De wal keert het schip

Het politieke midden in Europa speelt met vuur, vindt de cultuurhistoricus René Cuperus. Het is zelfs suïcidaal. Deze man – een sociaaldemocraat; PVDA-er heet dat in Nederland – had tien jaar een column in de Volkskrant, maar daar is recent een punt achter gezet. De nieuwe hoofdredactie achtte de tijd rijp voor verjonging. Dat Cuperus een stukje had geschreven waarin hij zich achter het boerkaverbod schaarde – misschien vanuit de gedachte dat boerka’s niet tot de Nederlandse canon behoren – heeft bij de overwegingen niet gespeeld: tenslotte moet elke redactie zo nu en dan een verjonging doorvoeren.

Het spreekt, lezer, dat u beter het hele gesprek kunt bekijken dat Roderick Veelo met hem had in het programma de Buitenlucht op RTLZ, maar toch tik ik twee passages uit die u hier ook kunt horen. Daar heb ik twee goede redenen voor: Cuperus hoeft geen vertaling, en wat hij zegt wordt citeerbaar. En ik had nog een derde reden:

Ons leuke midden

René Cuperus: Je hebt echt een tamelijk elitaire wereld, waar ik ook met mijn hoofd inzit en jij ook, die gewoon niet op deze manier naar migratie kijkt, die dat niet als een gevaar ziet, die dat overdreven vindt, of die dat populistisch vindt, of fascistisch vindt. Een heel andere world view over migratie. Dat zijn hele grote groepen binnen onze hoogopgeleide samenleving die zo daarnaar kijken, daar ook weinig last van hebben, relatief. Nee, ik hoop dat bijvoorbeeld deze – ja hoop …helaas – dat de aantasting van de rechtsstaat, die moord op de advocaat, dat dat ook triggers zijn om na te denken over wat migratie, wat die internationale drukte-economie, wat die allemaal niet kan aanrichten in open, transparante landen als Nederland en Scandinavië.
Ik had een groep Noorse ambtenaren van Buitenlandse Zaken vorige week op bezoek. Die hebben ook het gevoel: wij raken ons paradijs kwijt. Ik zeg heel vaak: wij onderschatten hoe uniek Noordwest-Europa is. Nergens op de wereld heb je dus dit: heb je zo’n egalitaire middenklasse-samenleving, met heel veel vertrouwen, onderling vertrouwen, met niet-corrupte politici. Dat is uniek, in de rest van de wereld zijn politici corrupt, zijn politieke partijen corrupt, je hebt hier vertrouwen in belastingen, nog hè, dat zit ook al bijna… daar moeten we ook mee oppassen dat die belastingdienst blijft functioneren. Ja, maar dat is fundamenteel: hier durven mensen belasting te geven omdat ze ervan uitgaan dat politici dat goed besteden. Wopke Hoekstra is de meest populaire minister in dit soort landen. Dat is in Afrika niet zo, hè, dat ik u wel vertellen. In Latijns-Amerika ook niet, en op de Balkan niet, en in België ook niet hé! Daar is de minister van financiën niét de meest populaire minister. Dus dat is een uniek paradijs, noem ik dat vaak.
En ja, de mensen hebben – terecht volgens mij, en met name de lagere middenklasse voelt dat eerder dan de hogere burgerklasse – die voelen dat verdwijnen van het paradijs, die voelen allerlei ondermijnende krachten die inbeuken op dat naoorlogse samenlevingsmodel wat we hier hebben. Dat is migratie, waardoor een nieuwe onderklasse heel opeens in onze samenleving terechtkomt, wat wij als sociaaldemocraten natuurlijk op zijn aller-allerlaatst zouden willen, hè? Je bent wel stom om weer een nieuwe onderklasse in je land toe te laten terwijl je honderd jaar erover hebt gedaan om die onderklasse kwijt te raken. Eh ja, de islam hè, in een postreligieuze, postchristelijke samenleving levert een heleboel problemen op. De influx van mensen uit niet-democratische landen. Hoe zeker zijn we ervan dat dat democraten zijn, of democraten worden? Al dat soort vragen wordt toch nog steeds door het leuke midden van ons niet echt op zijn allerscherpst beantwoord.

Revolutionaire elites

Cuperus: Er wordt altijd geroepen van: ja, de boze burger… nee, het is de elite, het is niet het volk wat in opstand is maar het is de elite die eigenlijk in opstand is, door zijn programma. Een heel ruig programma namelijk van globalisering, multiculturalisering, europeanisering, kenniseconomie, klimaattransitie. Ik bedoel, het is niet het volk wat plots radicaal is, het is de elite die heel radicaal is. Dat is mijn stelling. En populisme is een reactie daarop. Hè, die reageert op, hallo! gaat dat wel gelijk? Want wat betekent dit voor mijn leven, hè? Die kenniseconomie, is dat alleen maar voor de hoogopgeleiden en hun kinderen, of doe ik ook nog mee als niet-hoogopgeleide? Dus de revolutionairen zitten niet bij de bevolking maar zitten bij de kosmopolitische, wat losgeslagen elites.
Roderick Veelo: Hoe gaan we die twee groepen dichter bij mekaar brengen? Wanneer gaat de elite zijn hand uitsteken?
RC: Ze zullen wel moeten om bepaalde dingen voor mekaar te kunnen krijgen. Dus bijvoorbeeld die hele verregaande doelstelling van de energietransitie, hoe wil je dat door de strot van de bevolking duwen, hè? Loopt het niet vast op die weerstanden van de bevolking? Wat doen we met de enorme ongelijkheid van inkomen en kennis bij dit vraagstuk? Dat is volgens mij iets waar we …daar moet je wel verstandhouding met elkaar gaan vinden, wil dat lukken, en anders wordt het een puinhoop. Dat is één voorbeeld.
V: Dus de wal keert het schip?
RC: De wal keert het schip.