Een les rechtsleer, een illustratieve cartoon, en een hoopje niet al te snuggere studenten

Op 26 oktober 2020 gebruikte een docent rechten aan de Antwerpse Karel De Grote Hogeschool in een online les over meningsvrijheid een prent die op de satirische webstek van ‘tScheldt was verschenen, maar die al eerder in Frankrijk de ronde deed na de onthoofding van de leerkracht Samuel Paty. Een Mohammed-achtige figuur legt er de ‘islam-logica’ uit: wel beledigd door een cartoon, maar flexibel als het gaat over terreur, gijzeling, onthoofding en dies meer. Charlie Hebdo is duidelijk de inspirator.

Een deel van de studenten nam aanstoot aan het gebruik van dit lesmateriaal. ‘Als je als student deze PowerPoint krijgt voorgeschoteld, raakt dat aan je hart. Deze dia getuigt van een totaal gebrek aan respect’, lezen we in een Facebookbericht. De directie reageerde geschrokken en beloofde een onderzoek. Blijkbaar wordt het problematisch om in een les over godsdienst en vrije meningsuiting beeldmateriaal te gebruiken dat hierover gaat.

Thomas Bresson (CC BY 4.0)

Niemand wil gebroodroofd worden of, erger, het voorbeeld van Samuel Paty volgen.

Intimidatie

Het voorval is tekenend voor de nieuwe golf van politieke correctheid die vooral door woke-jongeren (letterlijk ‘ontwaakten’) wordt beoefend, met een fanatisme dat bijna aan de culturele revolutie in het China van Mao Zedong herinnert. Overal bespeurt men ‘racisme’ en tracht men docenten, journalisten, schrijvers te muilkorven omdat ze groepen, minderheden of één bepaalde religie zouden stigmatiseren. Een kritisch manifest tegen deze nieuwe vormen van (zelf)censuur werd ruim ondertekend door Vlaamse academici en opiniemakers, in navolging van een Engelstalig initiatief, getrokken door o.m. Salman Rushdie.

De directie van de Karel de Grote Hogeschool leek zich aanvankelijk van haar leerkracht te distantiëren. Na enig getreuzel en de klassieke wolligheden rond ‘diversiteit’ kwam het schoolbestuur toch met een verklaring naar buiten dat de cartoon wel degelijk als illustratief lesmateriaal was bedoeld.

De docent ontloopt dus wellicht een sanctie, maar daarmee is het probleem niet van de baan. De schandpaal in de sociale media, en het feit dat de school toch voor een stuk meeging in de hetze, zal andere proffen beslist twee keer doen nadenken alvorens ze zich nog eens aan het onderwerp wagen. Niemand wil gebroodroofd worden of, erger, het voorbeeld van Samuel Paty volgen. Reden wellicht ook dat de docent in kwestie elk contact met de pers mijdt.

Los daarvan moeten we vaststellen dat er weinig ‘schokkends’ of ‘racistisch’ is aan de cartoon in kwestie: hij stigmatiseert geen groep of etnie, laat staan een ‘ras’, maar stelt vooral het religieus fundamentalisme aan de kaak, dat zich enerzijds een slachtofferrol aanmeet — het zich voortdurend beledigd voelen — en anderzijds niet nalaat om zijn misprijzen voor de rechtstaat duidelijk te maken. In feite gaat het dus over mensenrechten en, jawel, de druk die een bepaalde religieuze ideologie legt op de vrijheid van mening. En, o ironie, geen betere illustratie daarvan mogelijk dan de poging tot intimidatie die de betrokken leerkracht onderging.

De malaise in het onderwijs

De Facebook-hetze getuigt anderzijds van een ontstellend gebrek aan inzicht en zin voor context bij de jongens en meisjes in kwestie. Dat studenten rechtspraktijk zelfs het onderscheid niet meer (willen) snappen tussen een lesdocument en een mening — alsof het vermelden van Hitlers Mein Kampf ook nazisympathieën zou impliceren —, is een veeg teken omtrent het intellectuele peil dat door de middelbare scholen wordt afgeleverd.

Dit gaat dus ook over kennis, inzicht, background van instromende studenten, of het gebrek daaraan. De vraag is zelfs of zo’n hogeschool de lat niet globaal te laag legt en studenten aantrekt die in feite in het hoger onderwijs niets te zoeken hebben. Nog duidelijker gesteld: de toestroom van allochtone jongeren — in het kader van de inclusiviteit — veroorzaakt mogelijk een nivellering die hogervermelde ‘misverstanden’ als het ware voortbrengt.

