Europa baart een koekoeksnest

Ongemakkelijk geschuifel op de banken in het Europees Parlement bij de stemming voor een nieuwe voorzitter. Iedereen beseft dat het Parlement, dat al lang meer bevoegdheden opeist en zelfstandiger wil optreden, bij de neus is genomen door het een-tweetje van het tweespan Duitsland-Frankrijk. De Raad laat voelen dat hij, en hij alleen, beslist wie het Parlement zal leiden.

De deal tussen de grootste drie partijen — EVP, S&D, RE: christendemocraten, sociaaldemocraten en liberalen — zorgt voor zure oprispingen en omzwachtelde verklaringen. Het EP wou zichzelf bestieren, maar vangt dus bot, omdat de Raad een spel van politieke evenwichten heeft opgelegd. De voorzitter wordt dus een stroman van de Raad, en zal aardig zijn best moeten doen om het vertrouwen van kiezer en parlementsleden terug te winnen. De hamer wordt toevertrouwd aan een sociaaldemocraat, en wel aan de Italiaan David-Maria Sassoli.

De verliezers

De verliezers zijn gekend. In eerste instantie Guy Verhofstadt, die niet langer de liberale fractie leidt, maar niet van plan is zich te laten wegdrummen. Hij zou een conferentie gaan leiden die de Raad wil opstarten over de democratische structuren van verkiezingen en burgerparticipatie. Tegelijk blijft hij onderhandelaar voor het EP in de Brexit-saga en gaat hij zijn gedenkschriften schrijven.

Ook Michel Barnier, de Commissie-onderhandelaar bij de Brexit, Frans Timmermans, de vicevoorzitter van de Commissie, en Margrethe Vestager, de notoire commissaris voor mededingingsbeleid, moeten hun wonden likken. Barniers eentaligheid is hem fataal geworden, voor Timmermans en Vestager ligt er maar één magere troost klaar: ze worden eerste en tweede ondervoorzitter in de nieuwe Commissie.

Manfred Weber, de Spitzenkandidaat van de EVP, is vakkundig uitgekleed. Bondskanselier Merkel liet hem uiteindelijk vallen, en haalt daardoor het felbegeerde voorzitterschap van de Commissie binnen. Een set-back opnieuw voor het parlement dat de overdracht van het wetgevend initiatiefrecht nastreeft. Ook het systeem van de Spitzenkandidaten is zo goed als dood, al bewijst net die aanpak dat de enige manier om de lidstaten minder macht te geven in die grensoverschrijdende verkiezingsmogelijkheid ligt. Het is uiteindelijk Duitsland zelf dat de doodgraver is geworden van het systeem, doordat ze de vriendelijke, maar weinig daadkrachtige Weber (van de CSU) naar voren hebben geschoven. En opgeofferd. Grootste verliezers zijn niettemin de Midden-Europese, nieuwe lidstaten.

Kleine, nieuwe landen en (uiterst) links

In zijn voorstelling legde de conservatieve kandidaat uit Tsjechië, Jan Zahradil, de vinger op de wonde: ‘De voorbije vijftien jaar zijn er 13 nieuwe lidstaten bijgekomen. Elf daarvan kwamen uit Midden-en Zuid-Europa. Zij horen meestel niet bij de eurozone. Ik ben de enige kandidaat die uit een niet-euroland komt. Ik kom bovendien uit een klein land, alleen België ontsnapt aan vergetelheid met Charles Michel als nieuwe “president” van Europa. Er is niet alleen een geografisch evenwicht nodig, ook een tussen grote landen en kleine’.

Hij was ook de enige kandidaat die vooraf een brochure had gemaakt met zijn visie op het voorzitterschap. Een paar hoofse sneren naar uittredend voorzitter Antonio Tajani waren onmiskenbaar: ‘Een voorzitter dient neutraal te zijn, boven de partijen te staan, en vooral het EP in zijn geheel te vertegenwoordigen en niet alleen zichzelf’. Die zat.

