Donald Trump, Oekraïne en Europa

Met de herverkiezing van Donald Trump tot president, belandt de oorlog van Rusland tegen Oekraïne in een nieuwe fase. Oorlogspartijen, bondgenoten en bijstaanders herbekijken hun opties. Een van de grote vragen is of Europa Oekraïne wil blijven helpen indien de nieuwe Amerikaanse regering haar engagement afbouwt. En hoe.

We weten nog niet wat de regering-Trump met Rusland en Oekraïne precies van plan is. Wel weten we dat de isolationistische stemmen luid klinken in de VS. En dat de wil groot is om zich te concentreren op de binnenlandse problemen die Joe Biden verwaarloosde of orkestreerde.

Harde noten

Groot is ook de ongerustheid in Kiev. De oorlog verloopt in het voordeel van Moskou. Het Russisch leger boekt terreinwinst, zij het aan massale verliezen. De legers zijn uitgeput, maar Rusland beschikt over meer reserves – en geduld.

Oekraïne vreest nu dat president Donald Trump een vredesplan zal voorleggen dat de huidige frontlinie bevriest, Oekraïense NAVO-toetreding voor onbepaalde tijd uitstelt en de sancties op Rusland gedeeltelijk afbouwt. Dat kon opgemaakt worden uit verklaringen van generaal Keith Kellogg, die Trump als gezant voor het Oekraïne-dossier aanstelde.

Voor Oekraïne zijn dat drie harde noten om te kraken. In feite komt het vermoedelijke Trump-plan neer op een bevriezing van het conflict, zoals bij de Minsk-akkoorden van 2014 en 2015. Oekraïne kreeg toen veiligheidsgaranties die het papier niet waard waren waarop ze geschreven stonden. Met een Trump-plan komt er weliswaar een bestand, maar wordt Rusland weer gesprekspartner en kan het zich voorbereiden op een volgende ronde.

Met dit vermoedelijke Trump-plan in het vooruitzicht, voerde Kiev een even plotse als drastische koerswijziging door. President Zelenski deed een oproep om NAVO-bescherming te bieden voor de delen van het land die Kiev controleert — en gaf aan bereid te zijn te wachten met het terugvorderen van de door Rusland bezette gebieden. Dat is geen kleintje.

Een Europees dilemma

De Europese staten staan nu voor een moeilijk dilemma. Willen zij Oekraïne blijven helpen met een veiligheidsgarantie die meer inhoudt dan solidariteitsgestes? Of gaan ze zich gemakshalve neerleggen bij het Trump-plan, dat op korte termijn de rust in Europa zal doen terugkeren, maar waarbij een hervatting van de Russische agressie in de sterren geschreven staat?

In Europa bestaan twee zeer uiteenlopende denkpistes.

Tot de eerste groep behoren de buurlanden van Rusland, die hun geschiedenis niet vergeten zijn en die beseffen hoe concreet de Russische dreiging is. Zij hopen Oekraïne op te nemen in een Europees veiligheidssysteem. In de Baltische landen, die niet kunnen verdedigd worden, enkel heroverd, is de veiligheidsobsessie tastbaar. Polen bouwt momenteel aan het sterkste leger op het continent. De koerswijziging van Zweden en Finland is veelzeggend, hun paraatheid overduidelijk.

Ook de West-Europese regeringen blijven Oekraïne steunen, althans voorlopig. Maar de meesten zijn niet bereid Oekraïne in de NAVO op te nemen. Zij zouden zich comfortabel voelen met Trumps bevriezing van die toetreding. Velen nemen de Russische dreiging nog steeds niet ernstig.

Het rechtse ‘anti-oorlogskamp’

De tweede groep is het zogenaamde anti-oorlogskamp, even bont aan schakeringen als verschillend in motieven. Hun verwijt dat het doden lang genoeg geduurd heeft, is terecht. En oprecht is waarschijnlijk ook hun vrees voor een oorlog met een kernwapenmacht. Tot dat vredeskamp behoren de socialistische en communistische partijen die traditioneel empathie koesteren voor Rusland en even traditioneel afwijzend staan tegenover de NAVO.

In datzelfde kamp zitten ook de Europese nationalistisch-conservatieve partijen, door de andere partijen steevast ‘rechts-extremistisch’ genoemd. Die rechterzijde ziet zich als anti-oorlogspartij en waarschuwt dat de wapenleveringen aan Oekraïne het dodenaantal nodeloos doen oplopen.

Die houding is verdedigbaar. Toch komt het mij paradoxaal over dat een natie die tegen een brute agressor moet vechten, zo weinig begrip krijgt van nationalistische partijen in West-Europa. Ik kan die onwil om Oekraïne te helpen enkel verklaren vanuit de vernedering die de rechterzijde moet dulden vanwege linkse en liberale regeringen en partijen. En aangezien die linkse en liberale partijen de EU en de NAVO domineren en Oekraïne steunen, zet de nationaal-conservatieve rechterzijde zich af van die politiek. Dat is zo ongeveer het beeld bij het Duitse AfD, het Franse Rassemblement National, het Spaanse Vox, de Nederlandse PVV en het Vlaams Belang, met uiteraard nationale nuances en accenten.

De komende maanden

De kans is groot dat Oekraïne zich zal neerleggen bij het Trump-plan en een bevriezing van gebiedsafstand en NAVO-toetreding slikt. De Europese landen gaan er zich eveneens gemakshalve en tevreden naar schikken. Europa, een welvarend continent van bijna een half miljard mensen, hoopt dat het gewoon onder de Amerikaanse kernwapenparaplu kan blijven schuilen. Die hele episode toont nogmaals waar de macht ligt.

Wat Europa wel zal doen, is werk maken van de toenadering van Oekraïne tot de EU. Een mooi en nobel project. Maar dan zitten we eigenlijk terug in het scenario van 2014, toen Kiev een associatieverdrag met de EU onderhandelde en Moskou protesteerde. De spanning leidde toen tot rellen op Maidan, tot opstand, tot de vlucht van president Janoekovitsj, met kort daarna de Russische interventie in de Donbas en de bezetting van de Krim. De winter daarop zaten westerse leiders in de tribune in Sotsji voor de Olympische Spelen. Poetin trok er zijn lessen uit.

2024 was een jaar met een overdaad aan tragiek. De gebeurtenissen in Oekraïne en Israël leverden nogmaals het bewijs dat een land in laatste instantie enkel op zichzelf kan rekenen. Oekraïne kreeg veel solidariteitsgestes, maar enkel de bewapening om niet te verliezen, niet om te winnen. Israël moest voor zijn bestaan vechten op zes fronten, maar moest herhaaldelijk ondervinden dat de linkse regering-Biden de wapenleveringen inhield. Om niet te spreken van de Europese landen die de hulp aan Israël stopten. Enkele boycotten het land.

Kernwapens

Oekraïne zal zijn eigen lessen trekken uit deze oorlog. In 1994 stond het onder zware Amerikaanse en Europese druk zijn kernwapenarsenaal af, in ruil voor internationale herkenning en financiële hulp. Generaal Toloebko, die deze afstand met tegenzin moest uitvoeren, zei achteraf: ‘Weet je wie een idioot is? Dat is een staatsleider die zijn kernwapens afgeeft.’

In Kiev is men die vernederende episode niet vergeten. De wapens zijn afgegeven, maar de kennis en de bouwplannen hebben ze in Kiev nog.