Er bestaan van die verrassingen die iedereen uiteindelijk toch zag aankomen. Het voornemen van de Schotse First Minister Nicola Sturgeon om in onafzienbare tijd haar ambt neer te leggen, is zo’n ‘surprise’.

Tegenpool en kopie van Margaret Thatcher

Vriend en vijand lauweren Sturgeon als een ijzersterke communicator. Tijdens verkiezingsdebatten veegde zij met elke tegenstander de vloer aan. ‘Ze lijkt wel de enige volwassene in de kamer van de Britse politiek’, merkte een commentator een keer op. Terwijl de populariteit van de Britse premier Boris Johnson wegzonk in het covidmoeras van besluiteloosheid en, veel erger nog, feestjes op de werkvloer, prees men zijn tegenhanger in Edinburgh voor haar zakelijkheid en koelbloedigheid.

Ze kwam op de politieke voorgrond in 1999, het jaar waarin het Schotse parlement voor het eerst zitting nam, als parlementslid voor de Scottish National Party (SNP). De onafhankelijkheid van Schotland werd haar levensdoel. Haar politieke ontwaken gebeurde tijdens de Thatcherjaren. Ze haatte Margaret Thatcher, maar later spiegelde ze zich eraan. Sturgeon werd de rechterhand van partijboegbeeld Alex Salmond en samen met hem maakte ze de onafhankelijkheidsdroom tastbaar in 2014, toen het land een referendum hield over de kwestie.

Vijftien jaar na de eerste Schotse parlementszitting bleek de ongelooflijke aantrekkingskracht van de onafhankelijkheidscampagne net niet sterk genoeg. 45% van het Schotse kiespubliek stemde voor de afscheiding. Te weinig, maar een bijzonder aantrekkelijk politiek potentieel. De SNP greep het momentum en nestelde zich in de Schotse en Britse politiek als een niet te onderschatten macht. In de nasleep van het resultaat van 2014 nam Alex Salmond teleurgesteld ontslag, en daarmee kreeg Sturgeon het roer van de Schotse regering en de SNP in handen.

Net niet groot genoeg

In haar acht jaar als First Minister trotseerde ze verschillende stormen. De belangrijkste storm gaf de onafhankelijkheidsbeweging een nieuwe wind in de zeilen: de Brexit van 2016. De SNP, ooit nog mordicus anti-EU, voerde campagne voor het EU-lidmaatschap en zag hoe ongeveer zestig procent van de stemmende Schotten tegen de Brexit stemde. Het werd het nieuwe slagzwaard voor de strijd van Edinburgh tegen Londen. Nicola Sturgeon kon zich geen betere tegenstander wensen dan de figuur van Boris Johnson: voor de modale Schotten het wandelende symbool van Engelse upperclass Tory arrogantie. De SNP wandelde van electoraal succes naar electoraal succes. Een ding werd echter doorheen die wandeling pijnlijk duidelijk: de partij vergaarde een grote aanhang, maar altijd net niet groot genoeg om een tweede onafhankelijkheidsreferendum af te dwingen, laat staan Schotse onafhankelijkheid.

Sturgeons strategie bestond eruit om bij elke verkiezing te verklaren dat de kiesslag een verkapt referendum voor Schotse afscheiding betekende. Daarnaast kondigde de First Minister verschillende keren aan dat er een tweede referendum op komst was. Maar toen kwam corona, en stelde de First Minister dat referendum uit tot alles terug weer normaal verliep. Vervolgens wilden zij en haar regering onderzoeken of het referendum op eigen houtje kon geregeld worden, maar dat plan werd door het Britse hooggerechtshof de grond ingeboord. Dus besloot Sturgeon om de verkiezingen van 2024 aan te grijpen als…een referendum voor Schotse afscheiding.

Deze politieke houding wekte ergernis op binnen de meer ongeduldige vleugel van de SNP. Bovendien werd die vleugel opgejut door de nieuwe, kleine, onafhankelijkheidspartij Alba. Die werd opgericht door de vroegere mentor en boezemvriend van Nicola Sturgeon, oud-First Minister Alex Salmond. Salmond en Sturgeon leven echter al verschillende jaren op voet van oorlog. En dat is lang niet de enige smet op haar blazoen.

