‘Geen commentaar!’

In België is het formatieberaad een staatsgeheim. Auto’s rijden op en aan voor het terras van het koninklijk paleis. Glimlachende toppolitici verbergen zich achter het ‘colloque singulier’ om te zwijgen. Zij die tot enkele minuten voor verkiezingszondag nog echte spraakwatervallen waren, huldigen nu de drie waarden van het Belgische formatieberaad: horen, zien en zwijgen. Elders in de wereld worden deze waarden uitgedragen door drie aapjes, bij ons noemt dit staatsmanschap. ‘Geen commentaar!’, als hoogste norm van het Belgisch staatsmanschap.

En dan is er nog die mystieke hoofdrol van de koning en zijn kabinetchef-onderkoning. Maar wat zouden deze dames en heren politici eigenlijk vertellen aan de koning der Belgen? Er is toch niemand die gelooft dat ze daar echt het achterste van hun tong laten zien? Welke politicus zou zo dom zijn om dat te doen? Horen, zien en zwijgen.

Kent U de Waalse stad Vollezele?

Wat er daadwerkelijk gebeurt tijdens een formatieberaad weet de burger niet. De pers ook niet. Politicologen al evenmin, maar een enkeling doet graag alsof de partijvoorzitters wekelijks bij hem op de biecht komen.

Ooit, op weg naar de welhaast mythische gesprekken in Villa Hellebosch te Vollezele (zondag 4 juli 2010), hoorde ik op radio aankondigen dat er die dag een geheime ontmoeting gepland was tussen N-VA en PS op ‘een onbekende plaats in Wallonië’. Prominente journalisten kennen gedurende die gesprekken een cruciale rol toe aan Philippe Moureaux (PS), terwijl Moureaux daar niet eens aanwezig was. Ik besefte het die dag nog niet, maar al snel zou ik begrijpen dat het grapje dat in de krant alleen de datum en de prijs juist zijn, niet eens een grapje is wanneer het gaat over berichtgeving omtrent de regeringsvorming.

Dit heeft niets te maken met de kwaliteit van de pers, maar wel met de geheimdoening eigen aan het vormen van een Belgische regering. Na de hoogmis van de democratie die verkiezingen toch zijn, vervelt België tot een broodjeaapverhaal. Wanneer politici communiceren over het formatieberaad, dan communiceren ze niet maar doen ze aan marketing. Het paleis is dan weer bijzonder karig met woorden in de zeldzame persberichten. Valt er echt niets te melden, dan zal er wel één of andere oude politieke glorie – om een onverklaarbare reden vaak afkomstig uit het Leuvense – nog eens zijn grote wijsheid breed uitsmeren over het beeldscherm. De radiogolven trillen van hun wijsheden. Een backbencher van het zevende knoopsgat die helemaal niet bij de gesprekken betrokken is, lost dan wel eens ‘informatie’ om zijn goede banden met de pers aan te scherpen. Zo komt Vollezele dan plots in Wallonië te liggen.

Een andere aanpak

Volksvertegenwoordigers Theo Francken (N-VA) en Jan Jambon (N-VA) hebben in de kamer een voorstel ingediend ‘tot wijziging van het reglement wat de federale formatie betreft’. Bedoeling is dat het formatieberaad, naar Nederlands voorbeeld, wordt aangestuurd door de kamer.

De nieuw verkozen kamer vergadert ‘onverwijld’ – zo staat het er! – na de installatie in plenaire vergadering en debatteert over de verkiezingsuitslag. De kamer zal vervolgens een voorzitter kiezen en deze gelasten met een formatieopdracht.

In dit voorstel komt de grootste partij eerst aan zet. De eerste Kamervoorzitter, aangeduid door de nieuwe parlementsleden, moet immers de steun hebben van de meerderheid van de leden verkozen op de lijst die het hoogste aantal zetels heeft behaald. De kamervoorzitter hoeft dus niet noodzakelijk lid te zijn van de grootste partij, maar hij moet wel het vertrouwen genieten van die grootste partij.

Indien de voorzitter niet slaagt in zijn formatieopdracht, dan kan hij zijn opdracht teruggeven. De kamer kan hem ook verzoeken de formatieopdracht stop te zetten.

Indien de eerst aangeduide voorzitter zijn formatiepoging stopt, dan formuleert de kamer een nieuwe formatieopdracht en wijst zij voor de uitvoering ervan een nieuwe voorzitter aan.

