Het gaat prima met de planeet, dank u

De afgelopen week waaiden ons boeiende berichten tegemoet over de toestand van deze aardkluit, de eindigheid van het mensdom en hoe daarmee wordt omgegaan. Veel geharrewar, peppersprays, naast ruimtetrips voor het goede doel. Aan uw dienaar om ze ineen te vlechten tot een groter geheel, take it or leave it.

Rebellie tegen de zesde extinctie

Reporters / iimages

Eerst is er het verhaal van de familie die in de Nederlandse provincie Drenthe al jaren op een afgelegen boerderij ‘het einde der tijden’ afwachtte, compleet afgezonderd van de buitenwereld, en levend van een groentetuin en een geit. De precieze omstandigheden worden nog onderzocht, maar het lijkt te gaan om een geval van religieuze bewustzijnsvernauwing waarbij een kleine groep zich ‘uitverkoren’ acht om aan de apocalyps te ontsnappen. Terugkeer-naar-de-natuur-romantiek, religie en horror in één Hollands interieur.

Op een vreemde manier viel de ontdekking van die mini-sekte samen met de acties van Extinction Rebellion, een uit Engeland overgewaaide beweging die de mens wil redden van de totale uitroeiing, en daarvoor ‘burgerlijke ongehoorzaamheid’ als strategie hanteert. Dat is een opmerkelijke shift: de klimaatbeweging die eerst ‘de planeet’ wou redden, schijnt te beseffen dat die planeet zich van de mens weinig aantrekt, maar dat vooral de mens zelf de grond onder de voeten heet voelt worden. Het woord extinction (totale uitroeiing) verwijst naar het door de wetenschap algemeen erkend gegeven dat de aarde sinds zijn ontstaan al een aantal extincties heeft gekend, vijf naar het schijnt, waarbij deze van 66 miljoen jaar geleden, vermoedelijk ten gevolge van een meteorietinslag, de recentste en de bekendste is. Onder anderen de dinosauriërs zouden erdoor van de aardbodem verdwenen zijn. De zesde extinctie die voor de deur staat, dat was een stokpaardje van Prof. Etienne Vermeersch zaliger: dit keer zorgt de mens als dominante soort zelf voor de ineenstorting van de biodiversiteit, zijn eigen verdwijnen inbegrepen.

Maar de planeet, hij boerde voort en zal voortboeren, ook zonder de mens. Rebelleren de activisten van Extinction Rebellion tegen een door-en-door natuurlijk fenomeen? Want wat Vermeersch al wel besefte, was dat de bezorgdheid om die extinctie een soort eco-humanisme betrof, een vorm van soortegoïsme waar de aarde niet van hoeft wakker te liggen: we vormen maar een stip in de geo-historiek. Dat ecohumanisme neemt allerlei rare vormen aan, van activistische zitstakingen tot plat-commerciële verkoopspraat. In een radiospotje van ING-bank vraagt een kind aan zijn papa om duurzaam te beleggen omdat ‘het goed is voor de planeet’, terwijl die beleggingen natuurlijk vooral goed zijn voor ING. Iedereen gaat zich nu met de planeet bemoeien, in naam van zichzelf. Gehaaide zakenlui gaan mee in de vijf-voor-twaalf-paniekstemming en laten u geloven dat hun producten ons van de extinctie zullen redden. Of hoe eschatologisch straatactivisme en kapitalistisch cynisme mekaar eigenlijk perfect aanvullen. En hoe Extinction Rebellion raakpunten vertoont met religieus fundamentalisme, een gelijkenis die ook Steven Vandenborre niet ontging.

Overview en zelfliefde

Youtube

En dan is er de uitsmijter: de sentimentindustie rond Moeder Aarde. Recent is het inzicht weer opgedoken dat de aanblik van de aarde vanuit de ruimte ons ‘meer respect’ doet krijgen voor de planeet, en dat we ons ‘verbonden’ moeten voelen in een poging om het klimaat te redden en meteen heel de mensheid. Een vracht vol vrome ambities, al in 1987 door de Amerikaanse ruimtefilosoof Frank White gebundeld onder de naam van The Overview Effect (1987). Astronauten ontpoppen zich zo tot de strafste klimaatpropagandisten, omdat zij ook echt de aarde vanuit de ruimte hebben gezien, en onder de indruk waren van de schoonheid van onze planeet. Dat kan tot echte cosmic orgasms(!) leiden, dus zakdoekjes meenemen, weet ook onze Vlaamse raketman Frank burggraaf De Winne.

Dat idee heeft nu commerciële vaste vorm gekregen, uiteraard in Amerika, wat dacht u. Al enkele jaren onderzoekt het Overview Institute de mogelijkheden om reizen rond de aarde in een bemande satelliet te verkopen, net met de bedoeling om die ‘verliefde klik’ jegens onze planeet teweeg te brengen. Ecotoerisme voor rijken, zoals je in het Amazonewoud luxehotels hebt waar je door de ramen zo de wilde beesten ziet wandelen. Wie geen geld heeft voor zo’n satelliettrip, kan zich behelpen met beelden die het bedrijf SpaceVR aanbiedt, gemaakt met satellietcamera’s. Google Earth, maar iets verder af en in real time.

