Het is het systeem, meneer

Het nieuwe schooljaar staat voor de deur, en die blijde gebeurtenis leidt elk jaar opnieuw tot een stortvloed aan waardevolle bedenkingen, eerder holle ideeën en ronduit idiote suggesties. Zou het geen idee zijn om ons oor opnieuw eens bij de leerkrachten zelf te luister te leggen?

Daar zijn ze opnieuw: de reportages over de schijnbaar nooit aflatende zoektocht naar geschikte leerkrachten, de interviews met orakelende onderwijskoepels en experten, de gretig opgepikte klaagzang van heel wat schooldirecties. Dat media-offensief gaat traditioneel ook gepaard met allerlei proefballonnetjes en vernieuwende ideeën die je in een milde bui als ‘wereldvreemd’ en in een realistische bui eerder als ‘compleet onzinnig’ kan afdoen. Last but not least volgen op 1 september dan ook nog de grote terug-naar-school-interviews met de bevoegde minister.

Het is een jaarlijks weerkerend patroon, waarna we met ons allen opnieuw in de vertrouwde lethargie hervallen en het onderwijs hoogstens nog de voorpagina’s haalt wanneer er nog maar eens een vernietigend rapport opduikt. Of wanneer enkele dappere en moegetergde ouders vertwijfeld de krant bellen omdat zoon- of dochterlief het alweer twee maanden zonder leerkracht Frans of wiskunde moeten stellen.

Natuurlijk is die klaagzang van heel wat directies even goedbedoeld als terecht. En uiteraard kan het geen kwaad dat de koepels, de onderwijsinspectie of de minister mee nadenken over innovatieve oplossingen om de dalende onderwijskwaliteit, de almaar groeiende diversiteit in de klassen én het oplopende lerarentekort te lijf te gaan. Ons onderwijs is anno 2022 immers meer dan ooit de hoeksteen van een kenniseconomie die amper zelf nog iets produceert. Als die hoeksteen wankelt, dan komt vroeg of laat de hele muur naar beneden.

Mercantiele ijver

Maar toch. Ergens wringt het ook een beetje, al dat geklaag en al die blinde innovatiedrift. Al was het maar omdat het de aandacht afleidt van de oorsprong en de kern van het probleem. Jarenlang al zagen een hele rist onderwijsministers, de koepels, sommige scholengroepen én heel wat directies consequent aan de poten van de autonomie van de leerkracht. Ze voeren naar hartenlust nieuwe ‘flex-trajecten’ in – klassen worden pakweg in drie groepen opgesplitst – om ‘meer maatwerk’ te kunnen aanbieden. Of ze passen de leerplannen naar beneden aan, zodat er toch voldoende leerlingen over de verlaagde lat kunnen springen.

Hoe de leerkrachten zelf daarmee moeten omgaan, en hoe zij al die ‘differentiatie’, al die constante aanpassingen en al die extra administratie moeten blijven behappen, tja, die vraag rijst maar hoogst zelden. Dat het in de eerste plaats aan de directies is om weerwerk te bieden tegen ouders die protesteren als hun kroost wat extra taken meekrijgt, die bedenking maken ze zich in al hun mercantiele ijver blijkbaar ook niet. En dat de lat in sommige scholen intussen zo laag ligt dat zelfs een vlo er nog amper onderdoor kan: het lijkt voor sommige directies al lang geen punt meer. Leerlingen die amper twee zinnen Nederlands begrijpen maar zich toch probleemloos kunnen inschrijven in een Nederlandstalige school? Die laten we pro forma even een taaltest doen, waarna we hem of haar – ook bij een score van 20/100 – toch netjes laten starten. De leerkracht zal er wel voor zorgen dat die taalachterstand wordt ingelopen, ja toch?

Steeds meer scholen opereren in een puur commerciële logica: leerlingen en hun ouders zijn vandaag klanten geworden, en die jaag je liefst niet tegen je in het harnas. Discipline, al te veel huiswerk of een consequente focus op excellentie vloeken met die logica. Sterker nog: anno 2022 bestaan er in Vlaanderen zelfs al ‘conflictvrije scholen’, waar het sanctioneren of straffen van leerlingen officieel totaal uit den boze is. Als leerkracht bedreigd of zelfs fysiek belaagd door een leerling? Dan ga je daar toch gewoon eens gezellig mee aan tafel zitten, nee?

Gevecht tegen de bierkaai

Let wel: we zuigen al die voorbeelden niet zomaar eventjes uit onze duim. En we willen heus het kind niet met het badwater weggooien, er zijn gelukkig nog heel wat scholen in Vlaanderen waar het er nog anders aan toe gaat. Maar het zijn wel stuk voor stuk verhalen die ons de voorbije weken werden opgedist tijdens diepte-interviews met vaak even diep ontgoochelde leerkrachten. Mensen die zich niet zelden elk nieuw schooljaar met iets meer tegenzin richting schoolgebouw slepen, uit angst dat ze het dit jaar écht niet meer zullen aankunnen en dat ze finaal moeten afhaken.

Ministers, koepels en directies lijken het soms te vergeten, maar de meeste leerkrachten zijn in het onderwijs gestapt vanuit een passie. Wanneer je dan vaststelt dat je autonomie elke jaar opnieuw iets meer ondergraven wordt, of dat scholengroepen of directies de facto een beleid voeren waarbij zelfs twee of drie onvoldoendes niet langer volstaan om een leerling niet te laten overgaan, dan durft die passie wel eens weg te ebben. Erger nog: leerkrachten raken ontmoedigd en haken af, omdat ze zich niet gesteund voelen door hun eigen werkgever en hun gezag systematisch ondergraven zien door schooldirecties die liever op een wit blaadje staan bij de ouders.

Ons onderwijs trapt stilaan keihard op zijn eigen staart: steeds minder mensen zijn bereid om tegen een al bij al matig loon het gevecht tegen de bierkaai te blijven aangaan.

Respect

In een reactie op die schaarste trekken de politiek en de koepels nu al enkele jaren nadrukkelijk aan de mouw van zogenaamde ‘zij-instromers’. Zij brengen een pak praktijkervaring mee en kunnen de groeiende kloof tussen het onderwijs en het bedrijfsleven mee dichten. Uit dankbaarheid voor zoveel goede wil mogen zij dan soms ook wat anciënniteit uit de privé meenemen. Mooi toch?

Tot je dan met enkele zij-instromers gaat praten, en hoort dat ook zij – doorgewinterde professionals met tien of twintig jaar carrière op de teller – soms na twee of drie jaar voor de klas nog altijd op een vaste benoeming wachten. Ze verhuizen van de ene school naar de andere, weten bij de start van hun nieuwe professionele avontuur doorgaans zelfs niet eens op welk loon ze in het onderwijs kunnen rekenen en kijken zich dagelijks de ogen uit bij zoveel amateurisme. ‘Het is het systeem, meneer.’

Mogen we ‘het systeem’ en bij uitbreiding al die mensen die zich achter dat systeem schuilhouden en daar niet zelden ook nog een vernieuwende mening over menen te hebben een goedbedoelde raad meegeven? Lanceer geen zoveelste vernieuwing of losse flodder zonder die eerst uitgebreid in de praktijk te testen. En neem de draad opnieuw op waar jullie hem vele jaren terug al kwijtspeelden: bij de leerkrachten zelf. Die weten doorgaans perfect hoe het systeem optimaal functioneert, en ze zijn ervaren genoeg om zelf bij te sturen. Je haalt er minder de krantenkoppen mee, dat klopt, maar misschien win je er op termijn wel het respect en het vertrouwen van de leerkrachten mee terug.