Europa op een kruispunt

De verkiezingen voor het Europees Parlement (EP) tussen 22 en 25 mei van dit jaar waren in menig opzicht leerrijk. Je kan vaststellen dat de sterke klemtoon die werd gelegd op de persoon van Martin Schulz als de topkandidaat van de Europese sociaaldemocratie de Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) in de Bondsrepubliek Duitsland een duidelijke stemmenwinst heeft opgeleverd. In andere lidstaten van de Europese Unie (EU) is de balans voor de sociaaldemocraten in ieder geval lang niet zo positief voor de sociaaldemocraten zoals de ca. 27% voor de SPD. In Frankrijk haalde de Parti Socialiste (PS) nog maar juist ongeveer 15% van de stemmen, terwijl het extreemrechtse Front National (FN) op 25% kwam. De situatie in Griekenland ziet er gelijkaardig uit. Hier eindigde de sociaaldemocratische PASOK ver achter de fascistische partij ‘Gouden Dageraad’ op plaats vier. Ook in Nederland, Groot-Brittannië en Denemarken staken rechts-populistische tot rechts-radicale partijen de respectievelijke sociaaldemocraten voorbij. Naast Duitsland – waar de SPD een bescheiden groei kende – is Italië vanuit sociaaldemocratisch oogpunt de aangename uitzondering. Hier behaalde de Partito Democratico (PD) met meer dan 40% van de stemmen een topresultaat en verwees ze de populistische demagoog Beppe Grillo en zijn Vijf-Sterren-Beweging naar de tweede plaats. In totaal volstond het verkiezingsresultaat van de sociaaldemocraten op Europees niveau voor een licht versterkte fractie in het EP. Daarentegen moesten de andere pro-Europese partijen pluimen laten, gaande van Europese Volkspartij (EVP) over de Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa (ALDE) tot de Europese Groenen die hun resultaat van 2009 enkel konden vasthouden.

Uitdaging

Grote winnaar van de Europese verkiezingen van 2014 zijn de anti-Europese en rechts-radicale krachten, gaande van de zogenaamde Alternative für Deutschland (AfD) tot het reeds vermelde ‘Gouden Dageraad’. De meest uiteenlopende nationalistische en anti-Europese partijen en groeperingen komen samengeteld op ca. 165 zetels in het EP en zijn daarmee – vlak achter de sociaaldemocraten – de derde sterkste politieke kracht. De systematische stemmingmakerij tegen ‘Brussel’, de EU en de Euro , die gepaard ging met de slechte economische toestand in vele lidstaten van de EU, heeft het de demagogen van ‘uiterst rechts’ – in mindere mate ook die van ‘uiterst links’ – mogelijk gemaakt om met minder dan complexe parolen kiezers naar zich toe te trekken. In Duitsland is de intocht van de AfD in het EP bijzonder verontrustend omdat deze onder de dekmantel van ‘centrumrechts alternatief’ parolen en propaganda verspreidt die in woordkeuze en toon niet of nauwelijks te onderscheiden vallen van die van extreemrechts. De AfD slaat volgens talrijke experts uit de wetenschap en de media een belangrijke brug tussen nationaal-conservatisme en rechts-radicalisme. Het is daarom voor de democratische partijen in Duitsland, gaande van Die Linke tot de christendemocraten van CDU en CSU, noodzakelijk om op alle politieke niveaus de uitdaging met de inhouden, personen en tactiek van deze rechts-populistische beweging nog wezenlijk intensiever en kritischer aan te gaan dan voorheen.

