Klimaatdebat verlamt journalistiek en democratie

Meer dan een jaar geleden besloot ik om mijn spaargeld te investeren in een volledig onafhankelijke documentaire. Een ‘once in a lifetime experience’. De negen jaar daarvoor werkte ik non-stop als documentairemaker voor verschillende tv-zenders en instellingen. Mijn focus lag daarbij vooral op mensenrechten, milieu en ontwikkelingssamenwerking. Als documentairemaker wil ik onafhankelijke films maken over belangrijke onderwerpen. Films die een aanleiding zijn tot debat en zo het bewustzijn vergroten en oplossingen dichterbij brengen. Ik maakte in negen jaar vijftig documentaires.

Landbouw 

Ik trok er even tussenuit en besloot om een documentaire te maken over de effecten van de globalisering en de energiepolitiek op de landbouw. Ik ben afkomstig uit een klein boerendorp en voel me zo sterk verbonden met boeren. Ik zag dat de laatste tien jaar alles sterk veranderde in de boerenstiel. Het werd de documentaire The Uncertainty Has Settled, die het verhaal vertelt van duizenden Duitse boeren die de switch maakten van de inefficiënte voedselproductie naar energie-oogsten. Een zwaar gesubsidieerde en aantrekkelijke onderneming die waardevolle voedselproducties naar het buitenland verdringt. En niet alleen boeren hebben het moeilijk om het hoofd boven water te houden. Het voorbije jaar konden meer dan 600.000 families hun groene energie niet meer betalen. De energieprijzen swingen de pan uit.

De documentaire behandelt ook de verschillende wetenschappelijke aannames en ik interview ook klimaatcritici. Ik ben ervan overtuigd dat het belangrijk is om verschillende opinies aan het woord te laten om zo kritisch te blijven en aandacht te hebben voor belangrijk systeemveranderingen. Allemaal in het belang van een evenwicht tussen mensen, planeet en winst. Er is toch een consensus dat we nooit het debat mogen sluiten over iets onvoorspelbaar als het klimaat.

We kozen ervoor om de documentaire zo puur mogelijk te houden. Het is niet de bedoeling om propaganda te maken of de waarheid op te eisen, het is de bedoeling om de kijker in verwarring te brengen om hen aan te moedigen om onafhankelijk en kritisch na te denken. Op het einde claimt de film niet de waarheid, maar toont de onzekerheden die er zijn in de klimaatwetenschap.

Journalisten

We meldden ons aan voor 45 filmfestivals over de hele wereld en stelden de film voor in februari 2017. Wie de film zag tijdens ruwe visies, was enthousiast en vol verwachting naar de impact van de film. We stuurden honderden persberichten, ook naar de grote media en wachtten. Het bleef stil, heel stil. Daarop belden we journalisten op om hen warm te maken voor een bespreking. Ze weigerden simpelweg. Volgens hen was het verhaal te verwarrend voor het publiek in deze tijden dat de klimaatverandering onder druk staat en het populisme opgang maakt. Geen aandacht geven aan deze documentaire was volgens hen een zaak van journalistieke verantwoordelijkheid. Die redenering werd gevolgd door bijna alle grote filmfestivals om de film te weigeren. Ze lieten me verbluft achter.

Ik startte dan zelf maar een campagne via sociale media. Maar heel snel zag ik mijn vooral links-progressieve volgers afhaken op de verschillende sociale media. Op een tweetal dagen verloor ik honderden volgers. Cinemaverdelers, managers en tv-kanalen die we aanschreven vroegen om de film eerst te zien. Geen enkele hoorde ik daarna nog terug. Ik kreeg wel een hele hoop agressieve haatmail en bedreigingen. Wat had ik fout gedaan?

Ach ja, we besloten om de film zelf te verdelen binnen de onafhankelijke bioscopen. Dat lukte en we organiseerden een tournee langs cinema’s in Duitsland, België, Nederland en Groot-Brittannië. Ik reisde naar de meeste van die vertoningen om er met het publiek in debat te gaan. Ik wou weten hoe het publiek de film ervaren had. Het draaide erop uit dat de discussies na de vertoning vaak langer duurden dan de film zelf. Het was duidelijk dat ik een controversieel verhaal vertel dat niet iedereen wil zien.

