Ivan Van de Cloot: ‘De tijd voor actie is nu!’

Ivan Van de Cloot, langetermijneconoom en hoofdeconoom van de denktank Itinera, waarschuwt al langer voor de coronacrisis. Zo schreef hij eerder al artikels over dit onderwerp voor Doorbraak. Gezien de huidige toestand nodigde David Geens hem uit voor een gesprek. Het volledige interview kan u hier besluisteren

Intussen is de coronacrisis al een tijdje aan de gang. Er werden dinsdag 17/3 nog nieuwe maatregelen getroffen om de verdere verspreiding van het virus tegen te gaan. Hoewel de crisis voor vele mensen als een verrassing kwam, was dat voor u niet het geval, hoe kwam dat?

‘Ik was al in januari gealarmeerd door het coronavirus. Dat heeft voor een stuk te maken met mijn functioneren als econoom. Ik ben namelijk een lang-econoom. Dat wil zeggen dat ik mij niet zozeer bezig hou met het alledaagse gebeuren. Constant zoek ik naar zaken die schokken of golven in de economie kunnen veroorzaken.’

‘Het virus sprong er voor mij uit. De dreiging zou wel eens vanuit het gezondheidssysteem kunnen komen. Die gedachte had ik al redelijk vroeg in januari. Vanuit mijn netwerk, waarin ook biologen en filosofen zitten, kreeg ik het bericht dat dit wel interessant kon zijn voor mijn werk als lang-econoom. Vanaf januari zagen we dag op dag, week op week, dat het heel omvangrijk was. Dat inzicht kwam incrementeel. Het is niet zo dat ineens alle alarmbellen tegelijk afgingen. Ik ben tenslotte maar een econoom en geen medische specialist. Een exacte inschatting maken was niet vanzelfsprekend.’

‘Welke factoren hebben invloed op de verspreiding van het virus in China? Gaat het over de bevolkingsdichtheid? Bepaalde hygiënische praktijken? Spelen specifieke voedingsgewoontes een rol? In welke mate gaat het dan verspreiden? Wat zou de duurtijd van de crisis kunnen zijn? Wat is de incubatieperiode? Is het een echt gevaarlijk virus?’

‘Intussen weten veel mensen dat al. Het feit dat het virus geen ebola is, speelt hier ook een rol. Ebola verspreid namelijk veel minder snel omdat het cynisch genoeg de gastheer veel sneller doodt. Het is heel gevaarlijk wanneer een virus sterk op de gewone griep lijkt, maar toch voor bepaalde bevolkingsgroepen heel gevaarlijk is.’

‘Al die factoren vertaal ik snel naar de gevolgen voor onze economie.’

Als econoom heeft u ook oog voor wat er maatschappelijk gebeurt. Het werpt een blik op de maatregelen die nu genomen worden. Denkt u dat we met de maatregelen die gisteren (17/3, nvdr) genomen werden eindelijk de goede richting uitgaan? Of gaan de maatregelen nog niet ver genoeg?

‘Met de denktank Itinera, waar ik deel van uitmaak, hebben we maandag heel intensief gebrainstormd. Dat zal leiden tot een heel arsenaal van aanbevelingen die we heel snel gaan verdelen. Omdat ik zelf al veel vroeger gealarmeerd was, had ik zondag op eigen houtje reeds een eenentwintig-punten-actieplan doorgestuurd naar Knack. Zij hebben dat op maandag gepubliceerd. In dat actieplan gaf ik aan dat iedereen nog maar begint te beseffen hoe ernstig de situatie echt is.’

‘Vorige week donderdag heb ik aan een kleine groep een lezing gegeven met als thema “De wereld voor en na corona”. De helft van de zaal geloofde mij gewoon niet. Een totale blokkade bij een deel van een geïnformeerd publiek om hier ernstig mee om te gaan. Het is bij het brede publiek ook pas vorige week donderdag beginnen doordringen, toen de eerste maatregelen genomen werden.’

‘De dag ervoor was er ook een versnelling toen Angela Merkel aan de Duitse bevolking verkondigde dat men vermoedde dat zestig tot zeventig procent van de bevolking zou besmet raken. En ik weet waarom ze dat aankondigde. De weken daarvoor waren mensen zoals ik incrementeel aan het waarschuwen. Maar telkens kregen we de repliek dat we paniek aan het zaaien waren.’

Communicatie

‘Men heeft maandenlang volgehouden dat het niet meer was dan een gewone griep. Je kan dan natuurlijk zeggen dat de gewone griep ook gevaarlijk is en jaarlijks duizenden mensen doodt, maar toch heeft het niet dezelfde impact.’

