Het Europa van de Angst

Als u op Twitter zit, dan moet u @DanHannanMEP volgen. De Conservatief Daniel Hannan vertegenwoordigt Zuidoost-Engeland in het Europees Parlement. Als euroscepticus en overtuigd voorstander van de Brexit drijft hij op Twitter danig de spot met alle eurofielen die Groot-Brittannië binnen de EU willen houden. Hannan trekt de bangmakerij van het Remain-kamp graag in het belachelijke. ‘Als het Verenigd Koningrijk de EU verlaat, wordt het land kwetsbaar voor aanvallen van draken, stelt rapport van internationale bureucratie’, tweet Hannan dan. Of: ‘De EU verlaten zou tot een zombieplaag kunnen leiden, waarschuwt een door Brussel gesubsidieerde denktank’. Geinig, maar een beetje overdreven, denk je dan. Tot je David Cameron hoort speechen over de Derde Wereldoorlog. Blijkbaar wordt de bangmakerij in het Brexit-debat echt niet geschuwd. 

De Britse premier probeert zijn volk niet meer te overtuigen: hij is overgeschakeld op dreigementen. Dat blijkt duidelijk uit de speech die Cameron maandag hield in het British Museum. Een Brexit zou de stabiliteit en nationale veiligheid van Groot-Brittannië in het gedrang brengen. Een Groot-Brittannië dat de Europese Unie de rug toekeert, zou daar ‘spijt van krijgen’. Genocide in Srebrenica of tanks in Oekraïne: Cameron spaarde werkelijk geen enkel schrikbeeld om zijn burgers in de EU-pas te dwingen. De Conservatieve partijleider liet zelfs de doden van Flanders Fields opdraven om de Britten te herinneren aan het verleden dat ze delen met andere EU-lidstaten. Daarmee verandert Cameron zijn toon toch danig, want in het verleden koos de Britse premier vaker voor positieve argumentatie, en nam hij zelfs stelling in tegen ‘fear mongering’. De nieuwe strategie van Cameron doet het ergste vrezen voor de laatste rechte lijn richting het referendum van 23 juni.

Cameron verkoopt natuurlijk onzin. Niemand weet zeker of we de voorbije decennia van relatieve vrede binnen Europa danken aan het Europese project. De voorstanders van een sterke Europese Unie herhalen dat verkoopspraatje graag en veel, maar eigenlijk zijn er geen sluitende bewijzen voor. Je zou evengoed kunnen zeggen dat we het uitblijven van een derde wereldoorlog op Europese bodem danken aan de vrijhandel die na 1945 enorm geglobaliseerd is, of aan de dwingende marsorders die de Verenigde Staten ons hebben opgelegd, of eenvoudigweg aan de gruwelijke en afschrikwekkende herinnering van de laatste totalen Krieg – om maar enkele alternatieve verklaringen te noemen. Het is ook gewoon niet waar dat soevereine naties geen constructieve bondgenoten zouden kunnen zijn zonder het keurslijf van een ‘ever closer union’. Het alternatief voor de EU hoeft geen blind isolationisme te zijn, waarin Groot-Brittannië elke band met Europa doorknipt: er zijn tal van gulden middenwegen denkbaar – en geen van die wegen leidt naar oorlog of genocide of tanks op Trafalgar. 

Nog los van de historische en filosofische discussie: het nieuwe discours van Cameron vertelt ons veel over de EU anno 2016. Een Europees Project dat zich met Angst overeind probeert te houden, is intellectueel en moreel dood. Als je Europeanen al de stuipen op het lijf moet jagen met alle trauma’s van het verleden, dan heb je blijkbaar zelf begrepen dat de realiteit van de Europese Unie niemand meer kan bezielen. Wankele historische theorieën en speculatieve geschiedsschrijving moeten verhullen dat de Europese Unie verzand is in een logge bureaucratie, die ver van de gewone Europeaan staat en zichzelf als systeem almaar wil bestendigen.

Ondertussen is Europa niet in staat om de brandhaarden aan de eigen grenzen te blussen, of om te gaan met de grootste gemeenschappelijke uitdagingen – of die nu economisch, ethisch of sociaal zijn. Zeker zijn er ooit Europese idealisten geweest, zeker ook binnen de brede Vlaamse Beweging, maar vandaag grijpen de meeste eurofielen naar de karwats, om van de Europeanen desnoods met harde hand EU-fans te maken.