Ergernis en tegenstand

Alex Salmond vermoedde politieke motieven in de rechtszaak die tegen hem werd aangespannen toen hij beticht werd van ongewenste intimiteiten, een zaak die hij won. Maar de rechtszaak legde ook een machtsstrijd bloot tussen de clan Salmond en de clan Sturgeon. Peter Murrell, de echtgenoot van Sturgeon, speelde hierin een hoofdrol. De partner van de First Minister bekleedt een van de hoogste functies binnen de SNP en wordt de echte baas, naast Sturgeon, van de partij genoemd. Murrell en Sturgeon werden enkele dagen terug nog het op een na machtigste echtpaar van de Britse Eilanden uitgeroepen door het magazine Politico.

Murrell kwam de laatste tijd ook in opspraak omwille van het verdwijnen van duizenden ponden uit de financiën van de SNP. Er loopt als sinds de zomer van 2021 een onderzoek bij de Schotse politie. Uit diezelfde periode loopt er ook een ander politieonderzoek naar een financiële lening, in ‘duistere omstandigheden’, aan de partij door Murrell. Salmond kan Murrells bloed drinken en laat geen enkele kans aan zich voorbijgaan om het politieke koppel aan te vallen.

Gendercomplicaties

Volbloed Schotse nationalisten vonden het koningsgezinde gedrag van de First Minister tijdens de afscheidsplechtigheden voor de overleden Queen bijzonder ergerlijk. Plots stond de grote voorvechter van de onafhankelijkheid ‘God Save the King’ te zingen tijdens de officiële proclamatie van Charles III. Daar had Alex Salmond overigens begrip voor, want ook Salmond kan leven met een koning op de Schotse troon.

Sturgeon reed zichzelf vooral vast in het genderdebat. Haar partij, onder druk van de ‘Sturgeon-clan’, trekt volop de kaart van de transgenders. Het veroorzaakt een tweespalt binnen de doorgaans strak geformeerde SNP. Het Schotse parlement keurde een wet goed die personen vanaf zestien jaar van de een op de andere dag toestaat om van geslacht te veranderen. De Britse regering schrapte die wet vervolgens met het argument dat het impact heeft op de andere delen van het Verenigd Koninkrijk en dat het de vrouwenrechten in het land bedreigd. Een zelfverklaarde Schotse vrouw wordt op basis van de heersende wetten noch in Engeland noch in Wales of Noord-Ierland als vrouw erkend. Dat zou bijzondere complicaties kunnen opleveren binnen de Britse unie.

De First Minister rijdt zich vast

Eerst leek het besluit van de Britse regering Nicola Sturgeon weer een slagwapen te geven om Londen aan te vallen als ‘bemoeiziek’ en ‘anti-Schots’. Echter, volgens allerlei peilingen bleek een meerderheid van de Schotten het niet eens met de nieuwe genderwet en gaf men vooral de Britse premier Rishi Sunak gelijk. Bovendien barstte er bijna op hetzelfde moment een hele heisa uit toen de Schotse regering de verkrachter Adam Graham naar een mannengevangenis stuurde, ook al identificeert Graham zich nu als Isla Bryson, een vrouw. Overtrad de regering, en vooral Sturgeon, hiermee niet de eigen genderwetgeving? Want, als Isla verklaart dat ze een vrouw is, dan moet je dat toch volgens de Schotse wet gewoon accepteren en ze naar een vrouwengevangenis sturen? De interviews die de premier hierover gaf, waren pijnlijk om aan te zien en van de ijzersterke communicatiestijl bleef niets meer over.

En dan is er nog het palmares van acht jaar Sturgeon. De First Minister verklaarde in het verleden dat de kiezers haar moesten beoordelen op de aanpak van de problemen in Schotland. De Schotse regering spendeert bijna dertig procent meer aan openbare dienstverlening dan Engeland, maar de Schotse openbare dienstverlening blijkt in een heel slechte staat te verkeren. Het onderwijs zit in een crisis, de gezondheidszorg wordt ziek genoemd en de armoedecijfers swingen de pan uit.

Een opvolger?

De SNP wijst naar de Brexit en naar het beleid van de Tory’s in Londen, maar dat klinkt minder en minder overtuigend. Het betreft immers Schotse bevoegdheden en Edinburgh moet men voor eigen deur vegen. Dat Sturgeons tijd erop zit, is dus niet echt helemaal een verrassing. Vergelijk het met het overlijden van de Queen. Iedereen wist dat het ging gebeuren, alleen werd iedereen verrast door het moment van het heengaan. Het grote verschil is dat de Queen al zeventig jaar een troonopvolger klaar had. De SNP en Schotland hebben daarentegen geen idee wie de rol van Nicola Sturgeon moet overnemen. De oppositie wrijft zich in de handen, zeker nu het Schotse Labour een tweede adem heeft gevonden.