Foto’s kijken in de mooiste stad van Zuid-Frankrijk

Voor mij ziet de ideale vakantieformule er ongeveer zo uit: een mooie buitenlandse stad met een interessant kunstenfestival. Het verdubbelt het plezier van de bestemming: naast de gewone bezienswaardigheden krijg je er nog artistiek plezier bij. Op die manier kan ik mijn vrouw, die minder stapelgek van Venetië is dan ikzelf, toch overtuigen om elk ander jaar naar de lagunestad te gaan. De tweejaarlijkse Biënnale is het perfecte voorwendsel om nog maar eens van Venetië te genieten.

LVDT

De Rhône.

Maar dit jaar was er geen Biënnale, dus moest ik iets anders zoeken. Ik kwam uit bij de prachtige Zuid-Franse stad Arles. Daar worden al voor de 54ste keer ‘Les Rencontres de la Photographie’ georganiseerd, een dertigtal fototentoonstellingen verspreid over de stad en ver daarbuiten. Ik was er al eerder. De stad van Vincent van Gogh heeft zelfs iets van Venetië, met kleine steegjes en het water van de majestueuze Rhône. Arles heeft genoeg imposante gebouwen om alleen daarom er heen te gaan. Er is een immense Romeinse arena waar nog met stieren gevochten wordt en een antiek openluchttheater waar we een operavoorstelling meemaakten. Er zijn oude kerken en pittoreske kloosters en een imposant archeologisch museum waar je ten volle beseft wat een belangrijke en mooie stad het Romeinse Arelate wel was.

En dan zijn er de foto’s. Die zijn zowat overal in de stad te zien, steeds in historische gebouwen. Soms ben je evenzeer onder de indruk van de omgeving dan van het werk van een fotograaf. Als dat laatste wat tegenvalt, is er dus altijd nog de troost van het kader.

De jaarlijkse stand van de fotografie

‘Les Rencontres’ zijn een status questionis, een jaarlijkse stand van zaken van de fotografie in 2023 en een terugblik op het werk van enkele grote, al dan niet vergeten, meesters. Er was een tijd dat fotografen geprivilegieerd waren omdat ze wisten hoe een toestel te gebruiken, hoe een filmrolletje ingebracht moest worden en wat je moest doen in een donkere kamer. Dat is nu wel helemaal anders. Nooit werden er meer foto’s gemaakt door zowat iedereen en het is niet langer bang wachten op het resultaat van de ontwikkeling. Fotografie is gedemocratiseerd en alomtegenwoordig. Maar misschien is het net daarom interessant te kijken naar fotografie die meer is dan selfies en een persoonlijk, artistiek of politiek verhaal vertelt.

Wij namen een week de tijd om zowel Arles te verkennen als alle tentoonstelling te zien. En daarbij nog de hitte te vergeten in het zwembad van een zalig hotel, de brug over op de andere oever van de Rhône (wij maken niet graag reclame, maar dit keer toch omdat we een goed bewaard geheim graag delen: Hôtel Mireille).

Je kan het natuurlijk korter dan zeven dagen houden, maar onderneem dan vooral geen recordpoging om alles te zien op een dag of twee. Kies dan à la carte om toch wat van de stad te genieten.

La Tour van Gehry

Je kan zelfs het historische Arles opsparen en beginnen met een bijzonder nieuw gebouw naast het centrum: La Tour. Een hedendaags meesterwerk van de gerenommeerde Amerikaanse architect Frank Gehry. Het is net zo indrukwekkend als het museum dat hij in Parijs voor de Louis Vuitton-stichting tekende.

De Zwitserse kunstverzamelaarster Maja Hoffmann kocht en renoveerde oude gebouwen van de Franse spoorwegen, en als toetje kwam La Tour erbovenop. Toen zij met haar ambitieus LUMA-project begon, voelden Les Rencontres zich enigszins bedreigd omdat ze jarenlang de lege spoorgebouwen gebruikten. Maar ondertussen zijn de plooien meer dan gladgestreken en maken de prachtig gerenoveerde hangars en de Tour deel uit van het circuit van de Rencontres.

Amerikaanse topfotografie

LVDT

Gregory Crewdson.

In de Tour wordt een van de grote namen van de portretfotografie van de vorige eeuw geëerd: de New Yorkse Diane Arbus. Hier worden voor het eerst al haar foto’s in één zaal samengebracht, liefst 454 authentieke afdrukken. Het enige probleem met een dergelijke opzet is dat je eigenlijk een hele dag zou nodig hebben om rustig de sublieme portretten te bekijken. Onbekende, bekende, marginale, excentrieke en banale mensen kijken recht de camera van Arbus in. De verzameling is, net zoals de zaal, enorm. Die indruk wordt nog vergroot door spiegels waaraan niet weinig bezoekers zich stoten. Je mag er geen foto’s nemen, dus voorzie gewoon veel tijd om deze grandioze portretten tot je te laten doordringen.

Vlak bij La Tour is een ander hoogtepunt van deze editie te zien: een overzichtstentoonstelling van het werk van een andere Amerikaanse fotograaf, Gregory Crewdson. Zijn foto’s zijn immense tableaux die men vanop een afstand enige tijd moet bekijken om het verhaal dat hij met één beeld vertelt, te begrijpen — of liever: te ondergaan. Het lijken scènes uit films die zich in desolate Amerikaanse landschappen afspelen. Crewdson prikkelt de verbeelding van de toeschouwers, met foto’s die de kracht hebben van een langspeelfilm. Het loont de moeite om de begeleidende ‘making of’-film te bekijken: om tot zijn gewild resultaat te komen, werkt Crewdson dagenlang met een twintigkoppige crew net zoals op een filmset. Zijn foto’s zijn te zien in de grootste musea ter wereld.

