Kabinetsformatie in Nederland: Wonden likken

‘Wonden likken’, heet het in Den Haag. Rutte (VVD), Buma (CDA) en Pechthold (D66) zijn ‘uiterst teleurgesteld.’ Pechthold sprak van ‘politiek onvermogen en politieke onwil.’ Het breukpunt was het “migratievraagstuk” zoals dat in het Haags jargon heet. ‘Wij sturen niemand terug naar landen waar het onveilig is’,  benadrukte Jesse Klaver, de politiek leider van GroenLinks herhaaldelijk. Zijn partij wil geen ‘Turkije-deals’ over migranten met Noord-Afrikaanse landen. De Europese Unie stuurt aan op een dergelijke deal met landen als Egypte en Tunesië. Ze houdt in dat vluchtelingen en migranten geen asiel meer kunnen aanvragen op EU-grondgebied, maar dat ze worden opgevangen in Noord-Afrika, in hun eigen regio, voordat ze Europa kunnen betreden. VVD en CDA, en ook D66 steunen de Europese Commissie. In de Tweede Kamer is er een brede meerderheid voor. GroenLinks was al tegen de Turkije-deal en bleek niet bereid haar mening te veranderen. Ook in mei had het migratievraagstuk tot een breuk in de formatieonderhandelingen geleid. Toen was Edith Schippers, die tot de politieke coterie van Rutte hoort, informateur. Zij moest haar opdracht teruggeven. Nu is Herman Tjeenk Willink (PvdA) de informateur. Tjeenk Willink was van 1991 tot 1997 voorzitter van de Eerste Kamer en van 1997 tot zijn pensioen in 2012 vicevoorzitter van de Raad van State. Na zijn pensioen werd hij tot minister van Staat benoemd. Zwaardere politici hebben ze niet in Den Haag.

Meet-ups

Het is maar de vraag of GroenLinks überhaupt regeringspartij wil worden. GroenLinks is in 1990 opgericht. Het is een fusie van pacifisten, communisten en christensocialisten. Aan een regering hebben ze nog nooit meegedaan. In 2006 heeft de PvdA geprobeerd GroenLinks bij de formatie te betrekken. Haar politiek leider Femke Halsema weigerde echter mee te doen. In 2012, bij de formatie van het huidige demissionaire kabinet, deed de PvdA een nieuwe poging. In haar memoires schrijft Halsema dat de PvdA haar gevraagd heeft als vakminister op persoonlijke titel lid te worden van de regering. Dit werd toen echter geblokkeerd door de VVD. Inmiddels is de huidige politieke leider Jesse Klaver (geboren in 1986) een ‘beweging’ begonnen. In ‘meet-ups’ in poptempels als de Melkweg en de Afas Music Hall in Amsterdam komen vier à vijfduizend jongeren naar hem luisteren. Met oneliners als ‘Het probleem is niet dat we te veel willen, maar dat de rest te weinig wil!’, ‘Als de politiek zegt dat wij Nederland niet kunnen veranderen, dan veranderen wij de politiek’, en ‘Stem met het linkse hart, verenig je achter onze beweging’ weet hij zijn publiek enthousiast te maken. Zijn meet-ups worden ondersteunt met een uitgekiende campagne in social media. Klaver en zijn medestanders hebben de presidentscampagne van Bernie Sanders in 2016 zorgvuldig bestudeerd. Het is dan ook maar de vraag of Klaver op dit moment op regeringsverantwoordelijkheid zit te wachten. Dat hij een groot deel van de GroenLinksstemmers teleurstelt, neemt hij ongetwijfeld op de koop toe. Uit onderzoek direct na de verkiezingen bleek dat 85% van zijn aanhang wilde dat GroenLinks regeringsverantwoordelijkheid zou gaan dragen.

