En de intercommunale zal heersen op aard….

Vorige week waren we getuige van de Icarusval van opvolger-leider Balthazar in de rode modelstad Gent. De man werd het slachtoffer van de schandaalgolf Publifin die vanuit de eveneens rode modelregio Wallonië over de taalgrens sloeg en hem als eerste verzwolg. Dit drama verstoort niet alleen het politiek zesjarenplan van de Gentse volksrepubliek, maar zwengelde ook een gezond publiek debat aan over de positie van de talloze intergemeentelijke nep- en echte bedrijfjes en het manna van zitpenningen dat van daaruit over plaatselijk politiek Vlaanderen wordt uitgestrooid.

Territoriale monopolies

Het overgrote deel van de mandaten waarmee zitpenningen worden opgestreken situeert zich in de distributie van algemene nutsvoorzieningen, namelijk elektriciteit, gas en water. Dat blijkt uit de oplijsting die in De Tijd van Valentijnsdag werd gepubliceerd. Kenmerkend voor deze sector is dat de levering van het product naar gebruiker gebeurt via fysische netwerken (leidingen). Deze fysische netwerken hebben twee kenmerken, waarin ze wezenlijk verschillen van de gewone private goederen (auto, klederen, voedsel …) die we via de vrije markt naar de consument brengen. Bij de organisatie van leidingen moet in de eerste plaats de duplicatieverspilling vermeden worden. Als Johan bakker Frank verkiest en Bart bakker Charif dan is dit geen probleem. Elk haalt afzonderlijk zijn broodjes bij die verschillende bakkers. Als Johan echter waterdistributiebedrijf Linkaqua verkiest en Bart Rectaqua, dan kan dit tot verspilling leiden omdat beide waterbedrijven hun product via twee leidingen bij hun cliënt brengen, terwijl dit technisch perfect met één leiding kan. Deze netwerken zijn bovendien sterk onderhevig aan schaaleconomieën. Hoe groter ze zijn, des te lager hun gemiddelde kost. Economisten bestempelen dergelijke netwerken dan ook als ‘natuurlijke’ monopolies waarbij best aan één maatschappij het alleenrecht wordt gegeven om binnen één territoriale omschrijving de distributie van een nutsvoorziening te verzorgen.

Wie monopolies zegt, zegt meteen ook superwinsten. Deze territoriale monopoliemaatschappijen zijn niet onderhevig aan competitieve druk en kunnen dus, zonder eventuele prijsregulering, hogere winsten boeken dan bedrijven in competitieve sectoren van de economie. Voor het bekomen en behouden van hun territoriale monopolies moeten deze maatschappijen echter de politici te vriend houden. Via het kwistig uitgedeelde manna van de zitpenningen herverdeelt de distributiesector dan ook een gedeelte van haar superwinsten aan de politici. Dat politici hiervoor een tegenprestatie leveren door naar de vergaderingen (al of niet) te komen en zoals Bathazar beweert, ‘hard te werken’, behoort tot de afdeling ‘ ideologische fabeltjeskrant’. De meeste politici in deze vergaderingen zijn zuivere bloempotten die de voorstellen van het technisch management meestal onverkort goedkeuren. Dat is niet meer dan normaal. De informatie-asymmetrie tussen deze politici en de technici van het nutsbedrijf is zo groot dat er van een wezenlijke controle geen sprake kan zijn. Af en toe zit er tussen de politici wel een techneut die pertinent tussenkomt, maar dit is eerder toeval dan een verdienste van het systeem. De slachtoffers van dit systeem zijn uiteraard de gebruikers, aan wie de superwinst, inclusief het zitpenningenmanna, wordt toegerekend in de prijzen.