De kandidate van uiterst links (GUE-Noords Links) schoffelde zichzelf onderuit. De Spaanse Sira Rego trok zo fel van leer aan zo’n verschrikkelijk rad tempo dat de tolken de draad kwijtraakten, en Tajani zuchtend om respect voor het gehoor moest vragen. Ska Keller van Groen-EVA, co-fractieleider samen met Philippe Lamberts, stelde wat teleur. Ze hekelde het neoliberalisme dat het discours van de haat heeft gelegitimeerd. ‘Nee aan het neofascisme, dat ook hier in het halfrond zit. De behoeften van de volkeren en de werkers gaan voor. Die heeft het economisch beleid uiteengerukt, het heeft de hoop op een solidaire samenleving verbrijzeld, en is verantwoordelijk voor werkloosheid en armoede’.

Haar partijgenoot Bas Eickhout (mede-Spitzenkandidaat) noemde de achterkamertjespolitiek van de Unie een belediging voor de burger en voor het parlement. De Raad heeft overal zijn koekoekseieren gedropt die het Parlement maar moet uitbroeden. De klok is tien jaar achteruit gezet. Alleen de Hongaarse illiberaal Viktor Orban heeft gewonnen, ‘er is met cadeautjes gewerkt voor Spanjes Sanchez, voor Italiës Salvini, voor de klassieke groten. Waar is de transparantie? Waar is de controlefunctie van het EP?’  Enig lichtpunt: ‘Sassoli haalde in de eerste ronde geen absolute meerderheid. Dat bewijst de wrevel en het wantrouwen in het EP’.

European Union 2019 - Source : EP

Resultaten verkiezing EP-voorzitter

Ook de tweede, beslissende ronde was op het randje. Geen nieuwe kandidaten, en Sassoli haalde, dank zij 37 ongeldige stemmen, een krappe meerderheid: 345 op 667, elf op overschot. Halfweg deze legislatuur van vijf jaar ruimt hij volgens afspraak de baan voor een EVP’er. De kans is erg groot dat Weber dan zijn laattijdige genoegdoening krijgt.

Tevreden partij

Eigenlijk was maar één partij tevreden met de regelneverij van de Raad: Identiteit en Democratie (ID), een Europees Verbond van rechtsnationalisten en uiterst rechts, gebouwd rond de partijen van Marine Le Pen en Matteo Salvini. In juni werd voormalig europarlementariër Philip Claeys tot fractiesecreatris aangesteld, nu is Gerolf Annemans voorzitter geworden. ‘Het is daar dat het echte werk gebeurt, niet in dit gekkenhuis. Ik ben dus helemaal niet tegen het initiatief van de Raad, want dat zijn de lidstaten, en die moeten hun macht blijven behouden volgens ons’.

Compromis à la belge

Vergoelijkend stelden zich Kris Peeters (EVP) en Hilde Vautmans (RE) op. ‘Het is een compromis à la belge en daar kunnen we ons best in vinden’, stelt Peeters na lang overleg van zijn fractie de vorige avond. ‘Blokkeren is het domste wat we kunnen doen. Ook als klein land hebben wij er een voordeel uitgehaald met Charles Michel’.

Peeters ziet in het lot van Weber geen afkeuring of degradatie. ‘Het is wel spijtig, maar dat komt omdat liberalen en socialisten het afgesproken principe van Spitzenkandidaat van de grootste groep niet hebben gehonoreerd. De procedure is nu morsdood. De liberalen konden maar geen naam naar voren schuiven, de socialisten doorbraken de procedure. We hebben nu toch krachtige mensen bij de Commissie en de Raadsleiding’. Zelf krijgt Peeters drie functies toebedeeld: lid van de commissie interne markt en van de burgerlijke vrijheden en asiel, en ‘een grote verrassing, ik ben ook aangesteld als voorzitter van de interparlementaire delegatie bij de NAVO’.

Reform Europe

Dat is best naar de zin van Hilde Vautmans, die al langer pleit voor een Europees leger. Zij is ook tevreden maar bedachtzaam over de aanstelling van Ursula von der Leyen als Commissievoorzitster: ‘Ze heeft zes jaar lang defensie op zich genomen in Duitsland’. Maar Duitsland is erg verdeeld over haar resultaten als minister. ‘We zullen haar beoordelen op de hoorzitting. Kan ze ons niet overtuigen, dan zal Reform Europe haar afwijzen‘. Van der Leyen maakte in elk geval al haar opwachting ibij de EVP-fractie woensdagmiddag.