‘Er zijn twee scholen qua communicatie: geleidelijke en plotse, straffe communicatie. De eerste stelt dat we geleidelijk moeten doseren, omdat de mensen het niet aan zouden kunnen alles ineens te vernemen. Er zou anders wel eens onrust kunnen ontstaan. Dat is ook de strategie geweest tot vorige week donderdag. In de heel vroege beginfase, in januari, kon dat misschien nog acceptabel zijn.’

‘De overheid is veel te lang in die niet-paniekzaai-modus blijven hangen. Op een bepaald moment moet je dan natuurlijk toch echt de knoop doorhakken en schakelen, omdat de mensen de situatie niet ernstig nemen. Dan kan je niet anders dan de mensen een beetje bang maken om hen tot extreme waakzaamheid te nopen. Dan verlies je daar ineens een week omdat mensen die omschakeling niet aankunnen.’

Moeten we nu stellen dat het nooit meer hetzelfde zal zijn? Gaan we echt spreken over een tijd voor en een tijd na corona?

‘Daar ben ik van overtuigd. Op mijn lezing vorige week donderdag zag je echt reacties zoals “Is dat nu niet overdreven?” en “Dat zit toch alleen in China en een beetje in Italië?”. Er was gewoon geen interesse in het onderwerp. Dat is vandaag compleet anders.’

‘Na corona zullen we anders nadenken over de globalisering. Hoe afhankelijk zijn we van China? Moet we niet meer strategische voorraden hebben op het vlak van medische apparatuur? Denk daarbij niet alleen aan mondmaskers, maar ook beschermingsmateriaal, zodat artsen in coronatijden zelf niet ziek kunnen worden. Het is vandaag maar al te duidelijk hoe kwetsbaar we wel zijn. Europees moeten we misschien naar strategische voorraden kijken. Maar ook nationaal, want er zijn landen die dingen tegenhouden aan de grens om mondmaskers en andere zaken in eigen land te houden.’

‘De Europese Unie is totaal onvermogend. Ook daar moeten we een belangrijke les uit trekken. Als Europa niet werkt op momenten dat het er op aan komt, moeten we dat zeker in vraag stellen. Niet door het weg te werpen, maar het op een veel bescheidenere manier vormgeven dan we eerder dachten. Dat zijn diepe discussies die veel verdeeldheid zullen brengen.’

‘Nog iets om in de toekomst te bekijken is de massamobiliteit over de hele planeet. In Noord-Italië passeerden per jaar twee miljoen Chinezen. We moeten zien welke gezondheidsrisico’s dat met zich meebrengt. Zijn dat mensen die andere gewoonten hebben qua voeding en hygiëne? Dat zijn heel delicate, maar toch evidente zaken die aan bod zullen komen.’

De kloof over springen

‘Het is heel fundamenteel om te tonen dat de wereld inderdaad zal veranderen, maar dat er ook nieuwe opportuniteiten komen. We springen nu ineens over een gigantische kloof die de digitalisering is. Er zijn mooie voorbeelden van universiteiten die op één weekend bijna helemaal digitaal gaan.’

‘Ook onze scholen springen al. Er worden volop taken en opdrachten doorgestuurd naar de ouders en kinderen via email. Zij hebben natuurlijk niet dezelfde capaciteit als de universiteiten om ineens ook lessen door middel van live video via het internet tot bij de kinderen en jeugd te brengen. Vorige week dacht iedereen nog dat dit iets zou zijn voor de volgende vijf jaar. Nu probeert men dat in de komende drie weken op poten te zetten.’

‘Sommige bedrijven moeten hun businessmodel volledig heruitvinden. Het meest evidente zijn de restaurants die nu aan afhaling doen. Ondernemers moeten hun verantwoordelijkheid nemen en moeten ook instructies volgen op het vlak van social distancing. Maar ze moeten wel nog kunnen ondernemen. We moeten onszelf als mens overstijgen en soepelheid aan de dag leggen. We mogen ons dan wel niet laten tegenhouden door obstakels die ons in het verleden verlamden.’

Wat verwacht u als econoom van de economie? Is dit een schok die we net zoals in 2008 wel zullen te boven komen, of denkt u dat het deze keer langer zal duren en veel dieper zal gaan?

‘Op zes februari heb ik op Doorbraak een artikel geplaatst over corona. Daarin zeg ik “this is the big one”, dit is ernstig, en het wordt compleet onderschat. Ik sprak toen al over de nood om de curve af te platten, het zogeheten flatten the curve, omdat onze gezondheidsinstellingen maar een beperkte capaciteit hebben, zoals beademingstoestellen.’

‘Had men toen geluisterd, hadden we kunnen beginnen inventariseren. Dan hadden we de capaciteit van intensieve zorgen kunnen opbouwen. Dat is belangrijk. Want als we het virus niet onder controle krijgen, zal er ook geen economisch herstel mogelijk zijn.’

