Ilja Leonard Pfeijffer heeft zijn nieuw boek Alkibiades uitgebracht en is daarmee al een tijd niet weg te slagen uit de media. Gretig geeft de schrijver interviews, waarin hij beweert dat het boek toe te passen valt op de  huidige politieke knelpunten, waaronder de stikstofproblematiek en de asielkwestie. Maar is dat zo? 

Hoeveel er valt te leren uit de geschiedenis, fascineert iedereen. Zo leert terugblikken op het verleden dat democratieën ten onder kunnen gaan, wat een erg waardevol inzicht is voor onze oppervlakkige tijd. Veel tijdgenoten lijken soms te denken dat het democratisch bestel een verworvenheid is die niet verloren kan gaan. Athene in de vijfde eeuw voor Christus kan ons dus inderdaad veel leren. Ook recentere geschiedenis leert dat als het vertrouwen van de burger in de democratie tot een nulpunt daalt, het voor mensen op een gegeven moment een goed idee kan lijken om een sterke man de macht te geven om orde op zaken te stellen. Een beslissing die zeker niet zonder risico’s word genomen.

Publieke opinie

Het is zeker zo dat Pfeijffers werk uiterst boeiende lessen levert, maar dat zijn voor mij de tijdloze inzichten. Zoals dat democratie altijd een moeilijke verhouding heeft met competentie en efficiëntie. Als meer dan 2.000 jaar geleden Atheners al begrepen dat spreiding van de macht cruciaal is voor een democratisch bestel, en dat daarvoor een stuk aan efficiëntie ingeboet wordt, dan kunnen we daar iets van leren.

Op sommige momenten lijkt Pfeijffer echter te suggereren dat het een taak van de politicus is om altijd in te gaan tegen de publieke opinie omdat die nu eenmaal kortzichtig is. Dat de politiek het stikstofbeleid heroverweegt na de opkomst van de Boerenpartij bij de Nederlandse provinciale verkiezingen is iets anders dan zomaar blind achter de publieke opinie lopen. Het is de uitdaging om tegelijk ook een antwoord te proberen bieden op de huidige kopzorgen van de bevolking. En verkiezingsresultaten respecteren heeft ook wel zo zijn belang in een democratie.

Concrete dossiers

De manier waarop Pfeijffers in interviews aanbevelingen denkt te filteren over een bepaald dossier, zoals de stikstofproblematiek, is minder geslaagd. Hij vliegt rond dat onderwerp uit de bocht en laat zich op sleeptouw nemen door zijn activisme. Maar uiteraard is het zijn volste recht om in thema’s die hem nauw aan het hart liggen zich te tonen als een activist.

Voor Pfeijffer is het stikstofdossier echter te reduceren tot het onvermogen van de politiek om in te gaan tegen de publieke opinie en staatsmanschap te tonen. De stikstofproblematiek biedt echter vooral een actueel voorbeeld van de moeilijke verhouding tussen wetenschappelijke expertise en het beleid.

Relevante beleidsvragen komen onvoldoende aan bod. Hoeveel natuurdiversiteit wil men nu precies in Vlaanderen? Het debat over stikstof krijgt voor sommigen een religieus karakter. Pretenderen dat het dossier vooral gebrek aan staatsmanschap illustreert, is dan misschien niet de meest pertinente analyse. Net zomin als beweren dat het verbinden van voorwaarden aan immigratie zomaar populisme is. Lees vooral Pfeijffers boek als de Atheense geschiedenis u boeit. En er zijn zeker tijdloze inzichten uit te puren. Voor inspiratie over concreet beleid kan u echter beter elders te rade gaan.