Een kwestie van zorgen (voor elkaar) en belasten (van elkaar)

In nummer twee van Jaargang 2023 van De Gids verscheen een artikel van Koenraad Pauwelyn getiteld: ‘Waarom we een Vlaamse zorgpremie betalen’. Een goede vraag: de auteur stelt immers terecht vast dat de meeste Vlamingen niet goed weten waarvoor die forfaitaire premie, die vijftig euro eigenlijk dient. En hoe zit dat nu juist met onze ‘Vlaamse sociale zekerheid’?

Er bestaat niet zoiets als dé sociale zekerheid. Er bestaan heel wat thema’s (werkloosheid, pensioenen, gehandicaptenzorg etc.) en meerdere verantwoordelijke niveaus (federaal, regionaal en lokaal). Overzichtelijk is het niet altijd en dan hebben we het nog niet over de financiering gehad. Die gaat van bijzonder ‘solidair’ naar ‘forfaitair’ (en dus niet zo solidair).

De forfaitaire premie (de ‘zorgpremie’) van onze Vlaamse sociale bescherming (VSB) is de minst solidaire. De VSB voorziet Vlamingen met ernstige gezondheidsproblemen of een handicap van een maandelijkse tegemoetkoming. Maar hoeveel iedere Vlaming daartoe bijdraagt is niet afhankelijk van zijn inkomen. Dat brengt risico’s met zich mee — en opent de deur voor alternatieven.

Dekking

Laten we de Vlaamse sociale bescherming even in perspectief plaatsen binnen de globale sociale dekking die we gezamenlijk financieren. In 2021 bedroegen de uitgaven aan de VSB 2,9 miljard euro. Niet weinig, tenzij men weet dat de totale sociale uitgaven in 2020 150 miljard euro bedroegen, waarvan 38,1 miljard voor onze gezondheidszorg.

De VSB gaf in 2021, ten tijde van de Vlaamse zorgverzekering, de voorloper van het zorgbudget, 424 miljoen euro uit aan 264.856 zorgbehoevenden via een maandelijkse tegemoetkoming van honderddertig euro per maand. Voor de toen bestaande tegemoetkoming voor bejaarden voorzag de VSB 306 miljoen euro voor 90.364 ouderen met zware zorgnood. Voor de financiering van de woonzorgcentra werd 2,1 miljard uitgetrokken ten bate van 83.789 bewoners.

Solidair(der)?

De zorgpremie werd in 2001 ingevoerd om een nieuw sociaal voordeel, een maandelijkse tegemoetkoming voor niet-medische kosten te financieren (de medische behoren immers tot de portefeuille van de federale overheid).

Dat aan de zorgkassen werd gevraagd deze nieuwe bijdrage te innen bij 4,8 miljoen volwassen Vlamingen, was het resultaat van de weigering van de toenmalige Vlaamse regering om een nieuwe ‘belasting’ in te voeren. Een terminologisch trucje: alsof het voor de betalende burger iets uitmaakt of een belastingdienst of een zorgkas de verplichte bijdrage int.

Aan het einde van dit artikel vindt u een tabel die het verschil in bijdragen tussen de hogere en lager inkomens aan de hand van een cijfervoorbeeld illustreert. In dit cijfervoorbeeld worden de Vlaamse solidariteitsbijdragen op drie verschillende manieren geïnd, forfaitair (de huidige zorgverzekering), aan de hand van een vast percentage (zoals voor de federale ziekteverzekering) en aan de hand van een progressief percentage. Solidariteit is, zoals u ziet, een vlag die meerdere ladingen dekt.

Volksverzekering

Voorstanders van de (forfaitaire) inning benadrukten dat het in wezen om een Vlaamse volksverzekering ging. Men argumenteerde dat de Vlaming wel degelijk bereid is voor zijn of haar medeburgers te betalen, zolang ze er maar zeker van waren dat de nieuwe premie exclusief wordt voorbehouden voor de zorg van hulpbehoevende medeburgers. Vlaams volk, warm volk.

Probleem is dat de premie die bij aanvang maar tien euro bedroeg, intussen werd verhoogd tot achtenvijftig euro, en dit zonder (!) verhoging van de tegemoetkoming gedurende bijna twintig jaar. Voor 2024 werd er inmiddels afgeklopt op een premie van tweeënzestig euro en een (uiteindelijk licht verhoogde) tegemoetkoming van honderdveertig euro, een verhoging met vijf euro. Maar hoeveel maal gaat een volgende regering die nog verhogen? Eén keer? Twee keer? Uw gok is even goed als de mijne.

Solidair(der)?

De financiering van de Vlaamse sociale bescherming gebeurt vandaag hoofdzakelijk via een dotatie uit de algemene middelen, 2,6 miljard ten overstaan van 237 miljoen die via de forfaitaire zorgpremie ontvangen wordt. In die zin gebeurt de financiering op een zeer ‘solidaire’ wijze, namelijk via inkomsten verkregen uit de progressieve inkomstenbelasting. De sterkere schouders dragen ook in de Vlaamse zorg de zwaardere lasten.

Maar in 2015 besliste de regering om haar algemene dotatie te verlagen met hetzelfde bedrag dat de verhoogde premie meer opbracht. De extra premie gaf toen dus geen aanleiding tot extra middelen, maar wel tot een minder solidaire financiering. De rijkeren droegen plots procentueel minder bij aan de Vlaamse zorg, de armeren op hun beurt meer.

Uiteraard zou de situatie nog veranderen indien we ook met het vermogen van de Vlaming, rechtstreeks of op basis van de inkomens uit deze vermogens, rekening zouden houden. De zorgverzekering zou nog wat ‘solidairder’ worden. De vraag is of de Vlaming dit wil. Het antwoord lijkt voorlopig ‘neen’.

Echt solidair

Tegenstanders van de personenbelastingbenadering argumenteren dat een premie via deze belasting bepaalde zelfstandigen — wegens interessante belastingregimes — en burgers met (management)vennootschappen — wegens onderworpen aan de lagere vennootschapsbelasting — onterecht minder zou doen betalen. Dat klopt, maar het klopt ook dat invaliden, leefloners — de échte lagere inkomens — evenzeer minder zullen betalen.

Ik pleit resoluut voor een Vlaamse opcentiem op de federale personenbelasting die uitsluitend toegewezen wordt aan de Vlaamse zorg. De meest progressieve benadering verzekert dat de sterkste schouders werkelijk het meeste bijdragen. En ook omdat zeven Vlamingen dan minder moeten betalen dan de huidige zorgpremie. Mooi meegenomen.

***

Illustrerende tabel