De kamer kan na de mislukking of de afronding van een formatieopdracht de voorzitter horen. Hij zal dan aan de kamer de nodige inlichtingen verschaffen omtrent het verloop van de formatie.

Een democratisch formatieberaad is een meerwaarde in een democratie

Dit voorstel biedt vele voordelen. Het formatieberaad verloopt democratisch en wordt aangestuurd door diegenen die hiertoe op verkiezingszondag door de kiezers werden gemachtigd, namelijk de kamerleden. Wat is er democratischer dan dat?

Bovendien verloopt het formatieberaad transparant en openbaar daar de kamer hierover in plenaire vergadering debatteert. Pers en bevolking zullen aldus op de hoogte zijn van de stand van het formatieberaad. Zo hoort het ook in een democratie. Politici moeten immers op regelmatige tijdstippen verantwoording afleggen aan de keizers. De kiezers moeten dan ook weten wat de politici concreet hebben gerealiseerd.

In België weten we helemaal niet wat er tijdens een formatieberaad gebeurt. Er is de mystieke en mysterieuze rol van de koning en zijn kabinetchef, beiden niet democratisch verkozen. Al evenmin leggen zij aan enig ander orgaan verantwoording af over de wijze waarop ze het formatieberaad hebben gestuurd. Dit beantwoordt echt niet aan de standaarden van de moderne democratie.

Het gebrek aan transparantie ten opzichte van pers en burgers beantwoordt al evenmin aan de standaarden van een moderne democratie. Waarom is in België een parlementair debat over het formatieberaad tot nu toe ondenkbaar? Is transparantie dan zo schadelijk? Verdraagt België de democratische spelregels niet?

Geen commentaar !

Een open debat in het parlement over de formatie, dat is in België vooralsnog ondenkbaar. Het enige wat politici hierover kwijt willen is een ondemocratisch ‘Geen commentaar!’

Waarom kan het in België niet? Omdat het de particratie goed uitkomt om zich te verbergen achter de koning. Omdat het Belgische politieke bestel niet volwassen genoeg is om verantwoording af te leggen aan de burger. Zo kan men mist spuien. Wat is er nu echt gebeurd in juli 2011? Er is toch niemand die gelooft dat het de donderpreek is van Albert II die CD&V aan de onderhandelingstafel heeft gedwongen? Allé zeg, die macht en dat gezag heeft Albert II nooit gehad. Een verklaring voor ‘de grootste bocht’ ooit van CD&V zullen de burgers nooit krijgen. En intussen verworden we tot een ‘zeverocratie’. Volgens de enen werd N-VA uitgesloten, volgens de anderen liep N-VA weg van de onderhandelingstafel. Wat is het nu?

De politici verkozen in juni 2010 hebben tot op heden nog nooit verantwoording afgelegd aan het parlement of aan de burgers omtrent het verloop van het formatieberaad. En toch, is de verantwoordelijkheid van die politici verpletterend want er werd een regering gevormd die niet eens een meerderheid heeft in Vlaanderen. En dat laatste heeft echt niets met N-VA te maken. Indien Groen kan ‘depanneren’ voor een staatshervorming, waarom kan Groen dan ook niet zorgen voor een meerderheid binnen de Nederlandse taalgroep? Het is de verantwoordelijkheid van CD&V, Sp.a, Open VLD en Groen dat er geen meerderheid in de Nederlandse taalgroep werd gevonden. Een verantwoordelijkheid, waarvoor tot op heden nog nooit verantwoording werd afgelegd.

Het kan ook anders

Het lijkt er wel op dat bij ons het formatieberaad aan elke democratische controle moet ontsnappen. Kan het ook anders? De oude kometen en sterren van de Belgische politiek zullen in koor antwoorden: neen!

En toch kan het anders. Niet aan de andere kant van de wereld, maar net ten noorden van België is er een land waar de formatie welhaast open en bloot verloopt. In Nederland leggen politici verantwoording af omtrent het formatieberaad en wordt de formatie aangestuurd door het parlement. Dit is wat men democratie noemt.

(Op dat thema – formatie in Nederland – komt de auteur terug in een volgende bijdrage.)

<Vindt u dit artikel informatief? Misschien is het dan ook een goed idee om ons te steunen. Klik hier.>