Saul Leiter

LVDT

Werk van de Amerikaanse fotograaf Saul Leiter.

Zijn perfecte tegenpool is Saul Leiter, die in 2013 in vergetelheid overleed. Zijn werk is in Arles te zien in het historische Palais de l’Archevêché, in het volle centrum op de Place de la République. Leiter had faam als modefotograaf, maar zijn werkelijke passie was de straten van New York op te gaan met een kleine camera. Hij speelde graag met natuurlijke vervorming door mist, damp of regendruppels en dat levert ontroerende snapshots op. ‘Ik hou ervan als men niet zeker is van wat men ziet’, zei Leiter aan het einde van zijn leven. ‘Als men niet weet wanneer een fotograaf een foto genomen heeft en men niet weet waarom men ze bekijkt, dan ontdekt men plots iets dat men begint te zien. Ik hou van die verwarring.’ Leiter was ook een begenadigd schilder. Vaak liet hij zich daarbij inspireren door zijn eigen foto’s.

Vlakbij het Palais is het stadhuis. Daar moet je om de tentoonstelling te zien in de ‘Cryptoportiques’ afdalen, enorme eeuwenoude ondergrondse catacomben. Hier is het werk te zien van de Française Juliette Agnel waarvan de grote foto’s van grotten perfect tot hun recht komen. Het is een bewijs ten overvloede hoe inspirerend de symbiose kan zijn tussen kunst en de omgeving waarin ze wordt tentoongesteld, het handelsmerk van de Rencontres.

Casa Susanna

Het is een van de grote verdiensten van Arles om miskende fotografen als Saul Leiter een tweede leven te schenken. Vaak duiken verloren foto’s op een onverwacht moment op. Zoals toen iemand op een straatverkoop in 2004 340 foto’s uit de zestiger jaren vond van mannen in vrouwenkleren. Door die vondst kwam het vergeten verhaal van de Casa Susanna naar boven, een verborgen buitenhuis op het Amerikaanse platteland waar doodgewone huisvaders zich in de vroege zestiger jaren lieten fotograferen vermomd als vrouwen.

De mannen maakten allerminst een politiek statement: zich als vrouw verkleden was voor hen niet meer dan een zondig pleziertje. Ze hadden niet de ambitie om van geslacht te veranderen en gingen door met hun gewoon gezinsleven. Op de foto’s zien ze eruit als traditionele Amerikaanse vrouwen uit die periode. Over dat merkwaardige Casa Susanna bestaat een boeiende documentaire die u absoluut moet proberen te zien.

Maar de Rencontres kijken natuurlijk niet alleen achteruit. Ze gaan zelf op zoek naar nieuw talent en vormen een magneet voor al wie meent iets te zeggen te hebben met een camera. Directeur Christophe Wiesner ziet een foto-apparaat ‘als een seismograaf die schokken en veranderingen in de maatschappij registreert’. Onvermijdelijk getuigen vele fotografen over feministische thema’s of klimatologische bezorgdheid, soms op een onverwachte manier, zoals Roberto Huarcaya die de natuur van het Amazonewoud zelf het gevoelig fotopapier laat manipuleren. Anderen geven een politieke boodschap, onverwacht, onrechtstreeks zoals oude familiefoto’s uit Iran, waarin langzaam de islamitische invloed insijpelt.

Bloodbath Nation

Op mij maakte het werk van Spencer Ostrander veel indruk. Samen met schrijver Paul Auster maakte hij Bloodbath Nation, foto’s en teksten over plekken waar dolle schutters een einde maakten aan het leven van vele mensen. Maar op zijn foto’s zijn er geen sporen meer te zien van het onheil. Die zijn uitgewist. Het bloed is opgekuist en weggeveegd. Doordat de scholen en de supermarkten er gewoon weer uitzien als alle andere, krijgt de kijker een onrustwekkend gevoel dat het opnieuw kan gebeuren. Dat gebeurt zowat elke dag in de USA. Het boek van Paul Auster met dezelfde titel is een aanrader.

Even ontroerend zijn de oude pasfoto’s van migranten die naar Marseille kwamen, zich lieten fotograferen en soms die foto’s lieten verwerken tot een montage van zichzelf en hun achtergebleven geliefde. De hoopvolle blikken van de jonge mannen vertelt het eeuwenoude verhaal van landverhuizers op zoek naar geluk. En dat is van alle tijden en bijzonder actueel…

Voor de bezoeker komt het erop aan met het nodige geduld en uithoudingsvermogen op zoek te gaan naar die parels. Er zijn er uiteraard te veel om op te noemen. Ik kan u alleen maar proberen te overtuigen dat de Rencontres heel inspirerend zijn voor wie zijn blik op de wereld wil verruimen. En daarbij gewoon wat wil rondkuieren in een van de mooiste steden van Frankrijk. U kan er nog heen tot 24 september, of gewoon een afspraak maken voor volgend jaar. De Rencontres van 2024 zullen zonder enige twijfel opnieuw meer dan de moeite waard zijn!