De zuiverings-bevuilingscyclus

Corruptie of quasi-corruptie in een samenleving leidt meestal tot een zuiveringsbevuilingscyclus. Op een bepaald ogenblik wordt de corruptie zo opzichtig dat sommige politici daar hun gat in de markt in vinden en een grote zuiveringsoperatie bepleiten. Sovjetdictator Stalin bijvoorbeeld was hierin een grootmeester. Hij liet niet alleen politieke of economische tegenstanders massaal vermoorden, maar ook in zijn eigen bureaucratie hield hij regelmatig grote kuis wegens echte of vermeende corruptie. Op die wijze leidde hij het ongenoegen over het regime af naar zijn ondergeschikten en behield hij de sympathie van de bevolking. Niet zonder cynisme moet gezegd worden dat dit ook enigszins werkte. Door zijn terreur hield Stalin de corruptie in toom. Na zijn dood viel die rem grotendeels weg en degradeerde de Sovjet-Unie tot een corrupte kleptocratie. De grote zuiveringsoperaties, die nu worden afgetoeterd door bijvoorbeeld Groen met Calvo in de spits, is zowat de democratische versie van deze cyclische Stalin-zuiveringen. Het zal in de komende dagen voorstellen regenen om meer transparantie te scheppen over de mandaten, om de hoge zitpenningen af te toppen, om het cumuleren van mandaten te beperken. Na deze zuiveringsgolf herneemt de corruptiecyclus zijn gang en vindt men nieuwe achterpoortjes om de wetgeving te omzeilen. De muis wordt na een tijdje steeds slimmer dan de kat. Zo is er nu vrij strikte Vlaamse regulering over de zitpenningen in intercommunales, maar die wordt handig omzeild via de creatie van zuiver private NV-tjes waarvoor deze regulering niet geldt.

Privatisering

De Open Vld, bij monde van voorzitster Gwendolyn Rutten, bepleit daarentegen een privatisering van de activiteiten die nu door intercommunales worden beheerd. Dit kan uiteraard niet zomaar. Zoals gezegd is de distributie van nutsvoorzieningen georganiseerd in territoriale monopolies. Privatisering betekent dan ook niet dat men overstapt naar een vrije markt maar van een publiek of semipubliek monopolie naar een zuiver privaat monopolie. Op zichzelf hoeft dit geen bezwaar te zijn wanneer dit gebeurt onder bepaalde voorwaarden. Private monopolies kan men uiteraard hun gang niet laten gaan. De overheid zal de prijzen, de kwaliteit en de leveringsvoorwaarden moeten reguleren. Dit gebeurt nu alonder meer door de regulatoren CREG en VREG. Privatisering van de nutsbedrijven komt dus niet neer op een puur en simpel wegduwen van de overheid maar wel op een andere rol voor de overheid: in plaats van te participeren zal de overheid moeten reguleren. Dit is een taak waarvoor overheden meer geschikt zijn. Verder kan er nagedacht worden over meer competitie in deze sector door het introduceren van een soort Kiwi-model. Men geeft private maatschappijen een uitbatingsrecht over een netwerk gedurende een lange tijd (bv. 10 à 15 jaar). Na het verstrijken wordt het uitbatingsrecht geveild op een publieke markt en de maatschappij met de meest gunstige voorwaarden voor de gebruikers wint.

Het Open Vld-voorstel is bijgevolg de meest structurele oplossing om de zuiveringsbevuilingscyclus te doorbreken en de overheidsfunctie terug te voeren op die activiteiten waar zij het meest adequaat in is. Voor het vergoeden van politieke mandatarissen bestaan er andere oplossingen zoals het verhogen van hun inkomsten voor hun eigenlijke werk. De kostenverhoging die hiermee gepaard gaat kan gecompenseerd worden door het drastisch terugschroeven van politieke mandaten (bv. fusies van gemeenten, afschaffen van provincies, minder Vlaamse en federale volksvertegenwoordigers).

Indien de N-VA wil aantonen dat het in Vlaanderen anders en beter kan dan in Wallonië en op federaal vlak, dan zou zij zich het best scharen achter het Open-Vld-voorstel en zich niet vastzetten in een Vlaams-nationaal-etatistischekramp. Hier ligt een mooie kans om te tonen dat de kracht van de verandering niet bestaat in een verandering van personeel in dezelfde inefficiënte structuren maar in een radicale maar doordachte breuk met de huidige structuren.