Een nieuw tijdperk voor de lokale democratie

De lokale verkiezingen beloven de spannendste in de geschiedenis te worden. Een historische verandering staat immers voor de deur: voor het eerst is stemmen — of opdagen — niet langer verplicht, wat de machtsverhoudingen tussen de partijen wel eens drastisch zou kunnen veranderen.

Dat is trouwens niet het enige wat er verandert. Zo wordt de invloed van de lijststem op de volgorde van de kandidaten afgeschaft. Als een partij bijvoorbeeld vijf gemeenteraadszetels haalt, zullen de vijf kandidaten met de meeste voorkeurstemmen automatisch zetelen. Er bestaat dus niet langer een ‘potstem’ om uit te putten.

Verder wordt de kandidaat met de meeste voorkeurstemmen van de grootste coalitiefractie benoemd als burgemeester. Ook dat is een nieuwigheid.

Absenteïsme

‘Ik heb genoeg van die politiek, dat zijn toch allemaal zakkenvullers die nooit luisteren.’ Wie voor de verkiezingen in juni campagne voerde, heeft een variatie op deze uitspraak ongetwijfeld vaak gehoord. Mensen voegden de daad trouwens bij het woord.

Bij de laatste federale en regionale verkiezingen stemden meer dan één op zes Belgen niet, blanco of ongeldig. Hoewel de situatie erger is in Wallonië dan in Vlaanderen, is het duidelijk dat de belangstelling voor de politiek ook in Vlaanderen historisch laag ligt. Veel lokale politici vrezen daarom dat het aantal kiezers in oktober drastisch zal dalen.

In Nederland zien we dat het aantal thuisblijvers vlak na de opheffing van de opkomstplicht in 1970 verdrievoudigde. Nu, meer dan 50 jaar later, komt minder dan de helft van de Nederlanders stemmen voor de gemeenteraadsverkiezingen. Vooral jonge kiezers en de alleroudsten blijven thuis, evenals laaggeschoolden en mensen met weinig vertrouwen in de politiek.

Inboeten

Een bevraging bij Vlamingen schept een rooskleuriger beeld. Voorlopig, althans. Een kleine 70 procent geeft aan dat ze zeker gaat stemmen. Slechts 8 procent geeft aan zeker niet te gaan en de rest twijfelt nog. De opkomst zal dus lager liggen, maar waarschijnlijk niet dramatisch lager.

PVDA en Open Vld dreigen lokaal de grootste klappen te krijgen zonder opkomstplicht. Ook Vlaams Belang zal waarschijnlijk aan kiezers inboeten. Onderzoek toont aan dat CD&V het best stand zal houden door haar erg trouwe kiezersbasis.

Toch zijn dit maar voorspellingen en zijn er geen precedenten in Vlaanderen. Die onvoorspelbaarheid maakt lokale politici nerveus, zeker in kleine gemeenten, waar enkele tientallen stemmen een wereld van verschil kunnen maken.

Uitdaging

Wat vaststaat, is dat lokale politici harder zullen moeten werken voor elke stem. Ze moeten de kiezer twee keer overtuigen: één keer om überhaupt te gaan stemmen en één keer om op hun partij te stemmen.

Daarenboven zijn politici die hoog op een lijst staan, door de afschaffing van de invloed van de lijststem, niet meer gegarandeerd van hun zetel. Het bolletje naast je naam gekleurd krijgen is dus cruciaal. Enkel de cocktail van die drie elementen zorgt voor succes.

Het afschaffen van de opkomstplicht dwingt politici meer dan ooit om echt naar de burgers te luisteren en hen te overtuigen van hun beleidsplannen. Geen enkele stem kan nog als vanzelfsprekend worden beschouwd. Dat kan de kloof tussen burger en politiek verkleinen omdat politici meer moeten inspelen op de echte, vaak zeer lokale behoeften en zorgen van hun kiezers.

Daarnaast biedt het burgers de vrijheid om bewust te kiezen of ze willen participeren. Dat kan leiden tot een meer betrokken en geïnformeerde kiezersbasis, wat de kwaliteit van de besluitvorming ten goede komt. Een vrijwillige stem is immers een gemotiveerde stem, een stem die voortkomt uit een oprechte interesse in het welzijn van de gemeenschap.

Gebruik je stem

‘Gebruik je stem, of anderen beslissen voor jou.’ Deze slogan van de Europese verkiezingen is relevanter dan ooit. Dit is ook de boodschap die ik al onze burgers op het hart wil drukken. Neen, één enkele stem zal (bijna) nooit doorslaggevend zijn, maar wanneer er minder mensen gaan stemmen zal een stem — uw stem — wel sterker doorwegen.

Of u nu gaat stemmen of niet, de in oktober verkozenen zullen de komende zes jaar beslissen over uw (onmiddellijk) omgeving. Die impact wordt vaak onderschat. Lokale besturen krijgen steeds meer verantwoordelijkheden en die trend zal zich in de toekomst verderzetten. De gemeente is het niveau bij uitstek waar uw stem doorweegt. Als u komt stemmen natuurlijk…