Business as usual dus, denken we ook aan de bijdragen die u kan storten aan een of ander schimmig fonds als u last hebt van vliegschaamte. Maar afgezien van deze ecologische cash cows is het Overview Effect een ronduit foute emoshow waarin planeet, natuur en menselijke angst voor de biologische extinctie door mekaar worden gehaald. Want het klopt natuurlijk niet dat de aarde zich druk maakt om klimaatveranderingen die ons slecht uitkomen. Kort gezegd: de planeet blijft zichzelf, de natuur zal veranderen, de mens zal verdwijnen. Extincties zijn vanuit planetair standpunt grote schoonmaak-operaties waarin de biologische teller weer op nul wordt gezet, sorry Extinction Rebellion, Space VR en ING.

Dat cyclisch patroon maakt het menselijk perspectief quasi-nietig en stelt de kosmische realiteit op scherp. ‘Onze’ planeet is ongeveer vierenhalf miljard jaar geleden gevormd uit een samentrekking van materiaal uit de zonnenevels. Het ontstaan van zuurstof door fotosynthese, gecombineerd met de aanwezigheid van water, leidde tot een bizar fenomeen dat we leven noemen waarin alles een vervaldatum draagt, zowel individuen als soorten, want op het einde gaat het over een (vrij constante) hoop moleculen en atomen. Over nog eens 4,6 miljard jaar begint de zon te zwellen tot het stadium van rode reus en zal hij finaal de aarde opslokken. Tegen dan is uiteraard alle leven uitgeroeid, hoe het er ook mag uitzien.

Tegen de achtergrond van deze kosmische realiteit zijn de idyllische kijkreizen naar onze mooie planeet Disney-achtige vormen van zelfbegoocheling. ‘Moeder Aarde’ heeft geen kinderen, en al zeker niet het frenetieke koekoeksjong dat mens heet. Onze ‘liefde’ voor haar is zelfliefde, een bijna narcistisch fenomeen waarbij menselijke overlevingsdrang en planetaire tijdlijn met elkaar worden vereenzelvigd. Ten onrechte, de aarde stelt het uitstekend en is al bezig veegborstel en vuilblik boven te halen. Einde verhaal. Plaudite, amici, comedia finita est.

Lof der zotheid

REPORTERS/Mary Evans PL

Desiderius Erasmus (1466-1536)

Met dit citaat, toegeschreven aan de Romeinse keizer Augustus op zijn sterfbed, en nadien vaste slotformule in de commedia dell’arte, komen we eindelijk bij het besef dat alle leven de kiemen van de dood in zich draagt, en dat het leven pas levenswaardig wordt, als we dat ook accepteren.

Dit is geen pleidooi voor berusting. De recepten voor een uitstel van de extinctie zijn zelfs tamelijk simpel: 1) Een reductie van de wereldbevolking met factor tien 2) Een drastisch herbebossingsprogramma 3) Resolute ban van fossiele energie (ook geopolitiek veel evenwichtiger) 4) Afbouw van de veestapel en aannemen van andere eetgewoonten (veel gezonder), en 5) Wie gaat dat allemaal betalen? Al wie geld heeft, de (super)rijken om te beginnen.

De mentale voorwaarde om dat simpele vijfpuntenprogramma uit te voeren is echter een zesde, overkoepelende conditie: een kosmisch bewustzijn dat ons onze juiste plaats in het universum doet beseffen. Een filosofische reflex dus. Het hierboven aangehaalde inzicht dat we maar eendagsvliegen zijn op een planeet die zich van onze strapatsen niks aantrekt, en zonder God die met ons een plan heeft. En dat we nooit zullen emigreren naar andere planeten, we zijn daar gewoon te dom voor en het universum te uitgestrekt, zoals Nobelprijswinnaar natuurkunde Michel Mayor terecht en ontnuchterend opmerkt.

Het is net deze bescheidenheid die politiek-maatschappelijk en ecologisch tot een andere houding leidt. Niet deze van ‘red de planeet’, maar ook niet per se een van ‘red de mensheid’ want dat plaatst ons net helemaal buiten het kosmische verhaal. Sentiment noch paniek zijn hier aangewezen. Wel humor en ironie, out of the box. Het kijken naar de aarde vanuit de ruimte levert dan geen extatisch gestamel op, maar veeleer datgene wat bij intelligentere buitenaardse beschavingen vermoedelijk opkomt als ze de telescoop naar deze aardkluit richten: een Homerisch gelach om de de fratsen van Trump, Poetin, Jambon, en de andere zes miljard grote en kleine acteurs van la comédie humaine.

We missen dat element van relativering en onthechting, het kunnen lachen met eigen dwaasheid en verwaandheid, en dan zijn we snel bij de echte humanisten genre Dante (Divina Comedia, De goddelijke klucht) en Erasmus (Laus stultitiae, Lof der Zotheid), naast de grapjas die Albert Einstein was. De fanatische humorloosheid van de klimaatbeweging, maar eigenlijk ook van de tegenstanders, wijst er eigenlijk op dat we intellectueel niet klaar zijn om een en ander in het juiste perspectief te plaatsen. De globale aangroei van religieus fanatisme is al evenmin bemoedigend. Het is allemaal veel te serieus, en net daardoor ridicuul-grotesk. Mijn groene inborst klapt ineen als ik Anuna De Wever hoor ratelen, en de eindeloze tirades van Jean-Marie Dedecker tegen de ‘klimaatreligie’ leiden hier tot een langgerekte geeuw. Kan eens iemand wat licht en lucht brengen?

Dit allemaal gezegd zijnde ga ik een schop in Moeder Aarde steken en prei planten voor de winter. Met de bruine middenvinger naar de Overview-reizigers in hun satelliet. Heb ik daar nu Frank De Winne binnensmonds horen vloeken?