PVV niet te vertrouwen

Tjeenk Willink’s opdracht is om de mogelijkheden te onderzoeken voor een meerderheids- of een minderheidskabinet dat op voldoende steun kan rekenen in de volksvertegenwoordiging. Hij gaat dan ook verder met informeren. Vooralsnog onderzoekt hij de mogelijkheden van een meerderheidskabinet. De Christen Unie, de Socialistische Partij of de PvdA zouden zich bij VVD, CDA en D66 kunnen aansluiten. De SP wil echter niet met de VVD regeren en de PvdA wil, na de enorme verkiezingsnederlaag, eerst haar wonden laten genezen. Met de CU wil D66 eigenlijk niet samenwerken. De inhoudelijke verschillen zijn te groot. Met name wijst de CU het initiatiefwetsvoorstel van D66-Kamerlid Pia Dijkstra over de mogelijkheid van zelfdoding bij voltooid leven categorisch af. Maar wellicht dat de CU overstag gaat. Uit onderzoek direct na de verkiezingen blijkt dat 80% van haar aanhang vindt dat de CU zo mogelijk aan de nieuwe regering moet meedoen.

De PVV wordt vooralsnog door VVD, CDA en D66 buitengesloten. De frustraties in het kabinet Rutte I waarin VVD en CDA met gedoogsteun van de PVV regeerden, zijn te groot. Wilders en zijn club worden nog steeds als uiterst onbetrouwbaar ervaren. De politieke carrière van Maxime Verhaegen – de toenmalige leider van het CDA en groot voorstander van samenwerking met de PVV – is inmiddels onder het stof van de Eerste Kamer nauwelijks meer terug te vinden. Het is een schrikbeeld voor Buma. Vooralsnog. Want bij de formatie van dat kabinet Rutte I deden zich vergelijkbare problemen voor. Op 9 juni 2010 waren er Tweede Kamerverkiezingen. De eerste informateur concludeerde dat een samenwerking tussen VVD en PVV niet mogelijk was. Tjeenk Willink werd zijn opvolger. Rutte ergerde zich in het openbaar aan de traagheid van de formatie. PvdA-leider Job Cohen liet weten: ‘We zijn er allemaal van overtuigd dat er stappen gezet moeten worden, maar we weten dat dat ingewikkeld is.’ Er lagen 2 varianten voor: de kabinet van VVD, PvdA, D66 en GroenLinks, of een kabinet van VVD, PvdA en CDA. Uiteindelijk werd het, na 5 verschillende informateurs, een minderheidskabinet van VVD, CDA met gedoogsteun van de PVV. Het werd Wilders’ finesthour: meebeslissen zonder verantwoordelijkheid te dragen. De enige periode waarin hij en zijn partij niet voor spek en bonen in de Tweede Kamer zat.

Op zoek naar Europese bondgenoten

‘Klimaat’, ‘sociale scheidslijnen’(de tweedeling van de Nederlandse maatschappij), en ‘Europa’, zijn door Tjeenk Willink tot de belangrijkste onderwerpen voor het komende kabinet benoemd. De toekomst van de EU wordt voor Nederland uitermate belangrijk. Met het uittreden van Groot-Brittannië heeft Nederland haar natuurlijke bondgenoot binnen de EU verloren. Het zal op zoek moeten naar anderen om voldoende tegenwicht tegen de as Duitsland-Frankrijk te kunnen bieden. Een nauwe samenwerking binnen Benelux-verband ligt voor de hand. Een belangrijke opdracht voor het komende kabinet.

Door de huidige economische situatie van Nederland is de noodzaak om snel tot een nieuwe regering te komen niet erg groot. De cijfers rond de Nederlandse economische groei worden bijna per dag naar boven bijgesteld. Nederland is met Duitsland een van de weinige landen in de wereld die een tripple A-kwalificatie van de internationale kredietbeoordelaars heeft. De economie groeit met meer dan 2 procent. Nederland heeft een begrotingsoverschot van ruim 0,2 %. De werkloosheid neemt met de maand af.

En lange kabinetsformaties zijn uiteraard niet ongewoon. De formatie van het kabinet De Uyl in 1973 duurde 163 dagen. Dan heeft Tjeenk Willink nog de tijd tot 25 augustus. Van Agt I duurde in 1977 208 dagen. Dan heeft Tjeenk Willink nog de tijd tot 9 oktober. En de langste formatie uit de Nederlandse geschiedenis was die van 1804-1805. Ze duurde 222 dagen. Om die te breken moet Den Haag na 23 oktober nog bezig zijn.

 Foto: (c) Reporters