Er hangt een revolutie in de lucht

Volgens alle recente opiniepeilingen haalt het ja-kamp op 27 september een absolute zetelmeerderheid in het Catalaanse Parlement. Zal het dan écht de onafhankelijkheid uitroepen? Het antwoord daarop is niet zo simpel. Wie de geregelde bijdragen leest van Christophe Bostyn op Doorbraak, weet al lang dat niets simpel is in de Catalaanse politiek.

Om te beginnen is er geen sprake van dat het Catalaanse Parlement onmiddellijk de onafhankelijkheid zal uitroepen. 

Volgens het stappenplanvan Junts pel Sí (de eenheidslijst voor onafhankelijkheid) zal het parlement in eerste instantie een ‘plechtige verklaring’ goedkeuren. Die verklaring zal het scheidingsproces initiëren, maar op zich geen juridische gevolgen hebben. Vanaf dan zullen de instellingen van de nieuwe republiek worden uitgebouwd. De voorbereiding van dit transitieproces is trouwens al een tijd bezig onder leiding van Carles Viver Pi-Sunyer (een constitutionalist die van 1992 tot 2001 zelf lid was van het Spaanse Grondwettelijk Hof). Pas als het nieuwe staatsapparaat operationeel is komt het moment suprême: het Catalaanse Parlement roept de onafhankelijkheid uit. Dan wordt Catalonië politiek en juridisch losgekoppeld van Spanje via een transitiewet. 

Op basis daarvan wordt vervolgens een grondwetgevend Parlement verkozen. Dit moet gebeuren ten laatste in maart 2017. Ten slotte wordt de Grondwet van de República Catalana in een referendum ter goedkeuring voorgelegd aan de bevolking.

Meerderheid

Een eerste complicatie hierbij betreft de vraag of het ja-kamp op 27 september enkel een meerderheid in zetels haalt of ook een meerderheid in stemmen. Volgens de opiniepeilingen is de kans groot dat er enkel een meerderheid in zetels zal zijn. Dat heeft te maken met het kiessysteem. De voorstanders van onafhankelijkheid staan het sterkst in de drie kleinere kieskringen, waar ze maximaal zullen kunnen profiteren van de bevoordeling van de grootste partij door het ons welbekende systeem-D’hondt. Het officiële standpunt van Junts pel Sí is dat enkel de zetelmeerderheid telt. Maar er is duidelijk enige aarzeling en ook wel wat dubbelzinnigheid. Als je zegt dat deze verkiezing een referendum is, dan is het logischer dat je naar de stemmen kijkt. Maar het is geen écht referendum (dat mag niet van Madrid), dus moet je naar de zetels kijken… 

Het ja-kamp beseft ook wel dat het in de ogen van de internationale gemeenschap over te weinig legitimiteit zal beschikken met enkel een zetelmeerderheid. Het zal in elk geval comfortabeler zijn als we ook een meerderheid in stemmen halen, zeggen ze. En dat zal vooral bepalend zijn voor de snelheid waarmee het proces zal verlopen. Maar komt de timing van het stappenplan dan in het gedrang als er enkel een zetelmeerderheid is? Ik vroeg aan de Catalaanse minister van Economie Andreu Mas-Colell (CDC) of het in die hypothese effectief tot een ‘plechtige verklaring’ zal komen nog vóór de nationale verkiezingen van december. Zijn antwoord was nogal aarzelend en kon enkel met enige goede wil als een ‘ja’ worden geïnterpreteerd. De meeste politici laten de deur ook op een kier om met Madrid te onderhandelen over het organiseren van een echt referendum. Maar wanneer die onderhandelingen dan moeten plaatsvinden, vóór of na de ‘plechtige verklaring’, dat is onduidelijk.

Verschillende internationale experts in ons gezelschap waren van mening dat de Catalanen best een referendum zouden organiseren vóór de desconnexió met Spanje, en dus voordat het ‘point of no return’ is bereikt. Maar zolang ze binnen het Spaanse wettelijke kader zitten kunnen we dat niet op een legale wijze doen, is het antwoord. Anderzijds is de desconnexió zelf natuurlijk het summum van illegaliteit, in vergelijking waarmee het organiseren van een onwettig referendum maar klein bier is…

Anarchie in Catalonië

Er is nog een tweede complicatie. Zoals bekend bestaat het ja-kamp niet enkel uit het kartel Junts pel Sí, maar ook uit het uiterst-linkse CUP (Candidatura d’Unitat Popular). CUP is voor het ja-kamp een tweesnijdend zwaard. Op zich is het een goede zaak dat er nog een aparte ja-partij is. Er zijn nogal wat linkse voorstanders van onafhankelijkheid die hun neus optrekken voor de liberale CDC, de grootste partner in Junts pel Sí. Uiteindelijk heeft die partij een nogal hobbelig parcours afgelegd. Er hangt een geurtje van corruptie rond (net zoals rond elke beleidspartij in Spanje). Onder meer daarom is niet iedereen even wild van kandidaat minister-president Artur Mas. Kiezers die gevoelig zijn voor die argumenten kunnen via CUP ook een ‘propere’ ja-stem uitbrengen. Het gevolg zal wellicht zijn dat het nogal obscure CUP in één klap kan verdubbelen in omvang en een cruciale speler zal worden.

Maar CUP zou wel eens een ongeleid projectiel kunnen worden. Ik zag een optocht van CUP-aanhangers in de marge van de Via Lliure. Zij doen sterk denken aan de linkse nationalisten of abertzales in Baskenland: antikapitalistisch, anti-EU, anti-NAVO …   Er waren ook anarchisten bij, met een zwart-rode variant van de Estelada. Je zou CUP de Meervoud-strekking binnen het ja-kamp kunnen noemen. Een sympathiek gezelschap, dat wel. Maar het is niet bepaald een geruststellende gedachte dat Junts pel Sí daarvan afhankelijk zal worden in het Catalaanse Parlement. Quim Arrufat, het parlementslid van CUP dat ik heb gesproken, hield een nogal wereldvreemd discours over de onafhankelijkheid als instrument om een democratische volksrepubliek te stichten. Op de vraag of CUP de nodige stemmen zou leveren voor de ‘plechtige verklaring’, ook als het ja-kamp enkel een zetelmeerderheid haalt, kwam een vrij verward antwoord. Niemand durft te voorspellen wat er in dat geval zal gebeuren.

Al bij al heerst in Barcelona een vreemde onwezenlijke sfeer. Iedereen voelt aan dat Catalonië nog maar een duimbreed verwijderd is van de grootste omwenteling uit zijn geschiedenis. Maar zullen de kiezers én de politici het lef hebben om de ultieme sprong ook effectief te wagen? Dat weet niemand. Hier hangt een revolutie in de lucht, zoveel is zeker. Laat ons hopen dat die ook écht zal losbarsten.