De ‘Held van Madrid’ hield Franco tegen

Haast een romanfiguur, zo noemt Jakob Taube de man over wie hij een lijvige biografie van meer dan 700 bladzijden schreef en die nu van de persen rolt bij de uitgeverij Leipziger Universitätsverlag. Op 1 september was het precies 70 jaar geleden dat Hans Kahle (1899-1947) aan de gevolgen van een zware maagoperatie stierf. Dat was in Ludwigslust, een stad die sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog in de Sowjetische Besatzungszone (SBZ), de latere Deutsche Demokratische Republik (DDR), lag. Kahle was in 1945 teruggekeerd naar de heimat die hij twaalf jaar eerder ontvlucht was uit angst om als vurige communist opgepakt te worden door de heersers van het Derde Rijk. Na zijn vroegtijdige dood zou de DDR zijn naam geven aan enkele scholen en regimenten van de Nationale Volksarmee (NVA). Toch zou Kahle snel in vergetelheid geraken. Merkwaardig, want Kahle speelde als commandant aan de zijde van de linkse republikeinen een grote rol in de Spaanse Burgeroorlog. Maar misschien zaten daar ideologische oorzaken achter?

Communist en commandant

Hans Kahle wordt op 22 april 1899 in Berlijn geboren als zoon van een hoge ambtenaar. Op zijn veertiende gaat hij naar de kadettenschool en neemt later tijdens de Eerste Wereldoorlog als luitenant deel aan de gevechten aan het westelijk front. Nadat hij uit Franse krijgsgevangenschap is ontslagen, studeert hij handelswetenschappen en werkt hij vijf jaar lang als bediende bij een firma in Mexico. Kahle had een burgerlijk bestaan kunnen opbouwen, maar beslist een andere weg te bewandelen. Hij verdwijnt spoorloos uit het leven van zijn eerste vrouw, Elisabeth Anna Dorner, met wie hij in Mexico gehuwd was, en duikt in 1927 weer in Duitsland op. De Republiek van Weimar beleeft woelige tijden. De democratie kampt met inflatie, werkloosheid en het geweld van extremistische partijen.

Kahle was door zijn ervaringen in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog pacifist geworden, maar de opkomst van fascistische bewegingen in heel Europa, en van de nationaalsocialisten in eigen land, brengt hem ertoe zich te engageren voor de Kommunistische Partei Deutschlands (KPD). Kahle integreert zich volledig in de communistische leef- en denkwereld. Hij werkt als journalist voor het mediahuis van de KPD en huwt een tweede maal, nu met een vrouw ‘uit eigen rangen’, Gertrud, die actief is bij de Rote Hilfe, een organisatie die hulp en ondersteuning biedt aan vervolgde en gearresteerde communisten. In 1933 komt Adolf Hitler, de leider van de nationaalsocialistische NSDAP, aan de macht. Zoals vele andere communisten neemt Kahle zijn biezen. Hij verblijft in Zwitserland en Frankrijk, maar sluit zich in 1936 in Spanje aan bij de Internationale Brigades die de Communistische Internationale (Comintern) opgesteld heeft om de Spaanse Republiek te verdedigen tegen de opstandige generaal Franco.

Onder de Duitsers die in de Internationale Brigades vechten, bevinden er zich slechts drie officieren: Hans Kahle, de romancier Ludwig Renn en Wilhelm Zaisser (‘General Gómez’), die later de eerste Minister für Staatssicherheit van de DDR zal worden. Kahle wordt commandant van de Thälmann-brigade, zo genoemd naar de vroegere voorzitter van de KPD die op dat ogenblik gevangen wordt gehouden door de nationaalsocialisten en in 1944 samen met de gewezen SPD-politicus Rudolf Breitscheid om het leven zal komen (vermoord?) in Buchenwald.

Twee jaar lang leidt Kahle de verdediging van Madrid tegen de aanrukkende troepen van Franco. Dat hij uitstekend Spaans spreekt, komt hem goed van pas als commandant van een brigade waarin slechts 4 000 van de 14 000 manschappen uit het buitenland kwamen. De Spaanse Burgeroorlog eindigt met de overwinning van Franco. Weer moet Kahle de wijk nemen, ditmaal naar Groot-Brittannië. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog wordt hij als Duitser geïnterneerd in Canada, maar kan op voorspraak van de beroemde schrijver Ernst Hemingway in 1943 weer terugkeren naar Londen. Nadat ook de Tweede Wereldoorlog ten einde is gelopen, keert Kahle terug naar het verslagen en door de geallieerden bezette Duitsland. Als communist vestigt hij zich in de door de sovjets bestuurde zone, de latere DDR, en neemt er een functie waar als chef van de Volkspolizei in Mecklenburg-Vorpommern.Dirk Rochtus | Doorbraak.be

Clash

Een grote rol bij de ‘opbouw van het socialisme’ in Oost-Duitsland kon Kahle niet meer spelen. De dood maaide hem te vroeg weg. De vraag is of hij dat wel zou gekund hebben. De grote man van de SBZ en later de DDR was Walter Ulbricht, de secretaris-generaal van de Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED), de leidende partij van de DDR. Ulbricht had de ballingschap in Moskou van 1933 tot 1945 overleefd, anders dan vele Duitse communisten die op bevel van Sovjetleider Stalin waren geliquideerd.

Op 30 april 1945, de dag waarop Hitler zelfmoord pleegde in zijn bunker in Berlijn, was Ulbricht met zijn getrouwen verderop in het oosten in de buurt van  Frankfurt an der Oder geland, met de opdracht van de Sovjets om de macht van de communisten te vestigen in het door hen bezette deel van Duitsland. Voor Ulbricht waren mensen als Kahle verdacht. Ze waren ‘Westemigranten’, communisten die na 1933 naar westerse landen waren gevlucht, en dus wellicht ‘besmet’ waren door datzelfde Westen. De DDR kon er niet omheen Kahle te eren als de ‘held van Madrid’; zijn vroege dood verhinderde een eventuele clash met de stalinist Ulbricht. Dat zoiets had kunnen gebeuren, bewijst het lot van Wilhelm Zaisser (1893-1958), medestrijder van Kahle in Spanje. Die probeerde na de mislukte opstand van de Oost-Duitse arbeiders op 17 juni 1953 Ulbricht ten val te brengen. Tevergeefs. Zaisser viel in ongenade en bracht de rest van zijn dagen door als vertaler. Of Kahle zich aan de zijde van de legendarische ‘General Gómez’ zou geschaard hebben, is voer voor speculatie. Ook hij viel ten prooi aan vergetelheid. Het boek van Jakob Taube roept weer de herinnering op aan een figuur zonder wie de Spaanse Burgeroorlog wellicht een ander verloop had gekend.