‘We werken momenteel teveel op één spoor: de lockdown. Er zijn ook andere mogelijkheden die moeten besproken worden. China, Zuid-Korea, Taiwan, Singapore en anderen zijn extreem veerkrachtig in het vinden van mensen met het virus, hen te testen, hun contacten in kaart brengen en hen tenslotte isoleren. Dat maakt in die landen al het verschil. Zij hebben het nu beter onder controle.’

‘Economisch gezien is de vraag natuurlijk hoe permanent de vervolgschade zal zijn. Op twee maart zei ik al dat alle economen het onderschatten. Een snelle heropleving van de economie zoals die door sommige economen nog wordt verdedigd, is niet meer mogelijk zonder zeer straf in te grijpen.’

Een nieuwe wereld

‘We gaan pas echt in een nieuwe wereld zitten op het moment dat de crisis voorbij is. Men onderschat hoe lang die nog zal duren. Zolang we er niet uit zijn moeten we kritisch staan tegenover mensen die doen alsof het hier maar over enkele maanden gaat.’

‘In Italië zullen de economische gevolgen nog jarenlang doorwegen. Het kan goed zijn dat het in andere landen minder ontspoort. Laat ons hopen dat België bij die landen zit. We hebben natuurlijk belangrijke risicofacturen zoals de bevolkingsdichtheid, de trafiek en de cultuur in onze bevolking om niet makkelijk adviezen en instructies op te volgen.’

‘Het is mogelijk dat verschillende landen in Europa extreem verschillend getroffen zullen worden. Laat ons hopen dat geen enkel ander land zo getroffen zal worden als Italië. Dat zal een discussie op gang brengen over het al dan niet solidair zijn met Italië. Duitsland heeft vijfhonderd miljard kredieten tegenover Italië. Moet Duitsland een groot stuk van die kredieten kwijtschelden? Moet de centrale bank extreem afwijkende maatregelen overwegen voor Italië dan voor de rest van Europa?’

Economisch herstel

‘Stel je voor dat Duitsland redelijk goed door deze crisis komt en er wel sprake is van V-herstel (het snel terugspringen van de economie, nvdr). Dat zou enorm positief zijn, maar het is niet omdat één land V-herstel kent, dat iedereen zo’n herstel zal kennen. Het is ook een fasering. Eén land komt later dan het andere.’

‘Het is niet moeilijk om te zien dat die V’s achter elkaar in heel Europa makkelijk een U kunnen opleveren. Zelfs een zeer uitgerekte U, in de tijd gespreid.’

‘De grote vraag is ook in welke mate het Amerikaanse gezondheidssysteem zal bezwijken. Het is epidemisch, dus het is niet goed dat een deel van de bevolking een excellent gezondheidssysteem heeft en tientallen miljoenen een zeer slecht. Die tientallen miljoenen kunnen het virus doen blijven circuleren. Ik verwacht enorme chaos tussen de verschillende staten, die allemaal verschillende maatregelen gaan willen nemen.’

‘Ik moet u niet vertellen dat dit allemaal een economische impact kan hebben die onze recente ervaringen zeker zal overtreffen. Als we terugdenken aan 2008 moeten we beseffen dat het deze keer veel erger zou kunnen zijn.

Wat moet de Belgische overheid op dit moment doen? Moeten ze nog veel verder gaan? Moeten ze nog meer maatregelen nemen voor de burgers zelf? Voor de economie? Waarin schieten ze nu nog tekort?

‘We moeten allemaal al doende leren. Er zijn verkeerde inschattingen gebeurd. We moeten, nu dat de brand geblust wordt, niet gaan discussiëren over de blustechniek. Dat is voer voor een latere discussie. Eerst zien dat de brand geblust raakt.’

‘Het is urgent dat men duidelijk communiceert vanuit een centrale cockpit die instaat voor de coördinatie. Een goede overheid is performant, communiceert en biedt perspectieven aan de bevolking. Zij moeten een plan hebben en dat communiceren. We zitten momenteel op een curve die sterk lijkt op die van Italië. We moeten geen scenario’s verstoppen.’

‘Super belangrijk: het licht moet blijven branden. We gaan radicale zaken doen zoals lockdowns en andere, maar er moet voeding en elektriciteit zijn. We moeten zoveel mogelijk vermijden dat de schok permanent kan worden.’

‘We hebben een noodbestuur nodig. Een vereniging van alle beleidsniveau’s. We hebben niet alleen sterke planning, maar ook sterke uitvoering en handhaving nodig. Teveel dingen worden in België nooit afgedwongen. Denk aan allerlei vrijblijvende adviezen.’

