Het jaar van Fortuyn

Op vrijdag 25 maart begint om 21.30 uur op NPO 1 (Nederlandse publieke omroep) de vijfdelige fictiereeks Het jaar van Fortuyn. Op 6 mei is het namelijk twintig jaar geleden dat Pim Fortuyn (1948-2002) werd doodgeschoten.

Fortuyn in de politiek, 2001-2002

In augustus 2001 had de econoom, socioloog en publicist aangekondigd de politiek in te willen. De jaren daarvoor had hij in columns en boeken zijn ongenoegen geuit over het bewind van de twee ‘paarse’ kabinetten van de sociaaldemocratische Partij van de Arbeid (PvdA), de rechts-liberale Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) en het links-liberale D66, die Nederland hadden geregeerd vanaf 1994. Nu wilde hij een derde paars kabinet voorkomen.

In november koos de nieuwe partij Leefbaar Nederland hem als lijsttrekker. Op 9 februari 2002 verscheen in de Volkskrant een interview, waarin hij stelde de vrijheid van meningsuiting belangrijker te vinden dan het verbod op discriminerende uitspraken. Ook noemde hij de islam ‘een achterlijke cultuur’. Critici legden het uit alsof hij Artikel 1 van de Grondwet — het verbod op discriminatie — wilde afschaffen. Fortuyn richtte vervolgens zijn eigen partij op, de Lijst Pim Fortuyn (LPF).

YouTube:

Het debat van 6 maart 2002. Vooral Melkert bleek niet bestand tegen de plaagstoten van Fortuyn.

De plaatselijke partij Leefbaar Rotterdam handhaafde hem als lijsttrekker. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 6 maart 2002 werd Leefbaar de grootste partij van Rotterdam. Die avond zond de publieke omroep een debat uit tussen de landelijke leiders van de zes grootste partijen. Ad Melkert (PvdA) en Hans Dijkstal (VVD) bleken zichtbaar aangedaan door het verkiezingsresultaat. Vooral Melkert bleek niet bestand tegen de plaagstoten van Fortuyn.

Op 6 mei, negen dagen voor de Tweede Kamerverkiezingen, werd Fortuyn na een radio-interview doodgeschoten op het mediapark in Hilversum. De dader was een radicale milieuactivist, Volkert van der Graaf. De LPF kwam met 26 zetels in de tweede kamer en nam deel aan het kabinet-Balkenende I (bestaande uit de christendemocratische CDA, de LPF en de VVD).

Fictie

Het jaar van Fortuyn draait om de tweestrijd tussen Fortuyn en Melkert. Een tweestrijd is verhaaltechnisch interessanter dan wanneer de reeks om één persoon zou gaan. En het maakt de serie aantrekkelijk voor zowel voor- als tegenstanders van Fortuyn.

Voor historici zijn boeken, films en tv-series die in het verleden spelen, een gemengd genoegen. Door beroepsmisvorming ontgaat hen namelijk niet waar vrijheden worden genomen met de historische feiten.

De makers omschrijven Melkert als ‘de belangrijkste kanshebber in de strijd om het Torentje’ (= het kantoor van de premier). Vóór de kandidaatstelling van Fortuyn voorzag menig commentator weliswaar de voortzetting van Paars, maar liet het open of Melkert dan wel VVD-leider Dijkstal premier zou worden. Omdat beide partijen sinds 1994 eerder technocratisch dan ideologisch waren, leek de keus lood om oud ijzer.

Daarnaast kan betwist worden of er werkelijk een tweestrijd bestond tussen Fortuyn en Melkert. Hadden Melkert en Dijkstal zichzelf niet de das omgedaan in het tv-debat van 6 maart?

Geschiedenisprogramma’s

Al eerder werd in geschiedenisprogramma’s aandacht besteed aan Fortuyn. Deze uitzendingen waren evenwichtig. Andere Tijden ging op 18 februari 2017 over de opkomst van de Leefbaar-partijen. Daarin werd vermeld dat Leefbaar Rotterdam voldoende stemmen had om vier wethouders (schepenen) te kunnen claimen. Ze namen genoegen met drie, om coalitiepartners CDA en VVD elk twee wethouders te gunnen. Ondanks de branie hield Fortuyn rekening met de andere partijen.

Vorig jaar werd de documentaireserie De strijd om het Binnenhof uitgezonden, over politieke strubbelingen al vanaf de tijd van Jacoba van Beieren. Het werd gepresenteerd door Wouke van Scherrenburg, in de jaren negentig als parlementair verslaggever voor de NOS de schrik van het Binnenhof. Wie herinnert zich niet justitieminister Ernst Hirsch Ballin (CDA), die vroeg of hij eerst naar de wc mocht?

Fortuyn liep weg uit het programma dat zij presenteerde voor TV Rijnmond, de lokale omroep van Rotterdam. Hij wilde hetzelfde doen toen hij bij een ander debat geen weerwoord had op een opmerking van Paul Rosenmöller (GroenLinks). Na afloop beet hij Van Scherrenburg toe: ‘Ga lekker naar huis, koken, veel beter.’

De slotaflevering ging over Fortuyn. Van Scherrenburg vertelde de avond van 6 mei verslag te hebben willen doen vanuit Rotterdam. De NOS sommeerde haar de stad te verlaten, omdat zij gevaar liep.

In die aflevering kwam ook Melkert aan het woord. Zoveel jaar later beschouwde hij Fortuyn nog steeds als populist en racist.

Frank Lammers uit Undercover

Acteurs Jeroen Spitzenberger (Fortuyn) en Ramsey Nasr (Melkert) verschenen de voorbije week in vrijwel alle media. Dit suggereert dat beide politici in gelijke mate worden belicht in het verhaal. Voor liefhebbers van de reeks Undercover: Frank Lammers (drugsbaron Ferry) speelt ook mee. We zullen zien.