Maar de meerderheid van het publiek was heel open. Ze ervoeren de film als een manier om zuurstof te geven aan het verstikkende debat over het klimaat. Mensen zijn bang om betrapt te worden op een afwijkende mening over klimaat en energie. De sociale druk en de mainstream politiek ontneemt de vrije denkers de zuurstof en blokkeert elke vorm van discussie. Wie wel het lef heeft om tegen te spreken wordt weggezet als ‘Trump-kiezer’ of ‘extreemrechts’. Journalisten die we contacteerden om naar een vertoning van onze documentare te komen en die beloofden om er te zijn, meldden ziek af de dag voordien. Zij mogen het dan verantwoordelijkheid noemen, maar in mijn ogen is het niets meer dan censuur. Ze gebruiken experts om bepaalde opinies uit te sluiten.

‘Verantwoordelijkheid’

Voor mij was het duidelijk dat het debat over klimaat en energie even gevoelig, zelfs gevoeliger ligt dan het vluchtelingendebat, het terrorismedebat en het religiedebat samen. Waar zijn ze, de onafhankelijke kritische journalisten die, ondanks de controverse, de verschillende perspectieven belichten? Waar zijn die kritische stemmen in tijden dat de wereld nood heeft aan nuance in een debat dat iedereen aanbelangt?

Ikzelf ben afkomstig uit dat progressieve linkse kamp, zoon van een gepassioneerde journalist. Ik leerde dat we moeten geloven in debat, hoe verschillend de anderen ook zijn of hoe gevaarlijk die ketters kunnen zijn. Debat is de sleutel voor een gezonde samenleving. Debatteren over een gezond milieu, de bescherming van de natuur, biodiversiteit, religie, culturele verschillen en zelfs vormen van extremisme. Er is daarbij maar een doel: een werkbare oplossing en evenwicht aan het einde van het debat. Van mijn vader leerde ik dat journalistiek niets meer is dan informeren op basis van tegensprekelijke verslaggeving, horen en wederhoren, integer en met respect. Bepaalde groepen of perspectieven uitsluiten, zorgt enkel voor frustratie, woede en het populisme dat we vandaag zien. Als democratie meningen uitsluit, ligt de dictatoriale censuur op de loer.

Om een lang verhaal kort te maken. De investering van ruwweg 60.000 euro om de belangrijkste film in mijn leven te maken, liet me achter met een zuur gevoel en een magere rekening. Daarnaast bleef er nog een grotere angst. Niet het verlies van mijn vrienden, noch angst voor het klimaat. Neen, het gaat over de ‘verantwoordelijkheid’ die openlijk opinies en groepen uit het debat sluit. Die ‘verantwoordelijkheid’ voedt de onderhuidse frustraties en doet radicale bewegingen ontstaan, extremen die de samenleving verdelen.

Polarisatie

Om eerlijk te zijn, ik wist dat de film voor een grote uitdaging staat, maar ik had niet gedacht dat die zo groot en zo agressief zouden zijn. Ik heb de diepere oorzaken en gevolgen van de polarisatie in onze tijd ervaren, een tijd waarin kritische denkers nodig zijn. Ondanks de ontgoocheling heeft dit avontuur me overtuigd van de nood om de stilte te doorbreken en het debat te depolitiseren. Onafhankelijke journalistiek is de sleutel tot nuance. Al realiseer ik me dat we een uitstervende soort zijn.

De film The Uncertainty Has Settled is ondertussen vertoond in zo’n 100 cinema’s in vijf landen en kreeg drie prijzen, in Berlijn, Los Angeles en Oostenrijk. We openden verhitte discussies op congressen en na vertoningen. De film toert nog tot eind juli. Universiteiten hebben de film aangekocht als onderdeel van hun onderwijs programma en in september zal de film gereleaset worden, wereldwijd op iTunes, Amazone en Vimeo.

Het blijft roeien tegen de stroom. Maar zoals ik leerde van de vermaarde natuurkundige professor Freeman Dyson, we bouwen onze overtuigingen op basis van wie iets zegt eerder dan ons te baseren op observaties en bewijzen. Daarom heeft de wereld onafhankelijke ketters nodig!

Bekijk de trailer van The Uncertainty Has Settled.

De documentaire wordt vertoond op 23 juni in Gent (SFINX)

Vertaling: Pieter Bauwens.