We zitten dus met een kanjer van een probleem, en ik ben zo vrij om het conflict tussen de KdGH-studenten en de docent in dat kader te zien: een prof die een debat breed wil voeren en veel materiaal aanreikt, versus — sorry voor het woord — de domheid van zijn pupillen die een cartoon uit zijn verband halen om er op Facebook hun fatwa over uit te spreken.

Studenten komen uit het middelbaar, uit de lagere school, uit de kleuterklas: onderwijs is een ketting. Een jaar geleden stelde een PISA-onderzoek al een dramatische achteruitgang vast inzake leesvaardigheid bij de Vlaamse scholieren. Het euvel is niet nieuw, maar het wordt elk jaar erger. De verantwoordelijke minister zucht, mompelt iets over eindtermen en de vrijheid van de koepels om deze in te vullen, en belooft een studie. Een paar dagen geleden bevestigt een internationale TIMMS-peiling bij lagere schoolleerlingen de neerwaartse spiraal, speciaal wat betreft wetenschappen en wiskunde.

Er wordt ijverig gezocht naar verklaringen voor die malaise — die al tientallen jaren aansleept —, maar om te beginnen is het pedagogisch niveau van de leerkrachten zelf een probleem. Sommigen beheersen met moeite de stof van het zesde jaar lager onderwijs (!). Vanwaar komen die onderwijzers en leraren die, ik citeer iemand uit het veld, zelf tot de zesjescultuur behoren? Juist, uit de hogescholen en universiteiten. Het hoger onderwijs moet de lat hoger leggen, maar dat zal niet gebeuren via het opfokken van commotie rond een cartoon in een les. Anders gezegd: instellingen als de Karel de Grote Hogeschool moeten zich beraden over hun kernmissie: diversiteit cultiveren en desnoods de lat op de grond, of kwaliteit afleveren?

Katinka Domen | Doorbraak.be

De Brusselse Grote Moskee, al decennia een broeihaard van salafistisch extremisme.

Godsdienstvrijheid uit de grondwet?

Het onderwerp van de les van docent X., namelijk de spanning tussen godsdienstvrijheid en vrijheid van mening, is wel degelijk een van dé dilemma’s in onze rechtstaat. Wat plaatsen we vooraan? Media en onderwijs zouden ondubbelzinnig de meningsvrijheid bovenaan moeten plaatsen, maar dat gebeurt niet. In de plaats daarvan worden termen als islamofobie boven gehaald als er ergens een Mohammedcartoon verschijnt, een ‘blasfemie’ die meteen wordt geïnterpreteerd als een bedreiging van de godsdienstvrijheid. Het is die logica die leidt tot censuur en zwijgcultuur.

Ondertussen geven de hoogste instanties van die rechtstaat bizarre signalen. Zie het arrest van de Raad van State over de erediensten in coronatijd. We mogen niet naar het theater of sportwedstrijden, het familiale Kerstfeest is geamputeerd, maar de Joodse gemeenschap eiste en verkreeg wel het recht op religieuze samenkomsten. Het algemeen belang en de volksgezondheid zijn dan opeens secundair.

Grappenmakers hebben al laten weten dat ze op 24 en 31 december een eredienst van de Pastafaristen zullen organiseren. Weliswaar geen erkende en gesubsidieerde religie in België, maar de grondwet maakt daar geen onderscheid in. Men mag geloven in wat men wil en men heeft de vrijheid om de daaraan verbonden groepsrituelen te organiseren. Zolang die binnen het wettelijk kader vallen.

Degelijk wetgevend werk dus, in plaats van gebroddel. Hendrik Vuye stelt dat men eindelijk maar eens moet werk maken van een echte, door het parlement gestemde coronawet, in plaats van ad hoc regeltjes, tot en met de lachwekkende situatie dat je vier mensen in de tuin mag uitnodigen maar dat er slechts één naar het toilet mag.

Tegelijk echter denk ik dat de tijd rijp is om de godsdienstvrijheid as such uit de grondwet te halen, en als een onderdeel te beschouwen van de vrijheid van mening. Een religie is een levensbeschouwing, een geheel van opinies door een groep mensen aangehangen, punt. De gedachten zijn vrij, maar ook beledigen of spotten is een recht. Bepaalde rituele uitwassen zoals de besnijdenis en andere mishandelingen horen anderzijds in het strafrecht, en moeten vooral niet als aspecten van godsdienstvrijheid gezien worden. Schaf de subsidies aan kerken en erediensten af, laat religie tot de private sfeer behoren, ondergeschikt aan het algemeen recht, en schrap groteske begrippen als islamofobie die alleen maar alibi’s zijn voor ideeëndwang en censuur.

Ziezo, drie onderwerpen voor de prijs van één, omdat ze uiteindelijk toch over hetzelfde gaan, namelijk Kerstmis en de zoektocht naar een goed cadeau. Bij deze.