Brandstichters

Wat betekent het Europese verkiezingsresultaat van 2014 tenslotte voor Europa en de EU? Enerzijds zijn de pro-Europese partijen verzwakt, anderzijds beschikken ze nog over ca. twee derde van de zetels in het EP. Er kan niet van uitgegaan worden dat het anti-Europese en rechts-radicale blok een gemeenschappelijke politieke lijn vindt – te groot is de afwijzing van de telkens andere natie en bevolking opdat uit deze heterogene ‘Internationale van de Haat’ een coherente nationalistische politiek zou kunnen groeien. De extreemrechtse brandstichters, die nu als het ware als brandweerlui optreden, zijn het enkel eens met elkaar wat betreft de afwijzing van de EU, de Euro, Europa en vluchtelingen. De democratische partijen zouden zich daarom minder zorgen moeten maken over de reële effecten van het verontrustende succes van deze partijen en bewegingen dan wel veelmeer moeten proberen een eigen stringent en coherent verhaal over de toekomst van Europa te maken. Daartoe behoort het aanvaarden van het verkiezingsresultaat van 2014 dat een flinterdunne voorsprong opleverde voor de christendemocratische EVP en haar topkandidaat voor het ambt van voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker uit Luxemburg. Deze werd recent door de staatshoofden en regeringsleiders van 26 van de 28 lidstaten van de EU voorgedragen en door het EP gekozen. Elke poging van afzonderlijke Europese staatshoofden en regeringsleiders om Juncker met drogredenen tegen te houden zou een duidelijke breuk met de wil van de kiezer geweest zijn en zou voor nog meer frustratie en zeer waarschijnlijk voor een versterking van rechts-radicale partijen in de lidstaten van de EU en bij toekomstige verkiezingen voor het EP samen met een dalende opkomst van de stemgerechtigden hebben gezorgd.

Anker

David Cameron, de premier van Groot-Brittannië, en Viktor Orbán, de regeringschef van Hongarije, die als enigen tegen Juncker stemden, zouden zich moeten afvragen of ze met hun destructief-nationalistische koers nog een toekomst voor hun landen zien in de EU, dan wel of een uittreding ervan uit de EU consequenter zou zijn. Wenselijk zou zo’n stap zeker niet zijn, gezien Groot-Brittannië toch sinds vele eeuwen een democratisch anker in Europa is en Hongarije dat land was dat in het jaar 1989 het Ijzeren Gordijn door zijn moedige politiek opende. Maar de EU kan zich niet permanent een marsroute laten dicteren door twee politici die uit angst voor respectievelijk rechts-populistische (UKIP in Groot-Brittannië) en extreemrechtse (Jobbik in Hongarije) partijen voortdurend Europese basisovertuigingen en -waarden met de voeten treden. In het geval van Hongarije gaat dit gepaard met een expliciet antisemitische, tegen vreemdelingen en Sinti en Roma gerichte en vrijheidsbeperkend beleid. Het valt helemaal niet te begrijpen waarom de EVP de antidemocratische Fideszpartij (van Orbán) niet voor de deur zet en deze daar naartoe laat trekken waar ze in het EP eigenlijk hoort, namelijk bij de ultrarechtse krachten, ergens tussen AfD en de Nationaldemokratische Partei Deutschlands (NPD).

Wereld

Europa heeft dankzij de democratische partijen en de geldpolitiek van de Europese Centrale Bank (ECB) zijn tot nu zwaarste crisis overwonnen. Nu komt het er voor alle democraten op aan dit Europa en deze EU politiek en economisch handelingsbekwaam te maken in de context van de globalisering. Terugkeren naar de oude nationalistische denkpatronen is de verkeerde weg, ontneemt Europa zijn geloofwaardigheid en politieke invloed in de wereld en versterkt in de EU de anti-Europese krachten van ‘uiterst rechts’ en ‘uiterst links’. Want als ze beginnen te twijfelen, kiezen de mensen liever het origineel in plaats van de (democratische) kopie. De Beierse christendemocraten van de CSU hebben dit op 25 mei 2014 bij de Europese parlementsverkiezingen zeer tot hun leedwezen moeten ervaren. Daarom zou het volgende duidelijk moeten zijn voor democraten: het moet een verplichting zijn om aan Europa sociaal en democratisch vorm te geven, de waarden van ons continent te verdedigen en de historische ervaringen van twee catastrofes die de mensheid doormaakte (de Eerste en de Tweede Wereldoorlog) voor ogen te houden en uit dit alles lering te trekken om een sterk Europa en een sterke EU op te bouwen.

Siebo M.H. Janssen is Duits politicoloog en wetenschappelijk medewerker van het Heinz-Kühn-Bildungswerk (www.heinz-kuehn-bw.de)

Deze tekst werd uit het Duits vertaald door onze redacteur Dirk Rochtus.

Foto: (c) Reporters