Ikea had een Vlaamse voorganger

De aanleiding is exotisch, het verhaal is Vlaams. Congoville is een speelse, prikkelende zomershow in museum Middelheim in Antwerpen. Tot 3 oktober onderzoeken 15 internationale kunstenaars, het merendeel Afrikanen, er koloniale sporen. Beeldenpark Middelheim is de hoofdplek van de scheppingen, echter kunstwerken leggen de band met een prachtig gebouw, nu deel van de Universiteit Antwerpen. Zijn oorsprong is Congolees. Naast het beeldenpark glorieert inderdaad de ex-Koloniale Hogeschool waar vanaf 1920 tropenambtenaren semimilitair werden opgeleid. Deze gewestbeheerders vormden de ruggengraat van de kolonie.

De koloniale hogeschool gaf mee Congolese kleur aan de Scheldestad met zijn tropische producten, Congoboten, de Zoo, de handelsmaatschappijen voor Centraal-Afrika. Een van de laatste leiders van de Koloniale Hogeschool was de vader van de Franstalige journalist Francis Monheim. Die schreef al in 1962 met veel voorgevoelen een sympathiserend portret over de latere president Mobutu, een huisvriend. Die kwam, na zijn tweede staatsgreep in 1965, aan de macht tot in 1994. Mobutu: l’homme seul past bij de publicaties van andere Franstalige intellectuelen uit die tijd met liefde voor Congo. De rechtse Pierre Davister, bijvoorbeeld, stichtte een nieuwsmagazine in Kinshasa. De linkse Jules Chomé ageerde dan weer met de pen tegen de kolonisering.

De Coene Art Village

Kunstwerkstede De Coene

Waar past Kunstwerkstede De Coene in dit verhaal? In Boma zag ik in de tweede helft van de jaren zestig tientallen prachtige prefabwoningen in de ex-blanke wijk. Die huizen in de eerste hoofdstad van Congo-Vrijstaat van Leopold II waren een bestelling van het Belgische Ministerie van Koloniën in 1952 van 1000 stuks meccano-woningen bij De Coene. De directeur van de Koloniale Hogeschool woonde naast zijn school in een dergelijke tropenwoning, met rondom barza’s (overdekte terrassen), van de Kunstwerkstede De Coene. Wie Congoville bezoekt moet erlangs voor de kennismaking met een unieke ondernemer, Seppe De Coene, en zijn boeiende onderneming.

In 2006 werd de geschiedenis van De Coene opnieuw levend door een uitmuntende tentoonstelling in Kortrijk met onder meer meubelbouwpakketten à la Ikea. Drie generaties zijn opgegroeid met De Coene. In het interbellum waren Art Deco-meubelen en triplex (toen avant-garde) de trekkers. Seppe De Coene, de motor van de internationalisering en volgeling van de Arts & Crafs-beweging van William Morris (het huwelijk tussen ambacht, techniek, industrie, vakmanschap en architectuur), omringde zich met kunstenaars: Albert Saverys, Constant Permeke, Stijn Streuvels (die in 1929 een catalogus schreef voor De Coene), Herman Teirlinck, Henry Van de Velde.

Gebroken man

Kunstwerkstede De Coene werd de grootste werkplaats ooit voor toegepaste kunsten in België. Tussen de twee wereldoorlogen  telde het 2400 medewerkers met 20 verschillende ambachten. In 1934 produceerde het bedrijf bijvoorbeeld dagelijks 1000 houten radiokasten voor Philips in Eindhoven. In triplex was De Coene pionier. WO II werd een ramp door de bombardementen op de fabriek. In 1945 moest de bedrijfsleiding voor de militaire rechtbank wegens de levering aan de bezetter van barakken, meubels en schijnvliegtuigen. Seppe De Coene werd veroordeeld tot 20 jaar dwangarbeid. Hij stierf gebroken in 1950.

Pol Provost, dynamisch ondernemer en Kortrijkzaan, nam de leiding van De Coene na zeven jaar staatsbeheer. Een licentie voor de productie en distributie van de Amerikaanse Knoll-meubelen was een van zijn verwezenlijkingen. En in spanten in glutam (gelijmde, gelamelleerde balken) voor scholen, sporthallen, kerken werd het bedrijf kampioen. In 1966 was er geldgebrek. De Generale Maatschappij leverde fondsen en werd meerderheidsaandeelhouder. Dat stelpte de verliezen echter niet. In de jaren 70 werd de trots van de familie De Coene opgesplitst en door de holding verkocht per onderdeel. RIP De Coene.

Congoville
Middelheimmuseum
29 mei tot 3 oktober 2021 van 10:00 tot 18:00