Voorspelbaar wees Hilde Vautmans wel de EVP met de vinger. De slechte indruk die Europa maakte over het opbod en de verdeelsleutel van de topjobs is te wijten aan de christendemocraten. ‘Ze bleven halsstarrig vasthouden aan de leiding van de Commissie. Ik denk dan altijd aan Willy De Clercq, die zei: als je geen compromissen kunt sluiten, ga dan naar huis’.

‘Gehoorzaamheid is geen deugdzaamheid’

Het dankwoord van Sassoli barstte van de goede voornemens en van een zo grote ambitie dat al zijn plannen onbetaalbaar of onuitvoerbaar lijken. Hij mikt er vooral op om alle regeringen de neus in dezelfde richting te doen draaien, om de sociale agenda uit te diepen, en om de burger die zich verwezen voelt dicht bij het parlement te betrekken. Sassoli keerde zich radicaal tegen het engnationalisme: ‘Dat leidt tot afgoderij, daaruit ontstaat een virus dat alleen tot de ondergang kan voeren’.

Van zijn tegenkandidate Keller kreeg hij wel meteen een toetssteen toegeworpen, het lot van Oriol Junqueras, de Catalaan die vastzit in Madrid en bij de groene fractie is aangesloten. ‘Zijn naam is hier niet genoemd, hij is wel democratisch gekozen. Bekijk die zaak opnieuw en geef hem zijn volle rechten, dan is dit Parlement in overeenstemming met wat de burger wil’. Want Sassoli had eerder gezegd dat ‘gehoorzaamheid geen deugdzaamheid is’, en dat de burgers hun eigen lot moeten bepalen, ‘niemand anders kan dat voor hen doen’.

Het vraagteken: EFDD

Bleef bij de samenstelling van de fracties toch een vraagteken over. De vroegere EFDD (Europa van Vrijheid en Directe Democratie) van Nigel Farage heeft blijkbaar niet of onvoldoende ingespeeld op de vereisten (minimum 7 lidstaten, ten minste 25 leden) om een nieuwe, eigen fractie op te zetten. Er zijn nu officieel 57 ‘Niet-Ingeschrevenen’, maar dat kan snel veranderen.

Farage zelf zei me net dat naar zijn verwachting de deadline van 31 oktober voor de uittreding van Groot-Brittannië zal overschreden worden, en dat Londen afstevent op een nog grotere crisis en een langdurig Brexitverhaal. ‘Ik hou van Europa’, oreerde hij, ‘maar deze EU is een maskerade, die niks van goed bestuur verdedigt”.

In Boris Johnson (‘een windhaan’) of Jeremy Hunt (‘een remainer‘) heeft hij geen sikkepit vertrouwen. ‘Ik denk dat we hier nog vele jaren in dit parlement gaan doorbrengen. Als we er toch uittrekken met een beroep op artikel 24 van de GATT en de regels van de Wereldhandelsorganisatie, dan zie ik maar één grote moeilijkheid met Europa. Dat zijn de ‘different product specifications’, daar kan tijd over gaan’.

Of hij zelf geen kandidaat is om eerste minister te worden ? Bulderend gelach. ‘Klotejob. Mijn leraar natuurkunde zei me vroeger trouwens: “If you’re the cream of England, God help the milk“. Maar ja, als de Tories zichzelf blijven in de voet schieten wordt mijn Brexitpartij almaar groter. Tja, dan is letterlijk alles mogelijk’. En waarom hij niet subtiel met een kansrijke tegenstander van ‘zetbaas’ Sassoli heeft meegestemd ? ‘Jij bent een Leninist’ (hikt van het lachen). ‘Lenin zei toch, “worse is better”. Maar dat begrijpt de kiezer niet, dat werkt alleen maar tegen je bedoeling’. En weg was hij, de koffiekamer in.

Het Parlement stemt vandaag nog over de  vicevoorzitters van het Parlement (er zijn 17 gegadigden) en de samenstelling van de commissies.

Video: nieuw verkozen EP-voorzitter ontmoet kandidaat-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen (© European Union 2019 – Source: EP)