‘Denk aan tijdelijke werkloosheid als systeem, zodat mensen kunnen terugvallen op een uitkering en na de schok terug aan het werk kunnen zonder dat het permanent tot jobverlies lijdt.Denk aan het nu niet meer doen betalen van belastingen. Als die belastingen nodig zijn, in die dan volgend jaar. Nu is het daar het moment niet meer voor. Men kan fiscale amnestie voor kwetsbare spelers overwegen. Uitstel van betaling is één ding, maar vandaag zijn sommigen al zo zwaar getroffen dat ze die mensen beter de last helemaal ontnemen om die belastingen te moeten betalen.’

‘Het is nu niet het moment om een zuinigheidsbeleid te handhaven. We hebben twaalf jaar kans gehad om de reserves op te bouwen om de volgende schok op te vangen. In deze crisistijd moeten die reserves aangewend worden. De overheid heeft te lang hun leveranciers niet betaald. Ze moeten die zo snel mogelijk betalen. Op die manier kan 1,7 miljard onmiddellijk in de economie worden geïnjecteerd.’

‘Er bestaat momenteel een te groot onderscheid tussen mensen die werken in beschutte, afgeschermde sectoren, zoals de ambtenaren, en mensen die in volle blootstelling staan aan de economische schok. Het is zeer urgent om solidariteitsmechanismen uit te werken. Het mag niet zo zijn dat ambtenaren in een soort verlengd verlof kunnen gaan terwijl anderen die economische welvaart genereren volledig blootgesteld worden aan de schok. Eén deel van de bevolking kan nu niet tegen het ander deel zeggen dat dat maar hun probleem is.’

Nu leren van het buitenland

‘We moeten leren van het buitenland. Denemarken doet iets anders dan Frankrijk. Leer daaruit! Je moet dat nú doen. We moeten niet pas over een maand rapporten beginnen schrijven of hoe verschillende landen het uiteindelijk aangepakt hebben. We moeten nu, binnen de vierentwintig uur, in kaart brengen wat de verschillen zijn tussen de landen. Er kunnen redenen zijn waarom je soms radicaler moet optreden in Vlaanderen, of juist minder.’

‘Alle feiten moeten nu naar boven komen, zelfs extreme scenario’s. Je moet die niet verstoppen. Sommige spindoctors gebruiken het verkeerde draaiboek. De tijd voor mondjesmaatse communicatie is gepasseerd. Je moet nu daadkrachtig schakelen.’

‘Het heeft geen zin om geld in de economie te pompen als het niet tot bij de mensen stroomt. Het geld moet stromen! Anderzijds moeten bepaalde verloren inkomsten afgeschreven worden omdat ze nooit terug zullen komen. Neem bijvoorbeeld pretparken die drie maanden dicht gaan. In de maanden die volgen op de crisis zullen die niet ineens dubbel zoveel bezoekers hebben. Neen, die inkomsten zullen permanent verloren gegaan zijn. Het heeft geen zin daar tegenover te lenen. Die verloren inkomsten moeten afgeschreven worden. En dat heeft belangrijke implicaties op de manier waarop de banken omgaan met kredietverlening. De banken hebben vanaf 2009 reserves kunnen opbouwen en die moeten vandaag benut worden.’

‘De afweging of een bank een lening moet verstrekken aan een bedrijf moet nog altijd gebaseerd zijn op terugbetalingscapaciteit op lange termijn. Er moet nu natuurlijk uitstel van betaling kunnen gegeven worden, maar het moet levensvatbaar blijven. Anders is het onverantwoordelijk om leningen aan zulke zaken uit te geven. Elke bank moet zijn eigen huiswerk doen.’

‘Verzekeraars moeten ook niet allemaal op de rem beginnen springen zoals ze in 2008 deden, want ook dat kan kettingreacties veroorzaken. Mochten ze bijvoorbeeld plots allemaal tegelijk risico’s beginnen anders in te schatten. Neen, de vrije markt moet kunnen spelen. Spelers met grotere reserves moeten grotere risico’s durven nemen.’

Internationaal

‘Trump was in eerste instantie dwaas. Die riep mensen met tienduizenden tegelijk op om naar zijn rally’s te komen. “Geef mekaar allemaal de hand.” Dat kan je van zo iemand wel verwachten. Intussen is hij ook beginnen schakelen. Hoe hij hier finaal zal uitkomen zullen we wel zien. Hij heeft de capaciteit om het geweer heel plotseling van schouder te veranderen. Die capaciteit ontbreekt veel meer in onze contreien.’

Het volledige interview kan u hier besluisteren. Een opinietekst van Ivan Van de Cloot en Itinera-CEO over de opportuniteiten die de coronacrisis bieden, kan u hier lezen.