag zien zijn een reactie op de extreemrechtse politiek die in onze landen al een hele tijd aan een opmars bezig is. Na de verkiezing van Trump, Brexit en de winsten van Le Pen, Wilders en het Vlaams Belang ging het alleen nog maar over de ‘boze blanke kiezer’. Hij moest ten alle kosten gepaaid worden, zijn wensen werden het richtsnoer van de politiek. Vandaag verbreekt de tolerante, kosmopolitische kiezer eindelijk zijn lange stilte.

Toch zijn er mensen die ons een terugkeer naar de status quo in het vooruitzicht stellen. De protesten zullen uitsterven, de mensen zullen weer huiswaarts keren. Het leven zal zijn normale gang hervatten. Wie de grote en groeiende polarisatie aanschouwt, weet echter dat dit een fantasie is. De sociale vrede wordt afgebroken, de fundamentele waardenconsensus waarop de samenleving is gebouwd, ontrafelt voor onze ogen. Als je mensen lang genoeg onderdrukt en vernedert, komen ze ooit in opstand. Dat zien we vandaag gebeuren.

Universele hartstocht naar vrijheid en gelijkheid

Wie onder deze omstandigheden aan het politiek systeem in zijn huidige vorm wil blijven vasthouden, dat verdeling beloont, goed beleid afstraft en de samenleving in staat van permanente koorts houdt, is verblind. Een kreet als ‘Hoera, de democratie is niet perfect!’ is een teken van wereldvreemdheid. Oproepen tot het omarmen van een gebrekkig stelsel op het moment dat de gebreken de samenleving tot een kookpunt drijven, getuigt niet van berekende voorzichtigheid, maar reactionaire bekrompenheid.

Niemand wist dit beter dan Edmund Burke, de vader van het moderne conservatisme. Vandaag herdenkt men hem vooral omwille van zijn standvastige verzet tegen de Franse Revolutie. Wat men echter vaak vergeet, is dat hij tien jaar eerder zijn sympathie uitsprak voor de onrustige Amerikaanse kolonisten. Hij waarschuwde dat een voortzetting van het autoritaire Britse beleid jegens hen zou leiden tot een opstand. Om diezelfde reden zette hij zich ook in voor de Ierse katholieken. Die genoten destijds vrijwel geen rechten en gingen gebukt onder het bewind van een protestantse minderheid.

Wanneer men niet tegemoetkomt aan de legitieme universele hartstocht naar vrijheid en gelijkheid, wist Burke, dan breken er revoltes uit. Hij begreep als conservatief dat men eerst en vooral sociale vrede moet nastreven, niet krampachtig vasthouden aan structuren die haar verstoren.

Coalitie van Fatsoen

De situatie waarin we ons vandaag bevinden doet beangstigend veel denken aan de periode van de Weimarrepubliek: een krimpend centrum, groeiende extremen, een algemeen verlies van vertrouwen in democratische instellingen, het afbrokkelen van de brede liberale consensus, stijging van politiek geweld, de samenleving in permanente strijd. De traditionele partijen staan erbij en kijken ernaar. Omdat ze de moed ontberen om doortastend op te treden, kunnen ze alleen met lede ogen toezien hoe we als slaapwandelaars traag richting de afgrond waggelen.

Waar we nu nood aan hebben, is een brede liberale ‘Coalitie van Fatsoen’ om onze democratie grondig te hervormen en de nodige maatregelen te nemen om de sociale vrede te herstellen. Dat is het enige wat in staat is om de dood van de liberale politiek te voorkomen. En die dood luidt zelden veel goeds in, zoals ook is gebleken in Duitsland.

Traditionele politici moeten ophouden met hun holle slogans en echt leiderschap en politieke moed tonen. Want de status quo is in ieder geval onhoudbaar geworden.